Historisch en modernistisch PARAMARIBO

Hans Ramsoedh

In 2002 werd de historische binnenstad van Paramaribo opgenomen op de werelderfgoedlijst van de Unesco. De Unesco is een  organisatie van de Verenigde Naties die in 1945 is opgericht met onder meer als doel de bewustwording van mensen voor het belang van erfgoed, bescherming en behoud van natuurlijk en cultureel erfgoed wereldwijd. De status van werelderfgoed brengt voor de Surinaamse overheid de verplichting met zich mee de historische binnenstad met de vele historische houten en bakstenen gebouwen te onderhouden. Hierbij gaat het om een bestand van circa zeshonderd monumentale gebouwen in hartje Paramaribo. Het betreft daarbij niet alleen A-monumenten zoals het presidentieel paleis, de kathedraal, het complex Fort Zeelandia, het Ministerie van Financiën, het gebouw de Waag aan de Waterkant en de Hervormde Kerk aan het Kerkplein, maar ook om kleine houten volkshuisjes.

Hoewel historisch Paramaribo kan worden beschouwd als de geboorteplaats van de Surinaamse cultuur valt in de praktijk echter weinig te merken dat Surinamers (bevolking en overheid) trots zijn op dit erfgoed. Met name de overheid laat het afweten. Er is weliswaar een Monumentenwet uit 2002 waarbij het verboden is om zonder vergunning van het Ministerie van Onderwijs, Wetenschap en Cultuur monumentale panden af te breken, maar in de praktijk is deze wet een dode letter. Zo is de afgelopen tien jaar twintig procent van de historische gebouwen uit de binnenstad verbrand, gesloopt, ingestort, verpauperd of gemoderniseerd. Ook het onderhoud van veel monumentale panden laat veel te wensen over.  In het overheidsbeleid wordt niet of nauwelijks het belang van het behoud van de historische binnenstad en de verdiencapaciteit door toerisme benadrukt. Vooral de historische panden die in het bezit zijn van de overheid verkeren veelal in slechte staat.

De in 1997 opgerichte Stichting Gebouwd Erfgoed Suriname (SGES) heeft als hoofdtaakstelling het voorbereiden van een beheers instituut voor de monumentale panden, maar vanwege gebrekkige overheidssteun beschikt de SGES niet of nauwelijks over instrumenten om slagvaardig op te treden. De SGES is namelijk geen autoriteit die overziet, coördineert en bevoegdheden heeft. In de praktijk is zij een roepende in de woestijn wanneer het zoveelste historische pand verloren dreigt te gaan.

Het betekent niet dat er geen lichtpuntjes zijn met betrekking tot het behoud en onderhoud van historisch Paramaribo. Hierbij kan gewezen worden op de werkzaamheden van Stichting Stadsherstel Suriname die in 2011 is opgericht en samenwerkt met Stadsherstel Amsterdam. Stichting Stadsherstel Suriname is een restaurerende onderneming die historische panden aankoopt, restaureert en duurzaam exploiteert.

Daarnaast zijn er nog verschillende specifieke stichtingen die zich bezighouden met specifieke historische objecten zoals de Joden Savanne.

Als gevolg van bovenvermelde ontwikkelingen is het dan ook niet verwonderlijk dat men zich in Suriname nauwelijks bewust is van de voordelen van de monumentenstatus. Over het algemeen overheerst bij een groot deel van de bevolking een houding van ‘wan owru udu oso, yu de lapu hem fu soso’ (geciteerd in de Ware Tijd, redactioneel commentaar 25 juni 2019). De Unesco heeft zelfs gedreigd Suriname van de lijst van de World Heritage lijst te schrappen als de overheid niet meer aandacht besteedt aan de historische binnenstad.

Hoewel alle Surinamers trots zouden moeten zijn op dit werelderfgoed is het opmerkelijk dat de identificatie van de diverse bevolkingsgroepen met historisch Paramaribo verschillend is, zoals uit een onderzoek van Van Maanen (2011) blijkt. Creolen hebben in vergelijking met Hindostanen en Javanen de meeste binding met de historische binnenstad. Een verklaring voor de historische binding van Creolen met de hoofdstad is dat zij aan de oorsprong stonden van de ontwikkeling van Paramaribo ten tijde van de slavernij en de plantage-economie. De hoofdstad vormt voor deze groep een venster naar haar verleden, terwijl Hindostanen en Javanen deze historische binding met Paramaribo missen.

De bouw van historisch Paramaribo dateert uit de zeventiende, achttiende en negentiende eeuw. Na de Tweede Wereldoorlog werd gebroken met de koloniale bouwstijl en werd de modernistische bouwstijl dominant. Bij het grote Surinaamse publiek is echter nauwelijks bekend dat de Nederlandse architect ir. Peter Nagel een grote stempel heeft gedrukt op modernistisch Paramaribo.

Peter Nagel (1921-1997) studeerde in 1946 in Delft af als civiel ingenieur. Tijdens zijn studie volgt hij ook architectuurcolleges en vindt hij aansluiting bij een groep hoogleraren die moderniteit in de architectuur en stedenbouw aanhangen met als ideaal ‘functionele architectuur’ waarbij constructie en uiterlijk bepaald worden door de functie van het gebouw met daarbij een voorkeur voor lichte en luchtige architectuur. De vorm moest tot het minimum teruggebracht zijn en schoonheid is daarbij geen doel op zich.

Na afronding van zijn studie is er voor Nagel echter nauwelijks werk. Nederland is bezig met de wederopbouw en er is geen behoeften aan modernisten. Hij vertrekt in 1946 naar Aruba waar zijn broer een bouw- en ontwikkelingsmaatschappij heeft. Hier werkt hij vier jaar als architect. Zijn broer besluit in 1950 ook in Suriname een bouwonderneming te starten onder leiding van Peter Nagel. De naoorlogse Nederlandse ontwikkelingshulp aan Suriname gaf een grote impuls aan bouwactiviteiten. De gebroeders Nagel krijgen echter van de Surinaamse overheid geen toestemming tot oprichting van een bouwmaatschappij. Hierop besluit Peter Nagel een ingenieurs- en architectenbureau te vestigen. Dat leverde geen problemen op aangezien op dat moment er geen architectenbureau in Suriname was. Peter Nagel kon zijn architectuuridealen in Suriname in de praktijk brengen en introduceerde daarmee het modernisme in de tot dan overwegend houtenstad Paramaribo. Nagel was een bouwmeester die het gehele bouwtraject in eigen handen hield: het schetsplan, de berekening van de sterkte van de constructies, het uitzoeken van bouwmaterialen, de bepaling van de kleuren en het ontwerp van het interieur.

Kenmerkend voor de functionele architectuur van Peter Nagel in Suriname zijn:

  • Gestucte betonnen gevels met stalen ramen;
  • Vaste zonwering van verticale buitenlamellen (Brises de soleil) voor de ramen die speciaal voor de tropenarchitectuur zijn ontwikkeld om verzekerd te zijn van een optimale luchtdoorstroming, terwijl de lamellen tegelijk voor optimale schaduw zorgen;
  • Toepassing van gebroken wit (zacht wit) als kleur als bescherming tegen de tropische zon;
  • Aandacht voor kunst in de gebouwen.

De meest bekende gebouwen die Peter Nagel heeft ontworpen vinden we in de omgeving van de Henck Arronstraat (voorheen Gravenstraat), het Kerkplein, het Onafhankelijkheidsplein en de Waterkant. Ik noem hier een aantal van deze modernistische gebouwen.

Aan de Henck Arronstraat betreft De Surinaamse Bank (1956). Rond het Kerkplein gaat het om de volgende gebouwen: Het vroegere Hoofdpostkantoor uit 1959 (thans Surpost), de Republic Bank (voorheen de Hollandse Bank Unie uit 1958), het EBS-gebouw (vroeger het OGEM-gebouw uit 1956) en het Fatum-gebouw uit 1961.

In de omgeving van het Onafhankelijkheidsplein betreft het Buitensociëteit Het Park (1954) thans het gebouw van De Nationale Assemblée, het Kabinet van de directeur van de president (voorheen het Kabinet van de Gouverneur uit 1956).

In de nabijheid van het Onafhankelijkheidsplein vinden we Hotel Torarica aan het Mr. Rietbergplein dat in 1962 werd gebouwd naar een ontwerp van Peter Nagel. Aan de Waterkant zijn dat het gebouw van de Centrale Bank van Suriname (1963) en de Centrale Markt (1968).

Zoals hierboven aangegeven had Peter Nagel ook aandacht voor kunst in de door hem ontworpen gebouwen. Ik volsta met enkele voorbeelden. Bij de hoofdingang van Hotel Torarica hangt een houten wandplastiek van tien verschillende Surinaamse houtsoorten die twee inheemsen verbeelden die de toegang bewaken. Daarnaast is in de eetzaal een muurschildering opgenomen die de verschillende bevolkingsgroepen in Suriname uitbeelden.

Bij De Surinaamse Bank zijn de diefijzers voor de ramen in de vorm van een gestileerde menselijke figuur ontworpen. In het middenstuk van elk raam is een economische activiteit uitgebeeld (bron: Nagel – De Groot).

Op de gevel van de Centrale Bank zijn op keramische tegels de economische kernactiviteiten van Suriname afgebeeld (landbouw, industrie en export).

Tenslotte wijs ik op de voorgevel van de RBTT Bank (voorheen de Hollandse Bank Unie) met een sculptuur van een vrouw met op haar hoofd een schaal met vruchten van het land. Deze sculptuur verbeeldt de Surinaamse vrouw als spil van het maatschappelijke en economische leven (bron: Nagel – De Groot).

 

Ook een aantal winkelpanden in Paramaribo draagt de stempel van Peter Nagel, zoals winkelpand Kirpalani (1959) op de hoek van de Maagdenstraat / Jodenbreestraat. Dit winkelpand in na 2005 onherkenbaar gerenoveerd waarbij de oorspronkelijke architectuur verloren is gegaan. Zo zijn de gevels nu bekleed met gladde aluminium beplatingen.

Voorts kunnen worden genoemd het (vroegere) Manufacturen Paleis (1961) van J.H. Issa aan het Sivaplein op de hoek van de Domineestraat / Zwartenhovenbrugstraat en het oude CHM-gebouw (1956/ 1962) op de hoek van de Dr. Sophie Redmondstraat / Steenbakkerijstraat (bron: Frits Strik).

Tot slot wil ik nog wijzen op de volgende gebouwen die door Nagel zijn ontworpen en gebouwd: Het André Kamperveen stadion uit 1953 (vroeger Suriname Stadion gebouwd in 1953), zwembad Parima (1958), het oude Startheater gebouwd in 1957 (thans een casino) op de hoek van de Zwartenhovenbrugstraat / Wagenwegstraat, het oude Postkantoor op Zorg en Hoop uit 1963, nu het kantoor van de Surinaamse Waterleiding Maatschappij (SWM) en thans geheel blauw geschilderd naar de bedrijfskleur van SWM, het Surinaamse Rode Kruisgebouw uit 1954 aan de Rode Kruislaan, het Diakonessen Ziekenhuis (gebouwd in 1962) aan de Zinniastraat en het oude Caterpillargebouw (gebouwd in 1957) op de hoek van Van ’t Hogerhuysstraat / Slangenhoutstraat .

In dit overzicht heb ik slechts een selectie opgenomen van door Peter Nagel ontworpen en gebouwde modernistische bouwwerken in Paramaribo. Ook in de districten vinden we bouwwerken van architect Nagel. Daarnaast betreffen Nagels erfenis in Suriname ook het ontwerp en de bouw van een tiental bungalows en villa’s. In Achteraf Bekeken vindt de geïnteresseerde lezer een compleet overzicht van de door hem ontworpen bouwwerken in Suriname en hun bouwgeschiedenis. In Paramaribo. De modernistische architectuur van ir. Peter J. Nagel vindt de lezer een uitgestippelde wandelroute door het centrum van Paramaribo langs 21 gebouwen die door Peter Nagel zijn ontworpen. Bij ieder gebouw vindt de lezer achtergrondinformatie. Modernistisch Paramaribo en de architect Peter Nagel zijn nauw met elkaar verbonden.

Gebruikte literatuur

– Attema, Ypie (1981). Monumentengids van Paramaribo. Zutphen: De Walburg Pers.
– Klooster, Olga, van der & Michel Bakker (2009), Architectuur en bouwcultuur in Suriname, Amsterdam: KIT Publishers
– Maanen, Eugenio, van, (2011). Colonial Heritage and Ethnic Pluralism. Its socio-psychological meaning in a multi-ethnic community. The case of Paramaribo, Surinam. Groningen: NRIT Media.
– Nagel-de Groot, Maria (2005). Achteraf bekeken. Architectuur in Suriname 1951 tot 1969. Bouwwerken ontworpen door Ir. P.J. Nagel. Z.p. In eigen beheer uitgegeven. Een digitale versie van deze publicatie is te raadplegen op: http://resolver.tudelft.nl/uuid:6d470343-15d0-4148-83d5-985745cb0e18
– Strik, Frits & Aad Lambert (2018). Paramaribo. De modernistische architectuur van ir. Peter J. Nagel. Volenmdam: LM Publishers.

Bij de foto’s:
1/2 Waterkant Paramaribo en Binnenstad Paramaribo (foto: Hans Ramsoedh)
3 Vervallen gebouwen in binnenstad Paramaribo (foto: Hans Ramsoedh)
4/5 Pand vóór en na restauratie door Stadsherstel Suriname aan de Julianastraat in Paramaribo (foto: Parbode sept. 2019)
6 Architect Peter Nagel (foto: Nagel-de Groot)
7 De Surinaamse Bank (foto: Frits Strik)
8 Het hoofdpostkantoor (foto: Frits Strik)
9 De Nationale Assemblée, voorheen Buitensociëteit Het Park (foto: Frits Strik)
10/11 Centrale Bank van Suriname en Republic Bank (foto: Frits Strik)
12 Muurschildering Hotel Torarica (foto Frits Strik)
13 Diefijzers bij de Surinaamse Bank van gestileerde menselijke figuur (foto Nagel-De Groot)
14 Sculptuur van een vrouw met een schaal met vruchten van het land (foto Nagel-De Groot)
15/16 Oorspronkelijk winkelpand Kirpalani en Huidig winkelpand Kirpalani (foto Frits Strik)
17 CHM-gebouw (foto: Frits Strik)

TOP