De verdere ontwik­kel­ing van het Sarná­mi anno 2020 in zow­el Suri­name als in Ned­er­land is best wel een grote uitdag­ing aan het wor­den. Vooral in Ned­er­land is de taal een zoge­naamde her­itage lan­guage gewor­den. Een her­itage lan­guage is een taal die enkel thuis of in de eigen kring gespro­ken wordt, ter­wi­jl die niet omschreven kan wor­den als de dom­i­nante taal in een samen­lev­ing. Met andere woor­den, het gaat hier om een taal waarin de sprek­ers wel zijn opge­groeid, maar die voor hen niet de dom­i­nante taal is. Zij zijn hier­door in feite bi-lin­guaal (twee­t­al­ig). In het geval van het Sarná­mi in Ned­er­land zou je kun­nen zeggen: Ned­er­landse Hin­dus­ta­nen die over­we­gend het Ned­er­lands spreken en ook een beet­je het Sarná­mi als geërfde taal. Deze ontwik­kel­ing is in toen­e­mende mate ook waar te nemen in Suri­name, waar men in de offi­ciële en in onder­linge com­mu­ni­catie eve­neens meer en meer het Ned­er­lands gebruikt (naast het Sranan­ton­go als de lin­gua fran­ca) in plaats van het Sarná­mi. Over het alge­meen zijn Suri­naamse Hin­dus­ta­nen in Ned­er­land (nog) twee­t­al­ig, ter­wi­jl ze in Suri­name tri-lin­guaal (dri­etal­ig) zijn, omdat ze naast de beheers­ing van het Sarná­mi ook het Sranan­ton­go en het Ned­er­lands machtig zijn.

De twee­t­a­l­igheid of dri­eta­l­igheid van Suri­naamse Hin­dus­ta­nen is niet een­duidig te noe­men. Som­mi­gen spreken de geërfde taal beter dan anderen. Dit zorgt ervoor dat de posi­tie van het Sarná­mi best wel dynamisch is, waar­door het erg lastig is om echt vat te hebben op de toekom­stige ontwik­kel­ing van deze taal. Langza­am maar zek­er zie je in som­mige Hin­dus­taanse gezin­nen dat hun moed­er­taal niet meer het Sarná­mi is, maar het Ned­er­lands. Immers, de oud­ers spreken de taal niet (op enkele cul­tureel bepaalde woor­den na, zoals benamin­gen van fam­i­liele­den en van cul­turele en religieuze plechtighe­den) en dra­gen die dus niet over aan hun kinderen. Veel Hin­dus­ta­nen zijn inmid­dels her­itage speak­ers gewor­den, nu de tweede en de derde of vierde gen­er­atie sprek­ers van het Sarná­mi steeds min­der wordt. Dit is het meest man­i­fest in Ned­er­land.

Langza­mer­hand gaat het Sarná­mi nu meer dan ooit gebukt gaat onder de dom­i­nantie van het Ned­er­lands (en in Suri­name ook van het Sranan­ton­go). Het gevolg hier­van is dat zow­el het Ned­er­lands als het Sranan­ton­go steeds belan­grijk­er gaat wor­den als brontal­en voor het Sarná­mi, miss­chien meer dan de oor­spronke­lijke brontal­en Bho­jpuri, Awad­hi en het Hindi/Urdu. Het is nu van groot belang om in te zetten op ver­be­ter­ing van de sit­u­atie van het Sarná­mi, willen wij deze taal een kans geven om te over­leven. Deze taal is sinds het ontstaan op Suri­naamse bodem in en na de peri­ode van de con­trac­tar­beid steeds in ver­drukking ger­aakt, eerst ten opzichte van het Hin­di, lat­er ten opzichte van het Ned­er­lands en het Sranan­ton­go. Maar de ‘ont­moet­ing’ met deze tal­en heeft echter ook mooie taalon­twik­kel­ing gebracht. Zo zijn nogal wat zin­scon­struc­ties als het ware verned­er­landst en is het vocab­u­laire van het Sarná­mi ver­rijkt met zow­el Sranan­ton­go als Ned­er­landse (en in min­dere mate Engelse) woor­den.

Het is tijd voor een geor­gan­iseerde inter­ven­tie te ple­gen, zodat het Sarná­mi niet verd­wi­jnt, zoals dat bijvoor­beeld het geval is geweest voor Bho­jpuri-vari­anten in Trinidad, Guyana, Fiji, Zuid-Afri­ka en Mau­ri­tius. Bin­nen de lands­gren­zen van Suri­name is het Suri­naams-Javaans illus­tratief voor deze ontwik­kel­ing. Deze taal ver­li­est met rasse schre­den ter­rein ten opzichte van het Ned­er­lands en het Sranan­ton­go. Ook de posi­tie van het Sranan­ton­go lijkt niet zo sterk als in het het verleden, zek­er niet in Ned­er­land. Van belang is nu om de Suri­naamse tal­en op een goed geor­gan­iseerde en gestroom­li­jnde manier op te krikken. Daar­voor moet de taalk­west­ie weer op de agen­da geplaatst wor­den, in Suri­name zelfs op de poli­tieke agen­da!

Voor de ‘over­lev­ing’ van het Sarná­mi is het van groot belang dat bijvoor­beeld scholen de mogelijkheid kri­j­gen om mee te helpen. In Suri­name zou het Sarná­mi op mid­del­bare scholen een keuze­vak kun­nen zijn. Ook op de uni­ver­siteit zou de mogelijkheid gecreëerd moeten wor­den om deze taal te doceren. In Ned­er­land zou het Sarná­mi een vast onderdeel moeten zijn van het lesaan­bod op hin­doe- en islami­tis­che scholen. Daar­naast zou het een studiericht­ing (bij­vak) kun­nen zijn bij acad­emis­che taalo­plei­din­gen op diverse uni­ver­siteit­en, waar veel aan­dacht en exper­tise is voor Indolo­gie of Zuidoost-Azi­atis­che tal­en en let­terkunde.

Het zou prachtig zijn indi­en Suri­name de mogelijkheid zou bieden om op de Anton de Kom Uni­ver­siteit van Suri­name (AdeKUS) een leer­stoel “Sarná­mi Taal, Let­terkunde en Erf­goed” te realis­eren. Deze zou dan de mogelijkheid bieden om niet alleen de taal te doceren, maar ook om onder­zoek te doen naar taal­vari­aties van het Sarná­mi in de diverse dis­tricten, en ook in ste­den in Ned­er­land met een grote con­cen­tratie Hin­dus­ta­nen. Deze studie is van emi­nent belang voor de beschri­jv­ing van de geschiede­nis en soci­aal-cul­turele en maatschap­pelijke ontwik­kelin­gen van de Suri­naamse Hin­dus­ta­nen. Het Sarná­mi Insti­tu­ut Ned­er­land (SiN) is voorne­mens het ini­ti­atief te nemen om een voors­tel ter zake in te dienen. Hopelijk zal Suri­name hier­voor open­staan en kan er in goed over­leg met de ini­ti­atiefne­mer, de belei­d­mak­ers op de Uni­ver­siteit van Suri­name én ambtenaren op het Min­is­terie van Onder­wi­js, Weten­schap­pen en Cul­tu­ur een leer­stoel wor­den gere­aliseerd. Immers, er is inmid­dels veel mate­ri­aal ontwikkeld en beschik­baar, zoals gram­mat­i­caboeken, leer­boeken, woor­den­boeken en is er zelfs redelijk veel lit­eraire proza- en poëzi­etek­sten voor han­den. Ook zijn er gratis toolk­its en les­ma­te­ri­alen beschik­baar. Boven­di­en zal de komende peri­ode sterk wor­den ingezet op het ontwikke­len van meer mate­ri­alen (op schrift én dig­i­taal), zoals leer­boek­jes, een­voudi­ge gram­mat­i­ca- en lees­boeken en mini­wo­or­den­boeken. Ook zal voor jonge kinderen boek­jes wor­den ver­vaardigd om op een een­voudi­ge en speelse manier Sarná­mi woor­den te leren. De komende tijd zal ook benut wor­den om de taal verder te stan­daardis­eren en ook een heldere Schri­jfwi­jz­er te ontwikke­len. Mate­ri­aal zat dus, om een poging te doen voor her­itage speak­ers om zich nog beter te bek­wa­men in hun geërfde taal en voor niet-her­itage speak­ers om een mooie nieuwe taal te leren. Zo kan het Sarná­mi op een natu­urlijke wijze gedi­jen als her­itage lan­guage in een door een andere taal (of tal­en) gedom­i­neerde omgev­ing. Met regels en pub­li­caties alleen lukt het niet. Maar als we erin sla­gen om een breed gedra­gen beweg­ing op gang te bren­gen, dan komen we een heel eind en kun­nen we een belan­grijk Suri­naams erf­goed pre­serveren.

Bek­ijk een video met een gedicht (kaw­itá) van Rabin Baldews­ingh: Pyár nasá men náce hai

 

Bek­ijk een video met een gedicht (kaw­itá) van Rabin Baldews­ingh: Dil men pyár sulge hai, sáthi

Ham jab aili bird­hálay­wá men, tab baithaká ekdam bhar­al rahá. Ek se ek burh‑puraniyan apan-apan kamará chorke nic­ce áil rahin eksab se bhent-mulákát kare khát aur sáthe bhi khái khát. Baithaká men bahut hal­lá rahá. Sab koi apane men jor se bát-cit karat rahin aur ek san­git samáj jor se bájá bajáwat rahá. Sab koi ek san­skir­tik tiwhár ke uplac par manoran­jan men dubal rahen.  Jab ham bhit­tar aili, tab sab jor se thapori pitlen hamár khát.

‘Dekh meester ái gail, dekh meester ái gail’, ek burhuwá jor se bolil. Ab sab aur jor se thapori pite laglen. Ham thorá se sar­mind­há hoi gaili. Hamme baithe se pahile ek burhiyá áge áil aur micro­foon pakarke kará awáj se bolil: ‘Gáná…gáná.’

‘Are ego chor de ná’, okar ek sahe­li hamár kán men bolil. ‘Ápke sohar bahut moi lage hai. Áp hamesá ham­log ke soce hai aur ham­log ke lage áwe hai. Áp ke dil men ham­log hai aur áp bhi ham­logke dil men báte’.

I bát sunke ham sab­han ke cirau­ri ab jarur inkár ná kar paili. Ham apan jagahán par se uthke biná bahut kuch bole hausilá men bhág le leli aur ek purá­na sohar, jaun hamme yád rahá, sab­han khát gái deli. Gaite men ham parakhli atná cil­go­hár, ki janán ki ab sab koi hausilá men dub gailen.

Git gáte hamár ánkhi par­al ek burhiyá par, je ekdam piche, thorá ánre men, apan rol­stoel menbaithal rahá aur hausilá ke tyágke dhyán men dubal rahá aur báhar tákat rahá. Bahire ghám khub acchá se nikar­al rahá aur ghamiyá jaun moi se okar cehará par giral rahá. Ham dekhi ki okar cehará par bahut musi­bat ke cin­há. U lácár men bahut becain dekháe.

Jab ham gáná gáike aur kuch bhasan deike apan ples par man­gli jáike baithe, tab auratiyá phir hamár dhyán men áil. Ham bardás ná kar paili oke huwán atná akelá­pan men baithale dekhte. Ham hadas ke okar lage jáike baith gaili.

‘Kaise báto, mái?’ ham ose bol­li.

Burhiwá bin caunke hamme ták­il aur muskiyáil. Hamme janán ki u hamme pehacánil aur ohi ke máre thorá se muskiyá deil hamár khát.

‘Ká batái betá. Aisahin to jinda­gi katat hai, ná. Ká batái. Kuch ná acchá lage hai’.

‘Ká bhail, mái? Are atná hausilá hiyán aur tohe ná acchá lage hai?’ ham oke jabáb deli.

U hamme tákke phir muskiyái lagal.

‘Hausilá to hai bahut, baki bahut soc hai, betá. Hamme bahut soc hai.’

‘I káhen, mái. Atná to sab cij hai hiyán, kat­ná jan­tá hai, gán-baján hai. Káhen ná bhi bhág le lo hai eman. Moi hai ápke dimág khartin.’

Ham burhiwá ke háth ab pakar leli aur hath­wá ab dhire-dhire sug­haráwe lagli.

‘Hausilá to hai. Ná ki ná hai, hiyán sab cij hai betá, kháik-páni, sab moi se dekh-bhál kare hai. Baki jiw kac­cái gail. Ab dhire-dhire ham thak gaili hai. Tan­drusti bhi ná thik hai aur bahut soc hai hamme hamár larkan ke. Sab ná áwe hai to. Hamme chau larkan hai, baki mok­sar ná hai sab se thik se bát kare ke.’

‘I kaise, mái? Sab­han áwe hai to hiyán par?’

‘Koi-koi áwe hai, kuch kháik lá de hai. Baki kháik pahuncáike phir jal­di se cal já hai. Ná mile sab se baithke thorá bát-cit kare ke. Ná acchá lage hai to. Jiw ekdam kac­cái gail, betá. Ham ab bahut thak gaili, ná jáni kab chutkárá mil jái, betá.’

Ham ab dekhi ki burhiwá ab ekdam udás hoi gail. Ab u bhi dhire-dhire rowand­há howe lagal. Ham parakhli ki u sac­muc ekdam se akel hai. Hamme bahut hánt lagal. Baki ham jan­li ki ham kuch ná kar pábe.

‘Áw mái, áw tani kuch khái lew­al jái sáthe aur thorá hausilá manáw­al jái.’

Auratiyá hamme tákke hamár gál sug­haráwe lagal.

‘Thik hai, betá, thik hai. Tu já apan kám kar. Dekh kat­ná milá toke agore hai. Thik hai aise, jinda­gi dhire-dhire kat jái. Kat jái, betá, kat jái.’

Ham burhiwá ke chorke phir apan ples par jáike baith gaili. Ab dhire-dhire dher admi gáná-bajáná ke sáj par náce lagal rahá. Ek milá hamár khát kuch piye ke láil. Ham ek ghut leike phir tak­li burhiwá kait. Ham dekhi ki okar ples ab edam kháli rahá. Ham kosis kar­li apan ankhi se sab alang táke ke, ki u kahán hai. Baki u kahun ná dekháe. Janán ki becári i bhir men ekdam se alop hoi gail.

Uit: Der hoi gail, 2016. ISBN 9789071995040

Zo langzaa­maan kom ik tot de con­clusie dat het Sarná­mi, de moed­er­taal van veel Hin­dus­ta­nen in Suri­name en Ned­er­land, een bedreigde taal is gewor­den. Natu­urlijk is het pro­ces van onder­drukking van de taal al enige tijd gaande, maar nu, bij­na 150 jaar na het ontstaan van de taal op Suri­naamse bodem, kan ik niets anders con­clud­eren dan dat de taal niet alleen in een onder­druk­te posi­tie ver­keert ten opzichte van het Ned­er­lands en het Sranan­ton­go, maar dat de taal aanzien­lijk min­der pres­tige heeft dan het Hin­di. Onze, ja ónze moed­er­taal Sarná­mi is een laag gewaardeerde taal gewor­den en het ziet er niet naar uit dat dit in de toekomst zal veran­deren. Ik kom tot deze con­clusie, van­wege het feit dat ik de laat­ste jaren niet veel ontwik­kel­ing zie als het gaat om het actief willen spreken van deze mooie taal. Ook al zijn er vol­doende gram­mat­i­caboeken, les­ma­te­ri­alen, woor­den­li­jsten, proza en poëzie beschik­baar, toch hoor je veel Hin­dus­ta­nen eerder lyrisch doen over het Hin­di dan over de eigen moed­er­taal. Vreemd! Obser­vatie in Suri­name en Ned­er­land leert mij dat Hin­dus­ta­nen helaas niet bereid zijn om actief het Sarná­mi te bezi­gen; ze zijn niet bereid om te vecht­en voor de verdere ontwik­kel­ing en actieve pro­motie van hun eigen taal. Dit op zich is een zeer treurige con­sta­ter­ing.

Ik denk dat het een geza­men­lijke opgave is van alle Hin­dus­ta­nen, zow­el in Suri­name als in Ned­er­land, om ten­min­ste een poging te doen om het Sarná­mi te behoe­den van uit­ster­ven. Vorig jaar, 2019, was het Inter­na­tion­aal Jaar van de Inheemse Tal­en, uit­geroepen door de Verenigde Naties. De bedoel­ing was om aan­dacht te vra­gen voor alle tal­en in de wereld en som­mige te behoe­den van verd­wi­jn­ing. In feb­ru­ari van dat jaar heb ik de ambas­sade van Bangladesh geholpen om een taal­mon­u­ment (Shahid Minar) neer te zetten in het Zuider­park in Den Haag. Het mon­u­ment staat er op een schit­terende locatie, niet ver van de grote speel­wei­de, in de buurt van het zwem­bad en het open­luchtthe­ater. Ondanks de pub­liciteit was er bij de onthulling behalve mijn per­soon geen Suri­naamse Hin­dus­taan te beken­nen. Tot op de dag van van­daag hoor ik nie­mand erover spreken. Ik vind dit werke­lijk intri­est. Vooral ook omdat het afgelopen jaar weer enkele bij­zon­dere tal­en in de wereld zijn verd­we­nen, omdat de laat­ste sprek­ers zijn overleden. Naar schat­ting kent de wereld op dit moment zo’n 7000 tal­en. Vol­gens taal­weten­schap­pers zullen over een eeuw ongeveer een derde ervan overbli­jven. Een van de tal­en die het miss­chien niet gaat over­leven is ons Sarná­mi. Tech­nisch gezien zijn er ongeveer 350.000 sprek­ers van het Sarná­mi. De meeste sprek­ers zijn passieve sprek­ers, die zich voor com­mu­ni­catie­doelein­den in eerste instantie vooral wen­den tot het Ned­er­lands en het Sranan­ton­go. Bij cul­turele en religieuze gebeurtenis­sen en in de spec­i­fieke Hin­dus­taanse media (radio en tele­visie) wordt een vorm van het Hin­di gebezigd. In tem­pels en moskeeën wor­den religieuze dien­sten eerder in het Ned­er­lands uit­gevo­erd (of uit­gelegd) dan in het Sarná­mi.

Wat nu? Ik denk dat ik per­soon­lijk op een cru­ci­aal punt sta om een heldere keuze te mak­en: bli­jven schri­jven in het Sarná­mi of toch maar over­schake­len naar een andere taal, bijvoor­beeld het Ned­er­lands? De wan­de­lende ency­clo­pe­die van de Suri­naamse lit­er­atu­ur, prof. dr. Michiel van Kem­pen, zei laatst in een inter­view tegen mij: ‘Ben je niet bang dat je jezelf zult isol­eren door steeds in het Sarná­mi te schri­jven?’ Ik antwo­ordde nogal sto­er: ‘Nee hoor, dat kan mij niet sche­len. Wat er ook gebeurt, ik zal de spraak van mijn vooroud­ers in ere houden. Ik zal ermee door­gaan.’

Maar toch heeft die vraag van Van Kem­pen mij de laat­ste tijd enorm bezigge­houden. Als ik om mij heen kijk dan zie ik steeds min­der mensen die geïn­ter­esseerd zijn in het Sarná­mi. Ook ont­waar ik heel weinig actieve sprek­ers ervan. Sterk­er nog, soms ont­moet ik Hin­dus­ta­nen die mij in mijn taal­ge­bruik cor­rigeren en zeggen dat ik geen Sarná­mi schri­jf of spreek, maar het Hin­di, omdat ze mijn taal­ge­bruik niet meer kun­nen vol­gen. Ze herken­nen het eigen Sarná­mi niet meer en kwal­i­fi­ceren dat als Hin­di. Werke­lijk de wereld op z’n kop! Maar dit is wel de realiteit anno 2020, drie jaar voor de vier­ing en her­denk­ing van 150 jaar Hin­dus­taanse Immi­gratie in het Koninkrijk der Ned­er­lan­den.

Aan de andere kant, als ook ik stop om het Sarná­mi te spreken en te schri­jven, dan denk ik dat ook ik een bij­drage zal lev­eren aan het feit dat straks de taal uit­sterft. Een bij­zon­der dilem­ma. Maar waarom zou ik dat willen? Het beheersen en spreken van diverse tal­en is toch geen prob­leem op zich! Sterk­er nog, het kan een enorme pré zijn in de eigen ontwik­kel­ing. Zow­el in Suri­name als in Ned­er­land ben ik meer­tal­ig opge­groeid. Dat heeft mij nooit een prob­leem opgeleverd bij mijn verdere ontwik­kel­ing. Kinderen zijn heel goed in staat om ver­schil­lende tal­en tegelijk te leren en te spreken. Dat is zelfs weten­schap­pelijk bewezen. Het was vroeger in Suri­name geen prob­leem om thuis het Sarná­mi te spreken, op school het Ned­er­lands en op straat het Sranan­ton­go. We groei­den tri lin­guaal op. Als je kijkt naar een land als India, dan zie je dat Indiërs alti­jd meer­tal­ig opgroeien. Immers, het Hin­di, eigen­lijk nog een jonge taal, wordt daar niet door iedereen gezien als hún moed­er­taal. Er zijn zelfs deel­stat­en waar het Hin­di hele­maal niet onder­wezen wordt, zoals in Tamil Nadu.

Indiërs groeien vaak tri lin­guaal op, namelijk in hun eigen taal (zoals Ben­gali, Pun­jabi of Marathi), ze leren ook het Hin­di omdat dit de lin­gua fran­ca (een taal die als gemeen­schap­pelijk com­mu­ni­catiemid­del wordt gebruikt tussen mensen met ver­schil­lende moed­er­tal­en) is in het land, en het Engels (voor hen die naar school gaan). Boven­di­en zie je dat er vaak grote vari­aties zijn van de eigen moed­er­taal, omdat dit gepaard gaat met taal­vari­aties per streek (dialecten). Nie­mand doet hier moeil­ijk over. In het land is het Engels inmid­dels ook uit­geroeid tot een lin­gua fran­ca. Maar het gebruik van de eigen moed­er­taal is lev­endig, zow­el in de eigen streek als in door emi­gratie gevor­mde leefge­meen­schap­pen daar­buiten, ook in dias­po­ra!

Indi­en het Sarná­mi bin­nen afzien­bare tijd (één gen­er­atie) uit­sterft, dan zal dit voor de gemeen­schap grote invloed hebben op het Hin­di dat we coûte que coûte ten koste van het Sarná­mi willen behouden, spreken en pro­moten. Het zal moeil­ijk wor­den om het Hin­di te vol­gen en zullen de Sarná­mi woor­den (eigen namen en ook benamin­gen van fam­i­liele­den) op z’n Ned­er­lands wor­den uit­ge­spro­ken. Dat gebeurt nu al, zow­el in Suri­name als in Ned­er­land. En zie het resul­taat hier­van in lan­den als Zuid-Afri­ka, Mau­ri­tius, Trinidad en Guyana. Daar is de eigen moed­er­taal com­pleet verd­we­nen. Wel erg jam­mer, toch? Immers, taal is niet alleen iets om ermee te com­mu­niceren, maar taal is heel sterk ver­bon­den met de iden­titeit van een groep of een volk.  De vraag is dan: kun­nen wij de eigen iden­titeit bli­jven ontwikke­len als wij de eigen taal lat­en uit­ster­ven, en daarmee niet alleen een stuk­je cul­tu­ur lat­en verd­wi­j­nen maar ook de toe­gang tot vele cul­turele uitin­gen? Ik denk het niet. In dat geval zullen we genoodza­akt zijn om ver­lan­gend te bli­jven hap­pen naar dat­gene wat India, en vooral Bol­ly­wood, ons voorschotelt. Onze kopie-cul­tu­ur zal nog inten­sie­vere vor­men aan­nemen!

Het jaar 2020 is net begonnen. Een goed voorne­men is alti­jd goed. Er is nog tijd, er is nog hoop. Lat­en we met z’n allen het jaar 2020 een keer­punt lat­en zijn voor het voortbestaan van ons Sarná­mi. Vanaf nu kun­nen we onze best doen om de taal wat actiev­er te spreken en met vereende kracht­en de taal zelfs te pro­moten en verder te ontwikke­len. Ben benieuwd welke Hin­dus­taan nu de vinger opsteekt, naar voren stapt, en vooruit begint te lopen. Ik ben in ieder geval wel begonnen te lopen!

Het Sarná­mi is sinds 1986 een ges­tandaardis­eerde Suri­naamse taal. In okto­ber 1984 werd een nationale ‘Spellingscom­missie Sarná­mi’ geïn­stalleerd om tot een ‘fone­ma­tisch ver­ant­wo­orde en prak­tisch hanteer­bare spelling van het Sarná­mi’ te komen. Dit op ini­ti­atief van de Suri­naamse over­heid. In juli 1986 werd de spelling van het Sarná­mi door de toen­ma­lige regering van Suri­name offi­cieel ges­tandaardis­eerd, vast­gelegd in de Res­o­lu­tie van 15 juli 1986, no. 4920, S.B. 1986 no. 41. Maar ondanks deze stan­daardis­er­ing van het Sarná­mi wordt de taal helaas niet een­duidig door een ieder gespeld en geschreven. Er zijn tal­rijke spellingswi­jzen in omloop, gebaseerd op fonetis­che klanken van het Ned­er­lands of onder invloed van het Hin­di, gebaseerd op fonetis­che klanken van het Engels. Dit betekent dat door sprek­ers en gebruik­ers van deze taal een­zelfde woord op twee of meer ver­schil­lende wijzen wor­den gespeld.

Het Sarná­mi is ver­want aan Indi­ase tal­en en dus onder­he­vig aan een syl­labeschrift. Dit betekent dat een klank twee let­ters omvat­ten. Omdat het Sarná­mi niet in het Deváná­gari Schrift wordt geschreven, is de taal fonetisch in het Romaanse alfa­bet op schrift gesteld. Dit betekent dat de woor­den fonetisch zijn getran­scribeerd. Echter, in de omgangstaal wor­den som­mige woor­den ver­schil­lend uit­ge­spro­ken. Soms fonetisch op klank gebaseerd en soms wor­den enkele klanken inges­likt.

Nasale klanken

In mijn bij­dra­gen zal ik de offi­ciële spelling van het Sarná­mi hanteren, zoals die door de Suri­naamse over­heid is vast­gesteld, zijnde de offi­ciële spelling van deze Suri­naamse taal. Echter, om prak­tis­che rede­nen wordt hier­van slechts in een enkel geval afgeweken. Dit is het geval bij de nasale klanken. Ik kies ervoor om de nasale klanken te voorzien van een diakri­tisch teken onder de ‘n’ om grote ver­war­ring te voorkomen. Immers, gevreesd wordt dat de nasale klanken dan let­ter­lijk op z’n Ned­er­lands zullen wor­den uit­ge­spro­ken, waar­door het woord een totaal andere beteke­nis kri­jgt, die zelfs niet te her­lei­den is op het Sarná­mi.

Gea­spireerde medek­link­ers

In het Sarná­mi zijn er medek­link­ers die niet in het Ned­er­lands bestaan. Dat zijn de zoge­naamde gea­spireerde medek­link­ers. Het ver­schil tussen de gea­spireerde klanken en de niet-gea­spireerde klanken betre­ft de ‘t’ in ‘tan’ en de ‘t’ in ‘than’. Wan­neer je je hand voor je mond zet bij het uit­spreken van deze woor­den, dan zul je voe­len dat bij het uit­spreken van ‘than’ lucht uit je mond geperst wordt. Aspi­ratie in het Sarná­mi is dus erg belan­grijk, net als in het Hindi/Urdu, maar niet in het Ned­er­lands.

Retroflexe medek­link­ers

Verder kent het Sarná­mi de zoge­naamde retroflexe klanken. Deze klanken bestaan niet in het Ned­er­lands, wel in het Engels. Retroflex (ook wel bek­end als cere­braal) betekent in de taalkunde de vorm­ing van een klank die wij uit­spreken door het tong­punt ver­ti­caal omhoog in con­tact te houden met het ver­hemelte. Retro betekent in het Lati­jn ‘terug’, flex betekent ‘buig­ing’. De retroflexe klanken hebben betrekking op slechts 6 medek­link­ers: t, th, d, dh, r, rh. Je hebt dus twee soorten van deze 6 medek­link­ers. Zeg maar, de zachte en de harde medek­link­ers.

De zachte t, th, d, dh, r, rh spreek je uit met het tong­punt tegen het tand­vlees (vlak boven je tanden) aan te drukken. Dus, zoals in de onder­staande teken­ing goed duidelijk wordt gemaakt:

Maar nu de retroflexe t, th , d, dh, r, en rh.

Deze medek­link­ers spreek je uit door het tong­punt als het ware te krullen en met het punt van de tong je ver­hemelte aan te rak­en. Druk het tong­punt hard tegen het ver­hemelte (zodat dat een beet­je krult) en pers dan het gelu­id uit. Je merkt direct het ver­schil. Het is van groot belang om deze klanken in het Sarná­mi goed te bli­jven oefe­nen.

Zo spreek je dus de t, th , d, dh, r, en rh uit. Het punt van de tong tegen het ver­hemelte drukken, waar­door dat een beet­je krult!

Ara­bis­che en Perzis­che medek­link­ers

De niet-gea­spireerde Ara­bis­che of Perzis­che medek­link­ers ‘g’ (klinkt als de Ned­er­landse ‘g’) en ‘q’ bestaan niet in het Sarná­mi. In het Sarná­mi wordt de ‘g’ uit­ge­spro­ken zoals in het Engels achter in de keel (good), en de ‘q’ wordt uit­ge­spro­ken zoals de Ned­er­landse ‘k’, voor in de mond (kawwáli i.p.v. qawáli).

Voor de duidelijkheid:

Een streep onder de n is een aan­duid­ing van een nasale klank. Een streep onder de medek­link­ers t, th, d, dh, r, rh, illus­treert een retroflexe klank. Dat wil zeggen dat deze let­ters uit­ge­spro­ken wor­den met een gekrulde tong. Het Sarná­mi wordt uit­ge­spro­ken zoals het geschreven is. Dit betekent dat in tegen­stelling tot het Ned­er­lands, dubbele medek­link­ers ook dubbel wor­den uit­ge­spro­ken.

De aan­duid­ing van de lange ‘i’ en de lange ‘u’ wor­den con­form de spellingvoorschriften uit 1986 niet in schrift gehanteerd. Hier­bij wordt aangenomen dat de sprek­er of lez­er van het Sarná­mi hier­van zelf bewust zal zijn en de uit­spraak zal herken­nen omdat het ver­schil met de korte ‘i’ en ‘u’ relatief niet zo vaak voorkomt. Voor de korte ‘a’ en de lange ‘á’ ligt dat anders. Immers, van­wege de fonetis­che spelling van een let­ter die twee klanken bevat­ten, komt de ‘a’ vrij vaak voor en is niet alti­jd even gemakke­lijk te onder­schei­den van de lange ‘á’.

Verder wor­den de nasale klanken vóór de medek­link­er ‘g’ eve­neens niet aange­duid met een diakri­tisch teken. De com­bi­natie van de medek­link­er ‘n’ met de medek­link­er ‘g’ tot een ‘ng’-spelling lei­dt automa­tisch tot een nasale klank. Dit geldt ook voor een ‘n’ vóór de medek­link­er ‘k’, maar hier wordt wel gekozen om een diakri­tisch teken te gebruiken omdat anders de woor­den bij het nadrukke­lijk uit­spreken van de ‘n’ lei­dt tot een andere (soms ook niet bestaande) beteke­nis en archaïsch taal­ge­bruik.

 

Het Sarná­mi alfa­bet (Sarná­mi war­namálá)

Het gero­man­iseerde alfa­bet, geor­dend op de let­ter­vol­go­rde vol­gens het Deváná­gari Schrift:

 

Klink­ers

a (kort)           zoals in bal (kracht)

á (lang)           zoals in dám (pri­js)

i (kort)            zoals in dil (hart)

i (lang)            zoals in tin (drie)

u (kort)           zoals in kul (ges­lacht)

u (lang)          zoals in dur (ver)

e                      zoals in tel (olie)

ai                     zoals in aisan (zo)

o                     zoals in os (dauw)

au                   zoals in kaun (welk)

 

Nasaal

n                     zoals in men (in)

ng                   zoals in rang (kleur)

nk                   zoals in ánkhi (oog), pankhá (waaier)

 

Klink­er­com­bi­naties

ái                     zoals in gái (koe)

áu                   zoals in náu (bar­bi­er)

oi                    zoals in oisan (zo’n)

ui                    zoals in sui (naald)

ew                   zoals in newtá (uitn­odig­ing)

iw                    zoals in jiw (lev­en)

áe                    zoals in jáe (gaan)

áo                    zoals in jáo (ga)

ei                     zoals in deis (heeft gegeven)

eo                    zoals in leo (ach, neem)

 

Medek­link­ers

k                      zoals in kakahi (haarkam)

kh                   zoals in khel (spel)

g                      zoals in gos (vlees)

gh                   zoals in ghar (huis)

n(g), nk          zoals in rang (kleur), pankhá (waaier)

 

c                      zoals in cár (vier)

ch                    zoals in chau (zes)

j                       zoals in jiwan (lev­en)

jh                    zoals in jháru (bezem)

 

t                      zoals in tatká (vers)

th                    zoals in thik (goed)

d                     zoals in dorá (garen)

dh                   zoals in dher (veel)

 

t                      zoals in tor (jouw)

th                    zoals in thaili (zak)

d                     zoals in din (dag)

dh                   zoals in dhire (zacht)

n                     zoals in nám (naam)

 

p                      zoals in páp (zonde)

ph                   zoals in phul (bloem)

b                      zoals in bandar (aap)

bh                   zoals in bharal (vol)

m                    zoals in muh (mond)

 

y                      zoals in yár (vriend)

r                      zoals in rát (nacht)

l                       zoals in lál (rood)

w                     zoals in wajá (reden)

s                      zoals in sál (jaar)

sh                    zoals in shánti (vrede)

h                     zoals in ham (ik)

 

r                      zoals in per (boom)

rh                    zoals in parhe (lezen)

f                      zoals in fáidá (voordeel)

 

 

Het gero­man­iseerde alfa­bet, geor­dend op de let­ter­vol­go­rde vol­gens het Romaanse Alfa­bet:

 

Klink­ers

a (kort)           zoals in bal (kracht)

á (lang)           zoals in dám (pri­js)

ai                     zoals in aisan (zo)

au                   zoals in kaun (welk)

e                      zoals in tel (olie)

i (kort)            zoals in dil (hart)

i (lang)                       zoals in tin (drie)

o                     zoals in os (dauw)

u (lang)          zoals in kul (ges­lacht)

u (kort)           zoals in dur (ver)

 

Nasaal

n                     zoals in men (in)

ng                   zoals in rang (kleur)

nk                   zoals in ánkhi (oog), pankhá (waaier)

 

Klink­er­com­bi­naties

áe                    zoals in jáe (gaan)

ái                     zoals in gái (koe)

áo                    zoals in jáo (ga)

áu                   zoals in náu (bar­bi­er)

ei                     zoals in deis (heeft gegeven)

eo                    zoals in leo (neem)

ew                   zoals in newtá (uitn­odig­ing)

iw                    zoals in jiw (lev­en)

oi                    zoals in oisan (zo’n)

ui                    zoals in sui (naald)

 

Medek­link­ers

b                      zoals in bandar (aap)

bh                   zoals in bharal (vol)

c                      zoals in cár (vier)

ch                    zoals in chau (zes)

d                     zoals in din (dag)

d                     zoals in dorá (garen)

dh                   zoals in dher (veel)

dh                   zoals in dhire (zacht)

f                      zoals in fáidá (voordeel)

g                      zoals in gos (vlees)

gh                   zoals in ghar (huis)

h                     zoals in ham (ik)

j                       zoals in jiwan (lev­en)

jh                    zoals in jháru (bezem)

k                      zoals in kakahi (haarkam)

kh                   zoals in khel (spel)

l                       zoals in lál (rood)

m                    zoals in muh (mond)

n                     zoals in nám (naam)

n(g), nk          zoals in rang (kleur, pankhá (waaier)

p                      zoals in páp (zonde)

ph                   zoals in phul (bloem)

r                      zoals in rát (nacht)

r                      zoals in per (boom)

rh                    zoals in parhe (lezen)

s                      zoals in sál (jaar)

sh                    zoals in shánti (vrede)

t                      zoals in tor (jouw)

t                      zoals in tatká (vers)

th                    zoals in thaili (zak)

th                    zoals in thik (goed)

w                     zoals in wajá (reden)

y                      zoals in yár (vriend)

Inlei­d­ing

Het Sarná­mi is de moed­er­taal van de meeste Hin­dus­ta­nen in Suri­name en Ned­er­land. De taal is ontstaan uit diverse Indi­ase tal­en die door Brits-Indis­che con­trac­tar­bei­ders in de peri­ode 1873–1916 uit het noordelijk deel van India wer­den overge­bracht naar Suri­name. In die peri­ode wer­den 64 schep­en met 34.304 immi­granten vanu­it Brits-Indië naar Suri­name gebracht om te werken op de plan­tages in de kolonie. Dit, van­wege de afschaffing van de slav­ernij op 1 juli 1863. Tien jaar na de afschaffing van de slav­ernij bleek er een enorm teko­rt aan arbei­d­skracht­en om de plan­tages draaiende te houden. De eerste pogin­gen om arbei­d­skracht­en uit Ned­er­land en Chi­na te lat­en werken op de plan­tages mis­luk­ten en zocht de kolo­niale over­heid haar heil in Brits-Indië, het huidi­ge India. Na onder­han­delin­gen met de Brit­ten (zij waren reeds in 1843 begonnen met het importeren van con­trac­tar­bei­ders in hun koloniën) mocht de Ned­er­landse over­heid in het noor­den van India con­trac­tar­bei­ders wer­ven, met name in de streken Unit­ed Provinces (Uttar Pradesh) Oudh en Bihar. En zo geschied­de het dat dankz­ij een strak werv­ingssys­teem duizen­den con­trac­tar­bei­ders via Cal­cut­ta naar Suri­name wer­den ver­scheept. Met hun arbei­d­skracht wer­den ook hun eigen­heden als taal, cul­tu­ur, kled­er­dracht, voed­sel en religie in dit deel van het Koninkrijk ingevo­erd.

Het Sarná­mi

Omdat de con­trac­tar­bei­ders gewor­ven wer­den in een vrij uit­gestrekt gebied, ver­spreid over hon­der­den dor­pen, betek­ende dit dat de mensen niet uit een homogeen taal­ge­bied kwa­men. Alhoewel het Bho­jpuri in deze streken wel de dom­i­nante taal was, sprak­en de migranten ver­schil­lende tal­en en dialecten die in de depots, tij­dens de over­tocht op het schip en op de plan­tages langza­am maar zek­er samensmolten tot één omgangstaal die wij thans als het Sarná­mi ken­merken.

De Noord-Indi­ase tal­en die aan de basis ston­den van het ontstaan van het Sarná­mi zijn Bho­jpuri, Awad­hi en het Hin­dus­tani (Hindi/Urdu). Echter, vooral het Bho­jpuri is van groot belang voor de basis van het Sarná­mi, omdat de meeste con­trac­tar­bei­ders uit Uttar Pradesh kwa­men waar deze taal de gang­bare taal was en nog steeds is. In Suri­name werd de taal ver­mengd en verder ontwikkeld met invloe­den van het Sranan­ton­go, Ned­er­lands en Engels. Vooral in het dis­trict Nick­erie, in het west­en van Suri­name, werd de Engelse woor­den­schat belan­grijk in de Nick­e­ri­aanse vari­ant van het Sarná­mi. Deze invloed kwam vanu­it Guyana, vooral uit het Guya­nees-Engels. Er ontston­den nieuwe woor­den die al dan niet in een ver­sarnámiseerde vorm in het Sarná­mi wer­den opgenomen. Ook het uit­spreken van zin­nen en woor­den wer­den door het Guya­nees-Engels gedeel­telijk beïn­vloed. Zo is het Sarná­mi een unieke taal gewor­den, met vor­men die afkom­stig zijn uit de ver­schil­lende Indi­ase tal­en en een aan­tal eigen vor­men die in de loop der jaren op Suri­naamse bodem zijn ontstaan.

Deze taal ver­rijk­te zich vooral met veel invloe­den op het vocab­u­laire, ter­wi­jl de syn­taxis (de gram­mat­i­cale vor­men van de diverse brontal­en) in Suri­name werd vereen­voudigd en/of ver­mengd. Zo zijn de vrouwelijke en man­nelijke uit­gan­gen van zelf­s­tandi­ge naam­wo­or­den verd­we­nen, zijn zin­scon­struc­ties op soms wel vijf ver­schil­lende manieren samen te stellen, spraakklanken zijn veran­derd en hebben er bij­zon­dere werk­wo­ord­ver­voeg­in­gen plaats­gevon­den die het Bho­jpuri ver­mengt met het Awad­hi. Ook wor­den som­mige klink­ers bij het uit­spreken van zelf­s­tandi­ge naam­wo­or­den vaak inges­likt, en wor­den veel woor­den anders uit­ge­spro­ken dan oor­spronke­lijk het geval was (en nog steeds is) in de brontal­en.

Het Hin­di en het Urdu zijn steeds belan­grijk­er gewor­den voor de vocab­u­laire rijk­dom van het Sarná­mi. Als gevolg van de inten­sie­vere con­tacten met India en de pop­u­lar­iteit van de Bol­ly­wood films zijn de laat­ste jaren steeds meer Hin­di en Urdu woor­den in het Sarná­mi dom­i­nan­ter gewor­den, soms zelfs in een ver­sarnámiseerde vorm. Dit betre­ft vooral ook op het hin­doeïsme en de islam gebaseerde cul­turele uitin­gen die vooral uit het Hin­di en in min­dere mate uit het Urdu in het Sarná­mi geïn­cor­poreerd zijn en de taal op deze manier ver­rijkt hebben.

Naast omgangstaal op straat en in huiselijke kring is het, het Sarná­mi niet gelukt een posi­tie te ver­w­er­ven in het onder­wi­js of bij offi­ciële momenten op podia, in de media of in de tem­pels en moskeeën. Dankz­ij een eman­ci­patie impuls die in Den Haag in 1977 begon, onder aan­vo­er­ing van de eman­ci­patiebe­weg­ing Kollek­tief Jumpa Rajgu­ru  (en die ook over­waaide naar Suri­name), heeft de taal een sta­tus gekre­gen als een vol­waardi­ge Suri­naamse taal. In 1986 is het Sarná­mi bij Min­is­terieel Besluit ges­tandaardis­eerd en heeft de taal ook een lit­eraire posi­tie ver­wor­ven, omdat enkele schri­jvers en dichters er gedicht­en en proza­s­tukken in begonnen te schri­jven. Helaas heeft de taal nog alti­jd een onder­druk­te posi­tie ten opzichte van het Ned­er­lands, het Hin­di en het Sranan­ton­go. Deze onder­drukking man­i­fes­teert zich zow­el in Suri­name als in Ned­er­land de laat­ste tijd steeds nadrukke­lijk­er, zodat zo langzaa­maan gevreesd moet wor­den voor de toekomst van deze bij­zon­dere taal. Eigen­lijk kan het Sarná­mi anno 2019 gerek­end wor­den tot een van de bedreigde tal­en in de wereld!

Bekijk een video met een gedicht (kaw­itá) van Rabin Baldews­ingh: Bhásá