De naam Manna Dey doet bij vele ouderen onder ons nostalgische gevoelens oproepen. Zijn diepe, rustige stem staat garant voor stijl. Alhoewel hij nooit echt tot de top is doorgedrongen, is zijn naam verbonden aan vele onvergetelijke liederen in Hindostaanse films. Nummers als Poochho na kaise maine rain beetayee, Laga chunari mein dag. Aye meri zobra jabeen, Tu pyar ka sagar hai brengen een flikkering in menig oog teweeg. Zijn repertoire varieert van bhajans tot qawali’s, van ghazals tot lichte muziek als Aoo Twist Karo en E Bhai Zara Dekhke Chalo. De nu 83-jarige zanger was eind april samen met zangeres Vandana Bajpai in Nederland voor een show in de Anton Philipszaal in Den Haag, waar een gezellige drukte heerste. In een zeer ongedwongen sfeer stond de nestor van de Indiase zangwereld Hindorama te woord.

“Ik heb het nooit erg gevonden dat ik niet echt tot de top ben doorgedrongen, zoals zangers als Talat Mahmood, Rafi en Mukesh”, zegt Manna Dey. Dada-ji voor de hem omringende personen. “Ik heb mijn eigen publiek, zowel in India als daarbuiten en ik heb dat altijd als zeer prettig ervaren.” Aan zijn shows in Suriname heeft hij goede herinneringen. “Ik zou eigenlijk als eerste Indiase zanger Suriname bezoeken. maar door omstandigheden was ik verhinderd en toen was Hemant Kumar mij voor. Ik ging voor het eerst in 1965. Daarna ben ik er nogmaals geweest en toen was Tun Tun met mij mee. Zij heeft ook een paar leuke nummers ten gehore gebracht. Het waren fijne momenten.” Als we het over zijn leeftijd hebben, reageert Dada-ji quasi-geïrriteerd: “Wat moeten jullie toch altijd met mijn leeftijd. Ik voel me jong en dat is het belangrijkste.” De zanger ziet er inderdaad nog zeer vitaal uit en dat liet hij ook merken op 28 april in de Anton Philipszaal, waar hij de sterren van de hemel zong. Aangenomen wordt wel dat dit zijn laatste bezoek aan Nederland is geweest. De zanger geeft toe dat hij te lang reizen niet meer kan opbrengen.

Geboren in Calcutta, kwam Manna Dey in 1943 naar Bombay, waar hij zijn carrière begon als muziekregisseur. Zijn klassieke opleiding dankt hij vooral aan zijn oom K.C. Dey, die hem ook de artiestennaam Manna Dey gaf. Zijn echte naam is Prabhodchandra Dey. “Mijn eerste play-backlied was voor de film RamRajya. Later pas zag ik dat ik voor Valmiki, een heel oude man, had gezongen. Ik als 22- jarige! Ik had een beetje met mezelf te doen,” vertelt de zanger lachend. Zijn echte doorbraak in Bombay kwam met het lied Upar Gagan Vishal (film Mashal). “Het was met name Shankar van het muziekduo Shankar-Jaikishan, die mij graag wilde hebben. Mijn stem werd niet per se aan een bepaalde acteur verbonden, zoals die van Talat Mahmood aan Dilip Kumar en van Mukesh aan Raj Kapoor. Ik zong voor veel acteurs en bijna iedere muziek- schrijver – van Anil Biswas tot R.D. Burman – vroeg mij hun liederen te zingen.” Zijn stem is bijvoorbeeld te horen in films als Basant Bahar, Chori Chori, Yeh Rat Bhigi, Pyar Hua, Bhoot Bangla. In deze laatste film zingt hij voor komiek Mahmood het liedje Aao Twist Karo. Volgens de gevierde artiest is het niet moeilijk om de verschillende stijlen, van klassiek tot populair, met het juiste gevoel te zingen. Daar word je op getraind. “Mijn oom K.C. was een harde leermeester en hij maakte er een enorm punt van dat wat je ook zingt, je alles ervoor moet geven.”

Manna Dey zingt al geruime tijd niet meer voor Bollywoodfilms (“Ik ga toch niet meer voor 25-jarige jongemannen zingen.”). Wel heeft hij een niche gevonden in de Bengalese filmindustrie, waarvoor hij veel liederen schrijft en zingt. Ook in andere Indiase talen levert hij vele producties. Voor zijn werk werd hij meerdere malen onderscheiden. Zo kreeg hij in 1971 van de president van India de allerhoogste Indiase Padmashree-onderscheiding. Verder ontving hij onder meer tweemaal de National Award voor zijn Hindi en Bengali composities en vorig jaar nog de Achievement Award van Zee Sangeet Awards. Wat vindt hij van de hedendaagse Indiase filmmuziek, met name de westerse invloeden? “Wie ben ik om een oordeel te geven over de muziek van nu?”, vraagt Manna Dey zich in alle gemoedelijkheid af. “De films en de muziek gaan met hun tijd mee. Westerse invloeden zijn niet slecht, zolang je maar de goede dingen ovemeemt. Het is wel storend als klakkeloos ook allerlei rotten stuff wordt overgenomen.” De zanger was niet erg te spreken over de Michael Jacksonact tijdens zijn show. Hij vroeg zich af of het Hindostaanse publiek hier zo verwesterd is dat er zo’n act in het programma moest. Maar ook het publiek had zoiets van: “Leuk, maar niet echt passend bij de sfeer die de stem van Manna Dey creëert.” De mooie, heldere stem van zangeres Vandana Bajpai leverde enkele legendarische duets op, die Manna Dey ooit met Lata Mangeshkar zong. Jammer dat zij er alleen bij was om de stem van Lata neer te zetten en niet ook eigen liederen ten gehore bracht. Eerder heeft zij wel solo-optredens in Nederland gegeven, maar nu was zij er alleen ter ondersteuning van Dada-ji. Op de vraag wat hij nog graag zou willen in zijn leven, antwoordt Manna Dey: “Ik heb mijn deel van geluk en roem in het leven gehad. Ik ben een zeer tevreden mens.”

Bij de foto’s: 1/2 Manna Dey en Kanta Adhin, 3 Het optreden in Anton Philipszaal en 3 Vandana Bajpai

Uit: Tijdschrift HINDORAMA, JRG3 NR4 (juli/augustus 2002)

Geniet van de mooie stem van Manna Dey op youtube: https://youtu.be/fMfmoaRu_k8

Op tweede pinksterdag werd folklore zangeres en tevens ook Padma Shri winnares Malini Avasti (52) speciaal ter gelegenheid van 146 jaar immigratie overgevlogen door Stichting Lexes om het publiek te entertainen. In vol ornaat gaat ze gewillig en geduldig op de foto met de vele fans die speciaal voor haar gekomen zijn naar het 146 jaar Immigratie Concert in Opera te Den Haag. Hindorama interviewt haar vooraf aan haar optreden.

Wat vindt u van ervan dat 146 jaar immigratie gevierd wordt?
Het is een mooie gelegenheid voor een ieder om zich de eigen geschiedenis en identiteit te herinneren; om je kinderen bewust te maken wie ze zijn en waar ze vandaan komen. Vooral voor de jongere generatie Surinaamse Hindostanen is het belangrijk om hun geschiedenis te kennen. Het is een verhaal dat dieper gaat waarbij offers gemaakt zijn. Eerst migreren vanuit India naar Suriname en vervolgens migreren naar Nederland. Middels je identiteit onderscheid je je en het is dus goed om op deze manier je roots te herdenken en te eren. Ik waardeer het zeer.

Komt het thema migratie ook voor in folklore zang?
Migratie heeft altijd deel uitgemaakt van de folklore traditie. Mensen zijn net nomaden, als moeilijkheden zich voordoen of er is een mogelijkheid op een beter leven elders, dan verplaatst de mens zich altijd. In India is dit ook terug te zien. De liederen zelf hebben ook diverse migratie verhalen. Vroeger gingen mannen vaak voor 5 tot 7 jaar weg van huis in verband met hun werk. De vrouwen zongen dan vaak over trouw zijn en verlangen; dat ze geen tweede vrouw moeten nemen ook al zijn ze ver weg, dat ze naar hen verlangen, dat ze mooie juwelen voor hen mee terug nemen enzovoorts.

Hoe wordt je een folklore zanger?
Folk betekent roots, tradities, je eigen religie, voorvaderen, je familie. Voor de meeste folklore zangers is dit een familietraditie. In mijn geval was het meer een inspiratie die ik kreeg door mijn familie. Ik heb op dit gebied veel geleerd van mijn oma en tantes die ook zongen en dholak speelden. Maar je kunt, net zoals ik dat gedaan heb, ook in de leer gaan (Malini is een getrainde vocalist op het gebied van klassiek muziek-red.) Een folklore zanger moet wel een krachtige stem hebben. Het is een kracht die van binnenuit komt, de kracht van emoties die tot uiting komt dankzij de levenservaring die iemand heeft opgedaan. Iedereen die van dichtbij en veel in het leven heeft meegemaakt, die zich dus kan vinden in de pijn, verdriet, tragedies, plezier, festiviteiten en noem maar op kan dus een folklore zanger worden.

In 2016 werd u gehonoreerd met de Padma Shri (een onderscheiding voor verdiensten in de republiek India). Hoe heeft u dat bijzondere moment ervaren?
Het was geweldig! Ik was blij omdat er 20 jaar overheen ging in mijn carrière, voordat folklore weer aandacht kreeg. In het verleden was het een trend dat folklore genegeerd en verwaarloosd werd. Het werd niet gezien als gewichtig, als even belangrijk in vergelijking met andere vormen van muziek. Toen ik de award kreeg zag ik dat als een prestatie en erkenning voor alle folklore artiesten die mijn senioren waren en nooit erkend werden. Het was een erkenning voor de traditionele muziek, voor alle liederen die de verhalen van onze voorvaderen vertellen. Men moet zich namelijk ervan bewust zijn dat het niet gewoon dholak liederen zijn puur voor amusement, het gaat verder dan dat. En ik was ook blij omdat het andere folklore artiesten hoop gaf en dat versterkte mijn geloof dat ik mij op het juiste pad begaf door carrière te maken als folklore zangeres.

Hoe ziet de toekomst van folklore muziek eruit?
Helaas is er nog weinig vastgelegd, maar de overheid en diverse individuen in India zijn begonnen met de documentatie ervan. Met de hedendaagse technologie is veel mogelijk maar documentatie heeft geen zin als het verhaal erachter niet wordt verteld en vastgelegd. Ik zie dat er wereldwijd behoefte is om je roots te kennen en om te begrijpen waarom je bent wie je bent. Als je het verhaal achter de liederen niet toelicht, blijft het gewoon een nietszeggend lied, terwijl volksliederen het verhaal van het volk vertellen en dat is belangrijk. Wat mij wel opvalt, is dat ondanks de migratie van de Surinaamse Hindostanen, de authenticiteit van baithak gana muziek en het gebruik van de instrumenten hier puurder is dan in India zelf. Jullie gebruiken nog steeds de authentieke instrumenten: chimta, khanjali en dhol terwijl in India sommige instrumenten al vervangen zijn door elektronische instrumenten. Ik salueer de power van onze voorvaderen die naar Suriname gingen en de authenticiteit van volksmuziek hebben weten te behouden. Dat is heel belangrijk.

Wat zijn uw favoriete liederen en artiesten?
Dat zijn er veel. Dat hangt ook af van mijn gemoedstoestand. Ik luister graag naar filmmuziek, ghazals, western en country ook. Ik ben dol op Kenny Rogers, Neil Diamond, Paul Anka, The Beatles en ook Michael Jackson. Lata-ji vind ik fantastisch, de ghazals van Mehdi Hassan, Jagjit-ji, Reshma Begum Akhtar ook. Mijn eigen favorieten zijn “Kahe Ko Byahi Bides” en “Saiya mile larkaiya”. Ik heb in het verleden twee keer met Kries Ramkhelawan opgetreden, wie weet wellicht in de toekomst dat ik ook met artiesten hier kan samenwerken. Dat zou leuk zijn.

Wilt u tot slot nog zelf iets toevoegen? Ik denk dat men onderzoek moet doen naar de Surinaamse Hindostanen die in Nederland wonen en hoe zij hun cultuur en identiteit hebben weten te behouden. Het geeft aan waar India voor staat. Toen we in 1947 onafhankelijk werden dachten diverse wereldmachten dat we uiteen zouden vallen binnen 10 jaar. We werden duizenden jaren geregeerd door diverse heersers zoals de Sultans, Nawabs en de Britten dat voor diverse vertakkingen zorgde in de vorm van taal en cultuur, maar kijk naar ons: we zijn nog steeds intact: De Vedas zijn intact, de menselijke kwaliteiten ook; we hebben respect voor alle culturen en ik denk dat dit de reden is waarom de Indiërs, ongeacht waar ze naartoe gemigreerd zijn, hun mooie kwaliteit om een ieder te accepteren zoals die is, hebben behouden. Ze werken hard en zijn succesvol maar behouden hun identiteit. Ik denk dat dat de kracht is van India.

Waar haal je de inspiratie voor jouw muziek vandaan?

Ik laat mij inspireren door het goddelijke, dat mij weer de krachten doorgeeft om via de piano of keyboard de klanken te weerspiegelen naar de mens toe, ongeacht in wat voor vorm of muziekstijl dan ook. Mijn vader heeft hierin ook een grote rol gespeeld in mijn jeugdjaren. Ik ben hem hiervoor zeer dankbaar.

Hoe ervaar jij de muziekwereld?

Ik heb op vele grote podia gestaan, nationaal maar ook internationaal.  Met diverse projecten, te veel om op te noemen, maar het meest intrigerende podium voor mij is toch altijd als ik op een uitvaart moet spelen. De laatste eer van de familie aan de overledene. Dat doet mij toch altijd wel wat. Op zo een moment zie ik ook dan heel mijn leven voorbijkomen en gaan.

Bekend ben je nooit want de artiestenwereld is keihard. Vandaag ben je een held en morgen kent niemand je meer. Nu is het wel gemakkelijk om via social media jezelf te profileren als artiest of rolmodel. Of je nou goed bent of niet het gaat tegenwoordig toch om de likes op Facebook en Instagram. Je komt er niet eronderuit, je moet social media hebben anders tel je niet meer mee. In mijn jeugd was het toch anders.

Samenwerken met andere collega’s is voor mij geen probleem. Ik sta voor alles open mits we in hetzelfde vaarwater zitten. Velen denken er anders over en er is ook veel sprake van jaloezie, maar je moet juist samenwerken om vooruit te komen. Omdat ik met veel stijlen en projecten bezig ben, kom ik wel aardig rond. Nederland is sowieso een klein muziekland dus moet je het internationaal gaan zoeken. Natuurlijk ben ik op jacht naar die ene filmscoring, hit of song die alle deuren voor je opent. Maar het belangrijkste in dit vak is, dat je plezier hebt in wat je doet. Je doet het niet voor de roem, social media likes of bekendheid. Ik heb mijn eigen studio, Shairockt Studios, in Rotterdam en binnenkort ook in het buitenland. De studio is waar ik werk en mezelf terugtrek. Ik ben geen muziekleraar. Ik ben een kunstenaar die door middel van het klavier, gevoelens en klanken produceert naar de luisteraars.

Merk je ook belangstelling van Hindostanen?

Hindostanen zijn altijd afwachtend als het om iets nieuws gaat. Vooral als het uit hun eigen omgeving komt, is de acceptatie heel erg moeilijk. Concepten uit England of India worden sneller geaccepteerd. Maar dat is logisch. Ik maak het ook mee als ik in het buitenland word geboekt. Een act uit het buitenland is altijd gewilder. Gelukkig is het tegenwoordig wat soepeler geworden in onze gemeenschap.

Je hebt aardig wat prijzen binnengehaald. Kun je ons een aantal voorbeelden geven?

Ik heb aan diverse filmprojecten en met diverse regisseurs gewerkt als filmcomposer, nationaal en internationaal, en heb ook prijzen binnengehaald. In het bijzonder “Best debut filmaker and best family film” op het Calcutta Film Festival voor de film “ Madhav” van director Anil Mehta. En “Best screening en acting” op het internationaal NVIFF Awards te Amsterdam voor de film “Hebzucht” van Director Djotipersad Lachman.

Voor de soundtrack “Dark Love” heb ik op het Kapow IFF festival in Hollywood in 2017 mijn eerste echte prijs gewonnen als soundtrack composer. Met veel dank aan Chris Kooreman, CEO van Beat Royalty. Ik heb samengewerkt met director Anna Spyrou om de soundtrack in haar short movie “Black King Down” te gebruiken. (Zie IMDB). Deze award kon ik helaas niet persoonlijk in ontvangst nemen. Daarnaast heb ik met Ramdjan Abdoelrahman mogen werken aan de documentaire “Het geheim van Marienburg “. Op nationaal vlak heb ik ook gewerkt met de talentvolle regisseur Tracey van Eijk voor het kostuumdrama “Confiteor Vindicta”. Zij zal binnenkort een nieuw project lanceren, dat gebaseerd is op een waar gebeurd verhaal “Die Mauer Unseren Angst”. Momenteel werk ik aan de documentaire “Onze Reis” in opdracht van Moen Poeran en de wijlen Sudesh Kino. De crew van SB Creative Industry staat altijd achter me.

Wil je ons iets vertellen over het overlijden van je moeder en hoe je dat verwerkt in je muziek?

Natuurlijk verliest iedereen eens zijn of haar moeder. In mijn geval was het een bijzonder extreme gebeurtenis die ik niet had zien aankomen in de bloei van mijn carrière. Het gaf me gelijk een andere kijk op het leven, het innerlijke, uiterlijke en ook op de mensen om me heen.

Ik heb vele jaren erover nagedacht en uiteindelijk toch gepland om een boek te schrijven over deze zwarte bladzijde van mijn leven. Muziek was mijn enige uitvlucht om dit te kunnen verwerken.  Maar mijn ervaring leert dat je het nooit zal kunnen verwerken. Het is een grote wond met een bizar litteken die keer op keer weer open gaat op een bijzonder moment in je leven. Het gemis zal er altijd zijn met of zonder muziek.

Ben je getrouwd?

Ik ben nooit getrouwd geweest. Het is wel een van mijn wensen om dit zelf een keer te mogen ervaren. Zelf heb ik gespeeld bij ongeveer 1500 huwelijken, als het niet meer is. Ik heb dus veel meegemaakt en gezien hoe het eraan toegaat. Soms heel saai maar soms ook met veel flair, pracht en praal. Af en toe denk ik dat we te veel naar Bollywood films kijken, maar ja het kan wel kloppen. Het leven is toch een grote film waar iedereen in figureert. Tenslotte gaat het om een ding: gelukkig zijn in dit leven met je partner en dierbaren en alles uit de kast halen. Dat is uiteindelijk toch ook de basis van een huwelijk?

Je bent onlangs naar India geweest, hoe was die ervaring?

Ik ben Amrika Anroedh dankbaar, die bij mij in 2006 het epos de Ramayan heeft geïntroduceerd. Ik mocht als live background composer en laatst op uitnodiging van de Indiase regering voor Suriname uitkomen op het Kumbh Mela festival 2019 in Prayagraj (Allahabad) in de deelstaat Uttar Pradesh.

Voor mij was het een belevenis apart om zoveel mensen bij elkaar te zien. Het was voor mij ook een hele eer. Ruim 3000 man waren aanwezig. Ik loof God dat ik dit heb kunnen meemaken, en ook de mensen om mij heen die in mij geloven. De reis ging door naar Benares (Varanasi) en ik heb ook de rituelen op de Ganges gedaan en voor iedereen gebeden, voor vriend en vijand.

Heb je een toekomstvisie of een droom?

Een droom heb ik niet anders blijf je maar dromen terwijl je wakker bent, maar ik heb wel een toekomstvisie. Gezond blijven, mijn Hindu Dharma blijven ondernemen en handhaven ongeacht of je nou Sanatan of Arya Samadji bent. Een hindoe is voor mij een hindoe, dan komt alles wel op je pad… wat je hartje begeert.

Ik ben blij met wat ik om mij heen heb. De tools om te kunnen ondernemen, veel reizen en nieuwe mensen ontmoeten. Mijn gezondheid en denkwijze die ik van mijn ouders mee heb gekregen en natuurlijk het beetje talent en passie van God die mij constant de weg naar het goede toe wijzen.

Wil je nog iets vertellen over Hindorama?

Ik vind het een goed initiatief en natuurlijk bedank ik de crew van Hindorama hartelijk om ook in dit digitale tijdperk een interview te mogen doen.

God Bless You, Ram Ram.