Het buurland van Suriname, Guyana, is nu in de lift en door de verwachte inkomsten uit olie zal het land welvarender worden.  Ik bezocht  Guyana recent vanuit Suriname. Het was een excursie van drie dagen en mijn impressies begonnen al bij het bedrijf dat de excursies organiseert. De baas is een corpulente Hindostaanse man die ons opwachtte in Nickerie. Hij nam de biljetten van 50 euro in ontvangst en reeg deze één voor één in zijn grote portemonnee. Na een beetje big talk Guyana is van mij; ik ken alle ins en outs, mijn zoon … zal alles regelen, geen zorgen (op snelle wijze uitgesproken in het Sarnami-Hindi) vertrok hij subiet met zijn auto.

Het excursiegezelschap bestond  uit 7 personen, onder wie twee echtparen uit Nederland en drie Hindostaanse dames uit Suriname. De overtocht duurde ruim drie uur. De machtige Corantijnrivier is weliswaar enkele kilometers breed, maar de meeste tijd wordt gespendeerd aan lang wachten en trage controle van de paspoorten, tassen en koffers. In de drie dagen dat ik in Guyana was, heb ik  een indruk gekregen van de hoofdstad Georgetown, de tweede stad New Amsterdam en de tussenliggende dorpen (die hebben nummers) langs de weg van de grensplaats Skeldon tot Georgetown.

De kinderen dragen prachtige schooluniformen, de hoge neutenhuizen zijn overeind gebleven in tegenstelling tot Suriname, de wegen hebben zelden gaten en ik heb weinig krotten gezien. Wel was er een Hindostaanse vrouw die bedelde in Skeldon –dat heb ik in Suriname niet gezien. Wij gaven haar eten, maar ze wilde ook geld hebben. Guyana heeft veel minder auto’s en er wordt verantwoord gereden. Auto’s zijn tweemaal zo duur als in Suriname. In die korte tijd heb ik niet veel gemerkt van criminaliteit en agressie. Ja, bij de zogeheten Stabroek market in Georgetown zijn jongemannen nog steeds op (gespeelde) agressieve wijze buspassagiers aan het werven. In de shopping mall is iedereen bezig de producten te bekijken en te kopen of bezig met of op zijn mobiele telefoon. De duurdere hotels zien er luxer uit dan in Suriname. Op het eerste gezicht lijken de etnische verhoudingen  vrij harmonieus, maar – nogmaals –  ik was er slechts  drie dagen en heb nauwelijks met Guyanezen gesproken.

Onze chauffeur en gids sprak met een zwaar accent en heeft zich als een vader over ons ontfermd. Maar ik kreeg niet echt contact met hem. Hij had een prachtige collectie Hindostaanse (Bollywood) liederen uit de jaren 50 en 60 die gedurende de hele busreis in Guyana werd afgedraaid. Hij verstond de tekst nauwelijks maar genoot van de liedjes van Lata, Mukesh en Rafi. Een Indo-Guyanese taxichauffeur had al 44 jaar geleden mij gezegd: Bhai, I do not understand a single word, but the music goes through my bones. Ik vond het prachtig om tijdens de terugreis in de ochtendschemering (tussen 5 en 7 uur) en half slaapdronken al deze liederen te horen terwijl het Guyanese landschap aan mij voorbij trok. Wel heb ik mijn Nescafé koffie met verse melk gemist en de toilet voorzieningen zijn niet optimaal. Onderweg gaf de Indo-Guyanese chauffeur een Afro-Guyanese jongeman een lift en ik heb hun communicatie niet kunnen volgen vanwege het B.G. accent; er wordt nog ‘gelift’ in Guyana.

Het meest imposante tijdens het bezoek aan Guyana vond ik een opgezette luiaard van 5 tot 6 meter.  Deze is gereconstrueerd uit beenderen van de prehistorische tijd die zijn gevonden in het binnenland. Zeer indrukwekkend. Als mensen passen wij in de buik van deze prehistorische luiaard. Ik zou echt iedereen aanraden vooral te gaan naar het Guyana museum om deze luiaard te zien die in  een aparte ruimte istentoongesteld. Er waren ook allerlei soorten vissen te zien. De Surinaamse dames behorende bij excursiegroep hadden het echter vooral over welke vissen lekker zijn en hoe je deze moet klaarmaken! De chauffeur/touroperator wilde ons op het heetst van de dag in het centrum vol smoezelige winkels droppen. Ik heb hem toen voorgesteld ons naar de botanische tuin te brengen. Het gezelschap ging akkoord en daar hebben wij ons verpoosd. Er is een bassin met nijlpaarden en een monument voor (ex-dictator) Forbes Burnham. Ik vond het een aardig idee om de botanische tuin – optioneel – in het programma op te nemen en heb dat ook aan de chauffeur voorgesteld. Al met al is een bezoek aan Guyana zeer de moeite waard.

Bij de foto’s: Grensplaats Nickerie Haven, Grensplaats Skeldon, New Amsterdam, Gigantische prehistorische luiaard – Nationale Musem en Caricomgebouw Georgetown

Foto’s: Bina Choenni en Government Information Agency

Misschien kwam het door mijn recente bezoek aan buurland Guyana en de grote progressie die ik daar heb gezien of door de vele opmerkingen die ik over Frans-Guyana had gehoord en de vergelijking met Europa. Mijn verwachtingen waren in elk geval hoog gespannen, toen ik in het weekend van 23 tot en met 25 november richting het oosten trok. Europa heb ik niet herkend. Wat me erg opviel, was het gebrek aan bedrijvigheid.

Inkopen doen
“Ik steek wel eens vanuit Albina over naar Saint Laurent om mijn inkopen te doen bij Super U”, vertelt een kennis enthousiast, wanneer ik haar de avond voor vertrek tijdens een show in theater Thalia ontmoet. Het idee om naar Frans-Guyana te gaan is eigenlijk ook zo ontstaan, toen een collega opmerkte dat we de trip zouden kunnen combineren met kerstinkopen. “Als je niet naar Europa kunt, dan maar je inkopen in Frans-Guyana doen.”

Voorbereiding
Een reis tot naar Cayenne vergt veel meer voorbereiding dan even oversteken naar de andere kant. Surinamers kunnen ongehinderd naar het grensstadje Saint Laurent, maar wie naar de hoofdstad wilt, moet eerst een visum aanvragen bij de ambassade. Gelukkig hebben verschillende tourorganisaties een regeling kunnen treffen, zodat er geen visumkosten hoeven te worden betaald voor een korte tour. Maar net als voor de Nederlandse ambassade moeten er verschillende documenten zoals werkgeversverklaring, bankafschriften en een reisverzekering worden overgelegd. Als alles in orde is, kan het visum na een week worden afgehaald. Op het visum staat duidelijk vermeld dat je het niet kunt gebruiken voor doorreis en dat je niet langer dan vijf dagen aaneengesloten in het land mag verblijven. Surinamers die vroeger wel met een geldige Schengenvisum naar Frans-Guyana konden reizen, kunnen dat sinds kort ook niet meer. Ze zijn verplicht om een visum voor dat land aan te vragen.

Op weg
Met een groep van twaalf personen, verdeeld over twee minibussen, gaan we die zaterdagochtend rond zes uur in de ochtend op weg. De reis wordt verzorgd door Celestial Tours en de tweelingbroers Becker fungeren als onze gidsen. De Oost Westverbinding richting Albina, die jaren geleden een lijdensweg was, is nu mooi geasfalteerd en een lust om over te rijden. De regering heeft besloten om de 44^ste Onafhankelijkheidsdag dit jaar in het district Marowijne te vieren, dus zijn de bermen netjes gemaaid en wapperen er veel vlaggen van de regerende partij NDP op de erven. De brug bij Stolkertsijver heeft een wasbeurt ondergaan en is helemaal versierd met doeken in de kleuren van de Surinaamse vlag. Als we langs Moengo rijden, zien we ook daar veel bedrijvigheid rond de viering. Er wordt in Albina eerst getankt – brandstof is immers duurder in Frans-Guyana – waarna we door de douanecontrole gaan. Hoewel een gele koorts vaccinatie verplicht is, wordt er niet naar gevraagd.

Super U
De veerboot tussen Albina en Saint Laurent vaart minimaal twee keer per dag. Er kunnen ruim acht auto’s per vaart mee. Op het veer is het vrij rustig. Binnen een kwartiertje staan we aan de overkant en gaan heel snel door de controle heen. De gids vraagt wat we willen eten bij de lunch en plaatst de bestelling vooraf. Voordat we verder gaan, nemen we een kijkje in de zo populaire Super U. Het eerste dat me opvalt is de strenge controle. Grote tassen moeten achterblijven en steekproefsgewijs moeten andere bezoekers de inhoud van hun schoudertassen ook even laten zien. Er werken veel boslandcreolen en ook enkele indianen in de winkel. Het assortiment is goed, maar overal ligt er rommel, zoals ook bij grote Chinese supermarkten in Suriname. De gidsen beloven dat we bij terugkeer een andere Super U zullen aandoen. Het blijft dus veelal bij kijken en vergelijken.

Lunch te Maripokreek
Na ruim twee uren rijden komen we bij de Maripo kreek aan. De plek doet een beetje aan Colakreek denken. Er staan enkele tenten en palmbomen bij de kreek. Het is droge tijd dus is er maar weinig water. Niet aantrekkelijk om een duikje te nemen. Horden muskieten komen ons tegemoet wanneer we uit de bus stappen. De gidsen zijn erop voorbereid en halen muskietenwierook tevoorschijn. Een van hen rijdt daarna weg om het eten te halen. Er zijn geen toiletten bij de plek en alles voelt heel erg primitief aan. Dat verbaast mij.

Onderweg naar Kourou staat een politiecontrole waar heel stipt wordt gelet op alle reisdocumenten. De replica van de raketbasis in Kourou is een grote trekpleister voor toeristen. Ook wij willen die niet missen. In de ondergaande zon maken we prachtige foto’s en de gidsen vertellen ons hoe Suriname de kans om de raketbasis in eigen land te hebben, liet schieten. De raketbasis zorgt voor meer dan een kwart van alle banen in Frans Guyana  en is na de overheid de grootste werkgever. Terwijl wij zo door de straten rijden, valt op dat alles erg rustig is. Er is nergens bouwbedrijvigheid of andere activiteiten te zien.

Activiteiten
In de vooravond komen we in het hotel Le Chaumiere in Cayenne aan. Het hotel is net aan de rand van de stad in een mooie bosrijke omgeving. Na een snelle douche haasten we ons naar de bekende Family Plaza Mall. We komen net voor sluitingstijd aan en kunnen nog net even rondkijken. Van kopen komt niet veel terecht. Daarna gaan we naar een pleintje voor het avondeten. De plek doet denken aan het Brasaplein voor het commissariaat van het district Nickerie. In het weekend komen veel mensen daar bijeen en er staan verschillende kraampjes met etenswaren. We worden vergast op lekkere stokbroden met verschillende soorten sauzen. Een voetbalteam heeft gewonnen en het is een drukte van jewelste. Staande of zittend op enkele stenen stoepen, eten we de stokbroden smakelijk op.

Sightseeing
De zondag is gereserveerd voor sightseeing en inkopen bij Carrefour en Huper U. Het valt me op dat de binnenstad niet veel verschilt van Paramaribo. De gebouwen zien er hetzelfde uit: een deel goed onderhouden en een ander deel in vervallen staat. Door de hoge eurokoers in Suriname komen veel spullen toch niet zo voordelig uit voor ons. Maar het assortiment in de winkels is ruim. De groep koopt vooral veel fruit en chocoladesoorten.  Ik begrijp nu ook waarom op bepaalde dagen winkel Kirpalani in Suriname stampvol is van mensen uit Frans Guyana, die  al hun inkopen in Suriname doen. Voor hun zijn de prijzen in Suriname natuurlijk veel voordeliger. De lunch van die dag bestaat uit Chinees eten dat vers is klaargemaakt, maar waar we echt uren op hebben moeten wachten. Het avondeten verschaft pizza, die we samen in het hotel nuttigen. De volgende ochtend vertrekken we vroeg om een stop te kunnen doen bij Super U in Kourou. Op het veer ontmoeten we minister Edgar Dikan van Regionale Ontwikkeling. Hij heeft net de festiviteiten rond de Onafhankelijkheidsviering op Moengo bijgewoond en gaat richting Cayenne voor een conferentie. Gelukkig is de drukte op Moengo al voorbij en kunnen we zonder oponthoud over de Oost Westverbinding richting Commewijne. Daar stoppen we voor een lekkere Javaanse lunch en zijn in de namiddag heelhuids thuis terug.

Slaapstad
Bij het schrijven van dit reisverslag ben ik een beetje gaan lezen over Frans-Guyana. Ik verbaasde me erover dat er zo weinig bedrijvigheid te zien was en kwam toen een verhaal tegen van correspondent Vera Mulder. Zij schrijft dat Frans Guyana als kunstmatige paradijs in stand wordt gehouden in voordeel van Frankrijk en de Frans Guyanezen. De bevolking van Frans Guyana wilt niet graag autonomie en is tevreden met de situatie. Dit blijkt uit het referendum van 2010 waarbij meer dan 70% van de bevolking tegen meer autonomie stemde. Ook Frankrijk schikt zich goed in deze situatie. Zij hebben de raketbasis en de inwoners hun uitkering. Mulder schrijft: ‘Een grote familie hebben, lijkt voor veel mensen in Saint Laurent het voornaamste levensdoel, vanwege de kinderbijslag. Het is een slaapstad.’ De correspondent citeert ook leerkrachten die les moeten geven aan ongemotiveerde kinderen. ‘Mijn leerlingen willen gewoon net als hun ouders een grote familie en rustig leven. In dit land, waarin leven van een uitkering een carrièredoel op zich is, is het niet ongebruikelijk dat basisschoolkinderen de vraag wat ze later willen worden, beantwoorden met: Ik wil gewoon naar het postkantoor om mijn cheque op te halen. Grote bedrijven zijn er in Saint Laurent niet: geen kantoren, geen kledingwinkels, geen restaurantketens. Hier en daar verkoopt iemand een paar stronken groenten uit eigen tuin of schuift een witte plastic bak bami met kip door het luikje van zijn eettentje aan huis’.

Foto’s: Sabitrie Gangapersad

Wie enkele decennia geleden zou zeggen dat hij op vakantie gaat naar buurland Guyana, zou voor gek worden verklaard. Je ging er alleen naar toe als je er familie had wonen.  Nu is de situatie heel anders. Voor Surinamers is Guyana een belangrijke vakantiebestemming aan het worden. Dagelijks gaan er verschillende tours met mensen die graag het land beter willen leren kennen. Ook steeds meer Surinaamse bedrijven breiden hun diensten uit naar de westerse buren. Met het nieuws over grote aardolievondsten, wordt de situatie alleen maar rooskleuriger voor Guyana.

Geen parnasi
“Het eten is heerlijk en Guyana is echt niet de parnasi (achterland) die wij in gedachten hebben. Als je niet oppast, dan streeft het Suriname nog voorbij”, merken verschillende bezoekers op. In oktober ging ik met een groep van vijf personen mee met een tour van garage De Eenheid. De veerboot tussen Guyana en Suriname, die ruim drie maanden uit de vaart was geweest, was net weer begonnen met varen. Terwijl Suriname en Guyana elkaar over en weer beschuldigden over het niet naleven van contracten met betrekking tot de veerdienst, werden burgers en bedrijven van beide landen gedupeerd. Na maanden van kibbelen sloten beide landen in september een compromis. Guyana besloot tijdelijk een veerboot in te zetten, totdat de reguliere boot Canawaima was opgeknapt. “Ik heb de afgelopen maanden heel weinig kunnen verdienen”, vertelt een neef die ik bij het veer tegenkom. Hij is afhankelijk van de handel met Guyana en haalt verschillende producten zoals gedroogde garnalen, Chinese tayer en gember om in Suriname verder te verkopen. Doordat de boot uit de vaart was, was hij genoodzaakt om gebruik te maken van de back track route. “In de kleine boten kun je maar weinig producten brengen. Je betaalt veel meer en het komt niet voordelig uit.” Ook de eigenaar van De Eenheid klaagt over het stilleggen van de veer. “Ik heb veel mensen die bij ons hadden geboekt, hun geld moeten teruggeven. Want niet iedereen wilt met de kleine boot oversteken”, zegt Premchand.

Controle
Bij het veer wordt streng gecontroleerd of iedereen een gele koorts vaccinatie kaart heeft. Dat is immers verplicht. Toch lukt het een Surinaamse Nederlander om door de Surinaamse controle heen te komen en op het veer te stappen. De oprit aan de Surinaamse kant is zeer oneffen met grote kiezelsteentjes. Een oude vrouw, die zich haast tussen de menigte, struikelt en bezeert zich lelijk. Enkelen steken een hand uit en jutten haar op om door te lopen. Op de boot zie ik haar rustig zitten en vraag of alles goed is. Ze trekt haar broek omhoog en toont een gebarsten knie. Haar schoen zit vol bloed. Ik schrik en bied haar meteen wat natte doekjes en ontsmettingsmiddel aan. De vrouw begint onverwachts te huilen. Niet lang daarna meert de boot aan de Guyanese kant aan en helpt een behulpzame jongeman haar aan de kant met haar tassen.

Aankomst
De Surinaamse Nederlander die de Surinaamse controle zonder gele koorts vaccinatie was gepasseerd, staat nu voor de onverbiddelijke Guyanese functionaris. Er wordt over en weer gediscussieerd, maar de dame wordt niet toegelaten in het land. Ze wordt gesommeerd om met dezelfde veerboot terug te keren naar Suriname. Een groepje Surinamers staan te gniffelen bij dit incident. “Het zijn altijd de Nederlanders die alles beter weten en zich moeten aanstellen of zich uit dingen willen praten. Ze had haar mond moeten houden. Ze had gewoon iemands kaart moeten gebruiken, want er wordt niet zo fijntjes gelet op het feit of de kaart werkelijk van jou is. Maar ja…ze moet opvallen!”
Los van dit voorval, verloopt de controle bij de douane vlot en we worden opgevangen door onze gids en chauffeur Terry. Hij brengt ons allereerst naar een restaurant in Springland waar we heerlijk eten. Daarna gaat de reis via Nieuw Amsterdam naar Georgetown. Onderweg stoppen we voor chips en manjasaus en ananas. Heerlijk! We gaan ook over de floating bridge (drijvende brug) te Nieuw Amsterdam.

Bezoekjes
In de hoofdstad laat Terry ons het Caricom Secretariaat zien en daarna de Giftland Mall. De wegen zijn goed begaanbaar en een deel van de snelweg wordt verder verbreed en opnieuw geasfalteerd. Guyana geeft aanpak van de infrastructuur duidelijk prioriteit. Vergeleken met jaren geleden zijn er nauwelijks nog ezelkarren te zien. Padie wordt ook bijna niet meer langs de openbare weg te drogen gelegd. Na de Mall checken we in, in het Kanuku hotel om daarna te gaan dineren in een Chinees restaurant. Op de tweede dag van de tour doen we het nationaal museum, de binnenstad en het recreatieoord Splashmin aan. De lunch bestaat uit typisch Guyanese gerechten zoals roti met boulanger chokha, doks en daal. Het avondeten is simpel met burgers en patat en wordt door Terry naar het hotel gebracht. In de vroege ochtend van de derde dag vertrekken we terug richting Springland en het veer. Ons ontbijt wordt door het hotel ingepakt en meegestuurd. Onderweg stoppen we en kopen gerechten zoals Bake, eggball (gekookt ei verborgen in een cassavemassa) en de bekende tennis rolls (bollen). Terry zorgt ervoor dat we tijdig inchecken en neemt afscheid. Aan de Surinaamse kant wacht chauffeur Poeran ons op. Hij rijdt ons terug naar Paramaribo. De groep is onder de indruk van Guyana. “Ik had een heel ander beeld van Guyana: dat ze heel armoedig zijn. Ik ben blij dat ik ben geweest, mijn perceptie over het land is helemaal veranderd!”, merkt een van de groepsleden op. Een ander lid dat vaker met De Eenheid naar Guyana gaat, zegt dat ze geniet van de service en het feit dat er voor alles wordt gezorgd door de touroperator. “Ik laat me gewoon verwennen.”

Bij de groepsfoto v.l.n.r: Julie Soekhoe, Georgine Hoogvliets,  Sabitrie Gangapersad (fotografie), Alma Gajadhar en Irene Ardjoen