Tatoeages zijn erg in. Toch blijft het voor ouders een nachtmerrie als hun 15-jarige dochter thuiskomt en zegt: “Kijk eens, ik heb een tatoeage op mijn arm.” In het westen worden tatoeages veelal geassocieerd met zeelui, motorrijders, criminelen en, vooral de laatste tijd, met gangs. Een uitzondering hierop betreft een korte periode in de late 19e eeuw toen tatoeëren in de mode was bij de Engelse upper-dass. Vanaf 1990 is er weer van een opleving sprake.

Andere culturen, waaronder die van de hindoes, hebben een lange traditie op het gebied van tatoeëren als essentieel onderdeel van het leven en soms ook van het leven na de dood. Welke spirituele betekenis heeft een in de huid gegrift teken? Voor een deel gaat het om religieus geïnspireerde zelfkastijding. Denk maar aan een boeddhistische priester die met een mes over zijn tong gaat of een sadhu die zijn wangen en tong met kleine spiesen doorboort. Alle culturen kennen een sekte die lichamelijk lijden, of schijnbare onverschilligheid ten opzichte van het lijden, beschouwt als een stap in de richting van spirituele ontwikkeling. Tatoeëren schijnt te zijn begonnen als sneetjes in de huid met de bedoeling een blijvend teken op het lichaam aan te brengen als resultaat van een weloverwogen proces van pijn. De kleuren kwamen later. Volgens antropologen maken tatoeages deel uit van een traditie waarbij het vrijwillig ondergaan van pijn wordt beschouwd als een oerdrang naar zingeving en het ergens bij horen. Van oudsher worden heilige symbolen gebruikt. De praktijk van tatoeëren is bijna even oud als de mensheid zelf. Archeologen hebben in Europa ruim 40.000 jaar oude instrumenten gevonden die hoogstwaarschijnlijk werden gebruikt om te tatoeëren. In de Italiaanse Alphen werden in 1991 resten gevonden van een mannelijk lichaam van 5300 jaar geleden, dat vele sporen van tatoeages vertoonde. Daar de tekens correspondeerden met acupunctuurpunten, werd aangenomen dat hij werd behandeld voor een bepaalde pijn. Het is geen toeval dat er in de acupunctuur methoden zijn die overeenkomen met de praktijk van tatoeëren.

Godsdienstige tatoeages
Hier gaat het om twee aspecten van godsdienstige devotie: het tatoeëren zelf, een proces van pijn, en de symboliek van het motief en de kleuren ervan. Eén van de meest bekende religieuze gemeenschappen die kan worden genoemd, zijn de Ramnami’s in Bihar en Madhya Pradesh (India). Deze sekte van onaanraakbaren vond bescherming in de afbeelding van de naam van God Ram op praktisch elke vierkante centimeter van hun lichaam, zelfs op hun tong en de binnenkant van hun lippen. Dit gebruik dateert uit de 19e eeuw tijdens de hervormings-beweging toen de Ramnami’s zich ook van brahmaanse gebruiken begonnen te bedienen. Om zich tegen de woede van de hogere kasten te beschermen, tatoeëerden ze de naam van Ram over hun hele lichaam. Deze sekte, die nu nog zo’n 1500 leden telt, hanteert dit pijnlijke gebruik nog steeds, zowel uit toewijding als voor bescherming. Met zijn rijke traditie en vele goden biedt het hindoeïsme een veelheid aan tatoeagepatronen: afbeeldingen van Shiva, Ganesh en Kalima, maar ook van symbolen als AUM. Zeer uitgebreide tekeningen zijn te vinden bij de vrouwen van de Ribari, een nomadenstam in Kutch in het noordwesten van India. Voor de Ribari’s zijn de tatoeages een uiting van een sterke volksgeest en van een vast geloof in overleven. Tegenwoordig kiezen veel mensen een bepaald patroon, niet zozeer uit religieuze overwegingen als wel om de uiterlijke attractie ervan. Het kan dan om patronen uit verschillende tradities gaan. Als het slechts om een modegril gaat, kan dit beledigend zijn voor degenen die er spirituele betekenis aan hechten.

Tatoeages en een later leven
Voor sommige volken hebben tatoeages een functie na de dood. De Maori’s in Polynesië, bijvoorbeeld, geloven dat na hun dood een geest de uitgebreide patronen op hun gezicht zal herkennen en hun de weg naar de volgende wereld zal wijzen. Voor de Dayaks op het Indonesische eiland Borneo brengen de tatoeages op hun hand verlichting in de duisternis na de dood, terwijl hun ziel op zoek is naar de Rivier van de Dood. De rivierwacht, Maligang, zou de tatoeage bestuderen en daarna de ziel eventueel toegang tot de rivier verlenen. Andere volken kennen een soortgelijke traditie, waarbij de tatoeage als paspoort dient om tot de andere wereld te worden toegelaten. In sommige culturen denkt men dat de dood iemands voorkomen dermate verandert, dat hij of zij alleen aan de tatoeages te herkennen is. Zonder tatoeages zou men – onherkenbaar – gedoemd zijn eeuwig te zwerven. In alle samenlevingen in de oudheid vormde religie een onlosmakelijk deel van het dagelijkse leven. Volgens Steve Gilbert, auteur van het boek Tattoo History: A Source Book (2000), was het tatoeëren op zich niet religieus maar wel, zoals alle andere activiteiten, omgeven door taboes en beheerst door geesten. “Tatoeëren diende als een symbolische verbinding tussen het individu, de gemeenschap en de Goden. Vanwege het vrijkomen van bloed en de blijvende verandering van het lichaam namen tatoeages een bijzondere plaats in. De patronen werden strikt voorgeschreven door de traditie.”

Tatoeage als bescherming
In vele culturen dienen tatoeages als een amulet, een bescherming tegen het kwaad. In Japan tatoeëren Ainuvrouwen zichzelf met beelden van hun Goden. In Irak wordt bij kinderen op het puntje van hun neus een stip getatoeëerd om hen tegen ziektes te beschermen. Een tatoeage van Hanuman dient bij hindoes om pijn te verzachten. Inheemsen in Australië (Aboriginals) geloven dat zij door een tatoeage op de arm boemerangs kunnen ontwijken. In Birma tatoeëren soldaten hun dijen om zichzelf te beschermen tegen verwondingen. Cambodjaanse mannen bedekken hun hele lichaam met tatoeages waardoor ze tegen alles bestand zijn, zelfs tegen kogels. In Thailand gelooft men in de magische werking van heilige boeddhistische teksten, het favoriete tatoeëerpatroon. Er wordt een speciale twijg gebruikt om de tekst op de borst, rug of armen aan te brengen. Vervolgens wordt de magische kracht ervan uitgeprobeerd door een medicijnman die vier keer met een zwaard hard op de tatoeage slaat. De getatoeëerde raakt dan meestal in extase of in een gewelddadige trance. De Pakokku, een boeddhistische stam in Birma, tatoeëert sinds eeuwen het lichaam om zich te beschermen tegen adders en cobra’s. Zij vereren deze slangen, alhoewel hun beet dodelijk is. Een boeddhistische legende verhaalt dat een reusachtige cobra Boeddha onderdak bood tijdens een regenstorm. In de stad Mandalay wordt de slang als God van de vruchtbaarheid vereerd. Volgens de Pakokku, die nu nog een paar dozijn leden telt, is er nog nooit iemand van hun stam door een slang gedood, terwijl ze deze beesten met de hand vangen en elders loslaten. Hun geheim is de tatoeage. Zij ondergaan wekelijks een ritueel waarbij inkt vermengd met slangengif wordt gebruikt. Het gif dient als vaccinatiemiddel tegen slangenbeten. Armen, voeten, borst, rug, gezicht en zelfs de hoofdhuid worden getatoeëerd met boeddhistische symbolen. Voor het bovenlichaam wordt een mengsel met cobragif gebruikt en voor het onderlichaam addergif. Op Hawaii hebben families of personen hun eigen god, aumakua. Deze is beschermend indien op gepaste wijze vereerd en vernietigend indien verwaarloosd. Net als de geesten van de Amerikaanse Indianen kan aumakua een dier, een onbezield voorwerp of een natuurverschijnsel als bliksem en donder zijn. Vele Hawaiianen tatoeëren hun lichaam ter verering van hun aumakua. Stippen rond de enkel dienen als bescherming tegen haaien. Ook Samoa, een ander eiland in de Stille Zuidzee, kent een rijke traditie op het gebied van tatoeëren. Engelse ontdekkingsreizigers, met name Captain Cook (eind 18e eeuw), waren onder de indruk van deze traditie van de volkeren in dit gebied. Met de nieuwe patronen waarmee ze huiswaarts keerden, deden zij de tatoeëerkunst in Europa herleven.

Westerse tradities
Jiddische en christelijke religies kennen ook eeuwenoude tatoeëertradities. In het christendom werden tatoeages vooral tijdens pelgrimstochten aangebracht om te laten zien dat men naar het Heilige Land was geweest. Koptische artiesten waren buiten de muren van Jeruzalem actief. De meeste pelgrims waren tevreden met een eenvoudig kruis, maar sommigen lieten uitgebreide tekeningen aanbrengen: de kruisiging van Jezus Christus of moeder Maria met het kindje Jezus. Hele ingewikkelde motieven werden op houten blokken bewaard. Toen in de 8e eeuw Paus Hadrian I tatoeages in welke vorm dan ook verbood, kwam er in de westerse wereld zo goed als een einde aan deze traditie. Pas in de 19e eeuw raakte men er weer mee bekend. Missionarissen in landen in de Stille Zuidzee deden hun best om de – niet christelijke, dus heidense – traditie aldaar te onderdrukken.

Taboe
Er zijn ook religies die het tatoeëren verbieden. Het Sikhisme, bijvoorbeeld, gaat uit van de heiligheid van het lichaam en tatoeages worden als een onaanvaardbare inbreuk daarop gezien. Ook zijn er christelijke kerken waar men op grond van bijbelse geschriften elke verandering aan het lichaam ontoelaatbaar acht. Binnen de islam zijn er stromingen die tatoeages verbieden omdat niemand de creatie van God (het lichaam) mag veranderen. In India en Sri Lanka wordt vaak neergekeken op tatoeages als een traditie behorend bij lage kasten. Aan de andere kant zijn er hogere kasten die zich wel laten tatoeëren, inclusief hun priesters. Sedert eeuwen zijn tatoeages tastbare verbindingen met onze spiritualiteit en er zijn geen aanwijzingen dat deze praktijk aan waarde inboet.

Uit: Hinduism Today, juli/aug. 2001 [Vertaling: Sampreshan]