In Suriname is veel ophef ontstaan over een cartoon waarin de vicepresident als een aap wordt uitgebeeld. Deze afbeelding is als zeer beledigend ervaren. De Surinaamse Vereniging van Journalisten heeft ook haar afkeuring geuit over de vergelijking van een persoon van afro-afkomst met een aap, al helemaal nu dit gebeurt in een tijd van wereldwijde protesten van de beweging Black Lives Matter (BLM). Ik ben het ermee eens dat het om een controversiële cartoon gaat. De link met de BLM-beweging gaat mij echter te ver; ik ben sowieso geen voorstander van de wijze waarop deze beweging zich internationaal manifesteert. Opgericht om het excessief politiegeweld tegen zwarte mensen in de VS aan de kaak te stellen, is de beweging recent opgelaaid naar aanleiding van de dood van George Floyd. Als we willen protesteren, moeten we de VS oproepen om het politiegeweld tegen zwarte personen aan te pakken. Maar we moeten niet op welk incident dan ook, waar ook ter wereld, met betrekking tot een persoon van Afrikaanse afkomst het BLM-etiket gaan plakken. Dit terzijde, want ik wil het nu vooral hebben over de vergelijking van mensen met dieren en of we ons daar zo druk over moeten blijven maken.
De Nederlandse taal bezigt vele uitdrukkingen waarin dieren negatief worden neergezet. Een aap wordt gezien als lelijk, een koe als dom, een varken als lui en vies. Vergelijkingen met deze dieren worden dan ook als beledigend beschouwd, terwijl die bewuste eigenschappen ten onrechte aan het dier worden toegekend. Ook uit andere woorden als ‘honds’ (grof en lomp) of uilig (dom) klinkt dedain door voor het dier en dat terwijl de hond als een trouw huisdier wordt gezien en de uil juist voor wijsheid staat. In andere culturen wordt anders tegen dieren aangekeken. Kijk, bijvoorbeeld, naar de hindoeïstische cultuur die uitgaat van een verbondenheid van alle wezens in de natuur en waarin de koe als moeder en voedster van de mens wordt gezien. Het apenvolk in het oude geschrift Rámáyan wordt ook niet als een belachelijk of lelijk volk opgevoerd; hun leider Hanuman wordt zelfs als godheid vereerd vanwege zijn heldhaftige eigenschappen. In het algemeen tonen culturen waarin de mens dichterbij de natuur staat, een intrinsiek respect voor dieren.
Het wordt tijd dat we ons losmaken van een bepaald normen-en waardenpatroon vanuit het referentiekader van een cultuur en taal waarin mensen negatieve eigenschappen op dieren projecteren. Wie een ander met een dier vergelijkt of als een dier uitbeeldt met het doel die andere persoon te beledigen, zegt meer over zichzelf dan over die andere persoon. De Surinaamse Vereniging van Journalisten verwijst in haar verklaring ook naar het verwerpelijke gedrag van voetbalsupporters die apengeluiden maken met het doel zwarte spelers racistisch te bejegenen. Dit soort figuren moet uiteraard op passende wijze worden gestraft en uit de stadions worden geweerd, maar dat lukt niet altijd. Beter is misschien nog hun te laten merken dat niet de spelers, maar juist zij tot een ‘minder ras’ behoren. Een aap is een prima wezen, in ieder geval veel beter dan mensen zoals zij. Ik zou de voetbalspelers daarom willen oproepen om zich bij het horen van dat soort geluiden niet van de wijs te laten brengen, maar hun slimme, snelle en creatieve spel voort te zetten. Immers, met een andere bril op zien we vooral die eigenschappen van de aap.
In het geval van de bewuste cartoon van de Surinaamse vicepresident was het referentiekader van de cartoonist waarschijnlijk een heel ander dan dat van die voetbalsupporters. Maar omdat in dit opzicht ook in Suriname het perspectief van de westerse maatschappij dominant is, is de afbeelding niet goed gevallen. Aan de ene kant had de cartoonist zich daar wel rekenschap van moeten geven. Aan de andere kant zie ik hier ook een taak voor mensen die zich inzetten voor ‘decolonizing the mind’.
Bij de foto: directeur van Dagblad Suriname en kunstenaar Reinier Asmoredjo bieden hun persoonlijke verontschuldigingen aan aan vicepresident Ronnie Brunswijk, die door hem werden geaccepteerd. Tijdens de bijeenkomst werden als symbool van Harmonie en Vrede kunstwerken overhandigd aan zowel president Santokhi als vicepresident Brunswijk.