In memoriam: Brij Lal, the leading Girmitya historian of his time – Ruben Gowricharn
Today, 25 December 2021, I received the message that Brij Lal has passed away at his residence in Brisbane, Australia. Brij was the leading historian of his generation in the field of British-Indian indentured labourers. For these workers he preferred to use the Bhojpuri word Girmitya’s, that referred to labourers under contract. He proudly described himself as a grandson of Girmityas. Wikipedia mentions 1952 as his birth year. In Surinamese circles Brij Lal is hardly known, although he has visited Suriname and the Netherlands a few times. Who was Brij Lal? What kind of person was he? And what was his significance for Surinamese and Dutch Hindustani’s?
(21 August 1952 – 25 December 2021)
Brij Lal was born and raised in Labasa on the island of Vanua Levu (Fiji). He studied English literature and history at the University of South Pacific, the University of British Columbia and the National University of Australia. Until his retirement he was professor of history at this last mentioned university.
Brij Lal had both a political and an academic career that ran parallel for some time. His political career was dominated by his fight for equal rights of the Girmityas (the indentured labourers and their descendants) in Fiji. The situation there differs from other Girmitya societies in that the land belongs to the native Fijians. Thus, immigrants could only rent land. The native Fijians also control the state and specifically the army. This blocking of access to land and control of the public sector has resulted in long-standing ethnic tensions and, from the 1980s onwards, in several coups d’états by the native Fijians. Brij was involved in the struggle for democratisation of Fiji and equal rights for the Girmityas. In 2009, he was arrested and declared persona non grata. He then settled with his wife Padma and two children in Brisbane, Australia. He has never recovered from this exile.
Brij Lal’s academic career was diverse. His involvement with universities in the Pacific Ocean was notable. He was also editor of various journals that mainly focused on the Pacific region. But no less important has been his stimulating influence on a younger generation of Girmitya researchers. I recall that at a conference in Trinidad he was invited to address the audience briefly. He hesitantly stood up and began to outline how long it took to fly from Australia to Trinidad. This made him realise how long and tiring the journey of the Girmityas from Calcutta to the Caribbean by sailing ship must have been. And when he stepped off the plane, he saw ‘unknown people who could be his mousies and kaka’s‘ (aunts and uncles). During these visits to communities in the Girmitya diaspora, he became aware that we were like a family, so he said.
I understood that remark better during a chitchat at a conference I organised in The Hague in 2017. He told me that he liked the Indian Diaspora conferences the best because they are directly or indirectly about yourself and your loved ones. I shared that feeling. Brij had the ability to transform perception and experience into concepts and to express them in a very appealing way. Through his tireless personal commitment in speech and writing, he also helped build the Girmitya diaspora and make it ‘visible’.
Brij loved jokes. One of his favourite stories began with the question ‘Why did the sun never set on the British Empire?’ His answer: ‘Because God did not trust the English in the dark’. But he was also sharp in his statements. He was absolutely impervious to caste differences, the rule of the Hindutva (a global Hindu nationalist movement of which the Modi government is a political expression), the marginalisation of Muslims, the unequal treatment and derogatory portrayal of women. On the position of women under indentured labour, he wrote some beautiful and worth reading essays with great titles like Veil of dishonour: Sexual jealousy and suicide on Fiji plantations and Kunti’s cry: Indentured women on Fiji’s plantations (both included in his book Chalo Jahaji, On a journey through Indenture in Fiji, 2000).
Brij Lal’s oeuvre is extensive, although he wrote mainly about the Girmitya experience. His scholarly work had some special features. I will mention three of them:
- He was one of the first historians to use statistics in his PhD thesis (1981) to depict details of the individual Girmityas, especially numbers, caste origin, gender, place of residence, language area, district of recruitment, place of registration and so on. This was unique for his generation, which, while not shy of numbers, rarely took a deep dive into archives to collect figures. Unfortunately, this example has not been followed by Girmitya authors, except in the construction of databases.
- In later writings, Brij abandoned the numerical and archival approach to historiography. He believed that the numerical approach and the reliance on archives looked too much at people ‘from above’ and therefore advocated the use of expressions of the people themselves – their narratives, literature and the like – to depict their lives. That starting point resulted in a large number of literary essays on various aspects of Girmitya life on the plantations, some of which are collected in his book Chalo Jahaji.
- A special achievement was the editing of a monumental Encyclopedia of the Indian Diaspora (2006), together with Peter Reeves and Rajesh Rai. The production of this richly illustrated work must have been a huge task. It contains an almost complete overview of the complex history of the various Indian diasporas to countries in Asia, Africa, Oceania, the Caribbean and Western countries. In particular, the sections on the Girmitya diaspora show how different this history has been in terms of the characteristics of the emigrants as well as in terms of the positions later acquired in the various countries of settlement.
At the beginning of this year, Brij told me he wanted to travel less because it was becoming increasingly difficult for him. We had frequent contact just last year and this year because I had written a chapter in his latest book and he had a chapter in one of my latest works. I could not have imagined that he would be gone so soon. Brij will be remembered as an icon of the Girmitya diaspora, an eloquent speaker, an astute thinker, a prolific writer, a courageous fighter and a warm person. He was indispensable, his demise will be felt for a long time.
Photos: courtesy Foundation Diaspora Chair Lalla Rookh
- Published in BIBLIOTHEEK, CULTUUR, Korte berichten, Migratiegeschiedenis, Nederland, NIEUWS, Suriname
Nieuw verschenen: Hindoes in zicht – ontwikkelingen binnen het hindoeïsme in Nederland
Het hindoeïsme in Nederland is zeer gevarieerd geworden. Voorheen kende men hier alleen de Sanatan Dharm en de Arya Samaj, de twee stromingen van het Surinaams hindoeïsme. Maar in de loop van de afgelopen jaren zijn ook grote groepen hindoes uit Sri Lanka en India naar Nederland gekomen. Zij brachten andere uitingsvormen van deze religieuze traditie met zich mee. Verder is er veel veranderd onder de Surinaamse hindoes zelf. Zo beleven jongvolwassenen de religie op een andere manier dan hun ouders. Het boek Hindoes in zicht geeft een helder beeld van al deze ontwikkelingen binnen het hindoeïsme in Nederland.
Wat wordt behandeld is bepaald door de deskundigheid en het specialisme van de auteurs die aan het woord komen. Niettemin heeft men na lezing van dit boek een goede indruk van wat er op het gebied van het hindoeïsme in Nederland gaande is. Maar voordat de huidige ontwikkelingen worden besproken, schetst Jan Peter Schouten in hoofdstuk 2 de geschiedenis van het hindoeïsme in Nederland. Hij neemt de lezer mee naar de Sterkampen in Ommen waar Jiddu Krishnamurti in augustus 1928 voor het eerst een belangrijke rede houdt. Deze bijeenkomsten waren de eerste hindoeïstische vormen van samenzijn in Nederland (de toenmalige koloniën uitgezonderd). Vanaf dat moment is de aanwezigheid van hindoes in Nederland alleen maar groter geworden; het begon bij de grote migratie van Surinamers en liep via de komst van de Tamil hindoes door tot aan de huidige instroom van kenniswerkers uit India.
Daarna volgen in het boek drie delen die ieder een aantal hoofdstukken omvatten. Het eerste deel heet ‘Huis’ en staat stil bij wat er bij de hindoes thuis gebeurt. Het eerste hoofdstuk daarvan, geschreven door Dineesh Lalbahadoersing, geeft een indruk van de zoektocht van jongvolwassen hindoes naar een eigen moderne hindoe levensstijl die recht doet aan zowel de eigen religieuze traditie als de eisen van een leven in Nederland vandaag de dag. Hoofdstuk 4, geschreven door Sharda Balla, laat zien hoe belangrijk Bollywoodfilms zijn voor het hindoeïsme thuis en hoe deze films invloed uitoefenen op de positie van de vrouw in deze omgeving.
Daarna komt het tweede deel met de titel ‘Geloofsgemeenschap’. Het eerste hoofdstuk van deze sectie, van Freek Bakker, gaat over de tempelbouw in de lage landen, terwijl Amresh Tewarie in het volgende hoofdstuk laat zien welke moeilijkheden hindoes moeten overwinnen om met succes een nieuw hindoe bedehuis te bouwen. Hoofdstuk 7, geschreven door Pieter van der Woude, laat de ontwikkeling zien die de hindoe processies in ons land doormaakten. Bedacht moet worden dat de hindoes in Nederland hun eerste processies hielden toen in Nederland nog steeds een processieverbod gold. Nu kijkt niemand er meer van op.
Het derde deel gaat over de ‘Samenleving’. Dit onderdeel gaat namelijk in op hoe de hindoes zich manifesteren in de Nederlandse samenleving. Het begint met een hoofdstuk geschreven door Bikram Lalbahadoersing, die aandacht schenkt aan enkele hindoe vrouwen op vooraanstaande posities in Nederland. Daarna beschrijft Soerish Jaggan de ontwikkeling van de hindoeïstische geestelijke verzorging in het leger, de gevangenissen, de ziekenhuizen en de verpleegtehuizen. In hoofdstuk 10 geeft Victor van Bijlert een interessante inkijk in de wereld van de indologen aan de universiteiten in de lage landen. Daar was namelijk nauwelijks aandacht voor wat zich afspeelde onder de hindoes in hun directe omgeving. Freek Bakker staat in hoofdstuk 11 stil bij de omgang van hindoes met andersgelovigen, in het bijzonder de moslims en de christenen.
Het boek wordt afgesloten met een nabeschouwing waarin de auteurs van deze bundel nog één keer terugblikken en een poging doen de essentie te pakken van de ontwikkeling die de hindoe religie in de lage landen gedurende de laatste decennia heeft doorgemaakt. Daarna proberen zij te ontdekken welke veranderingen zich in de komende jaren zullen voltrekken in het Nederlands hindoeïsme.
Het boek begint met een voorwoord van de Z.E. Chandrikapersad Santokhi, President van de Republiek Suriname. Hij schrijft: ‘De banden tussen Nederlandse hindoes en Suriname zijn heel intensief. Dit maakt dat ontwikkelingen in Nederland ook van invloed zijn op hindoes in Suriname. Vandaar dat ik met heel veel belangstelling kennis heb genomen van de inhoud van dit boek.’
Hindoes in zicht – Recente ontwikkelingen onder hindoes in Nederland | Bikram Lalbahadoersing en Freek L. Bakker (red.) | Uitgeverij Parthenon 2021 | ISBN 9789083214320 | pp. 254 | prijs 24,90 euro (excl. verzendkosten). Te bestellen via de site van de uitgeverij Parthenon of bij Bol.com
Foto’s: Bikram Lalbahadoersing
- Published in BIBLIOTHEEK, CULTUUR, Korte berichten, Nederland, NIEUWS, Religie & Levenswijze, Taal & Literatuur
Nickeriaan beklimt de Kilimanjaro – Rajeev Mahabier
Precies in de week dat de Verenigde Naties het zesde klimaatrapport van het expertpanel IPCC uitbracht over onder andere het verdwijnen van de gletsjers in Afrika, stond de in Nickerie geboren en getogen Akhielesh Mahabier aan de voet van de Kilimanjaro om deze berg te beklimmen. Het ging niet zonder slag of stoot, maar op 26 oktober, na een klim van 8 dagen, om 12:30uur, bereikte hij de Uhuru Peak op een hoogte van 5895m. Met trots liet hij even de Surinaamse vlag wapperen op het ‘dak’ van Afrika, tussen de nog bestaande gletsjers.
De Kilimanjaro
De Kilimanjaro is een groep bergen in de gelijknamige regio in het noordoosten van Tanzania, aangeduid als een bergmassief. Het massief bestaat uit drie aaneengesloten kegelvormige vulkanen (stratovulkanen) die in de periode van 2,5 miljoen tot 150.000 jaar geleden zijn ontstaan: de Shira, de Mawenzi en de Kibo. De Shira is de oudste van deze drie. Deze uitgedoofde vulkaan is voor een groot deel ingestort en bestaat enkel nog uit een gekartelde bergkam. De later ontstane Mawenzi, inmiddels eveneens uitgedoofd, is de op twee na hoogste berg in Afrika. De jongste vulkaan van de Kilimanjaro is de Kibo, een slapende vulkaan. Met 5895 meter is dit de hoogste berg van Afrika. Ter vergelijking: dat is ongeveer vijf keer zo hoog als de Julianatop en vijfentwintig keer zo hoog als de Voltzberg in Suriname. De top van de Kibo is over een oppervlakte van ruim elf vierkante kilometer bedekt met gletsjers en ijsvelden. Om de top te bereiken klimt men ook langs vijf klimaatzones, te beginnen met de gecultiveerde zone (bewoond gebied met boerderijen), vervolgens het regenwoud, het maquislandschap (overgang van regenwoud naar heidelandschap), de afroalpienezone (op alpenhoogte met een landschap van rotsen en zand) en tot slot de arctische zone met gletsjers en sneeuw en temperaturen tot ver onder nul. Al in 2007, in het vierde klimaatrapport van de Verenigde Naties werd voorspeld dat door de opwarming van de aarde de gletsjers en de ijsvelden binnen enkele decennia zouden verdwijnen. Voor Mahabier was dit aanleiding om de Kilimanjaro op zijn wensenlijst te zetten, het kunnen zien en aanraken van natuurijs in de ‘tropen’.
Akhielesh Mahabier
Jeugd ranger
Mahabiers interesse voor de natuur vond perfecte aansluiting toen eind jaren ’70 op de Muloschool zijn aardrijkskundeleraar, de heer Donk, naar leerlingen zocht die zich als jeugd rangers wilden aansluiten bij STINASU (Stichting Natuurbehoud Suriname). Vanaf dat moment ging bijna geen enkele vakantie voorbij of Mahabier deed samen met andere rangers uit Nickerie enkele dagen vrijwilligerswerk in diverse natuurreservaten, zoals Brownsberg, Raleighvallen en Matapica. Door de binnenlandse oorlog raakten de werkzaamheden van STINASU tijdelijk in verval. Op latere leeftijd raakte de heer Mahabier ook steeds meer geïnteresseerd in geologische activiteiten, met name vulkanologische activiteiten.
Gezonde levensstijl
De beklimming van de Kilimanjaro is afhankelijk van drie belangrijke factoren: fysieke conditie, mentale gesteldheid en de grote onvoorspelbare factor, namelijk het aanpassingsvermogen van het lichaam op grote hoogte, vooral vanaf 2500m, met weinig zuurstof en lage atmosferische druk. Mahabier (57), in het dagelijks leven werkzaam als Coördinator Luchtvaartveiligheid, had alle vertrouwen in zijn fysieke conditie en zijn mentale kracht, maar het aanpassingsvermogen van zijn lichaam op arctische hoogte bleef de grote onzekere factor. Al vanaf zijn tienerjaren houdt hij er bewust een gezonde levensstijl op na, zoals gevarieerd eten, niet meer eten dan verbranding, niet drinken om dronken te worden en wekelijks op de weegschaal om zijn gewicht te monitoren. Toen hij zo een vijf jaar geleden merkte dat hij door drukte te onregelmatig de fitnessschool bezocht, besloot hij een deel van zijn bureauwerk in te ruilen voor fysieke arbeid bij een groot internationaal logistiek bedrijf. Hij fietst dagelijks ongeveer 12 km met flinke sprintjes tussendoor en loopt twee tot drie uren per avond. Ook bij slecht weer laat hij de auto staan. Verder laat hij zich regelmatig medisch checken, de zogenaamde jaarlijkse medische ‘APK-keuring’. Hij raadt dit eenieder aan. “Je kan niet alles meehebben met je gezondheid, maar je kan een hoop onwenselijkheden voorkomen!”.
Beklimming toch niet zonder gevaar
De beklimming van de Kilimanjaro is niet zonder gevaar. Jaarlijks vallen gemiddeld zo’n tiental doden als gevolg van uitlopende oorzaken. Vanaf de 2500m wordt de lucht steeds ijler, waarbij de zuurstof steeds minder wordt. Ook de atmosferische druk neemt snel af. Vanaf de 4000m is het lichaam helemaal overgeleverd aan de grillen van de natuur. De top van de Kilimanjaro ligt ruim boven de hoogte waarop levensbedreigend long- of hersenoedeem kan optreden. Geleidelijk klimmen om het lichaam goed te laten acclimatiseren is noodzakelijk, maar ook dan is er geen garantie dat het goed gaat. In het algemeen stijgt namelijk op 4000m de hartslag zelfs in ‘slaapstand’ boven de 100 hartslagen per minuut en daalt het zuurstofgehalte in het bloed naar ongeveer 75%. Dit varieert per persoon.
Mahabier begon op 26 oktober tegen 03:00 uur in de ochtend samen met zijn (verplichte) lokale gids vanaf de base camp, op een hoogte van ruim 4600m, aan de laatste etappe naar de top. Het weer was vrij onstuimig met een windsnelheid van bijna 90km/uur en een gevoelstemperatuur van -20 C. Tegen 12:30 ’s middags bereikte hij de top en haalde de Surinaamse vlag uit zijn backpack. De ontlading was enorm, een levensdroom kwam in vervulling. Zijn lichaam had het tot dan toe keurig volgehouden, maar bij terugtocht merkte hij dat het zicht van zijn rechteroog steeds doffer werd. Dit is High Altitude Blindness. Als gevolg van laag zuurstofgehalte en lage atmosferische druk zetten de hersenen uit en in zeldzame gevallen raken intern de oogzenuwen bedrukt, wat kan leiden tot tijdelijke uitval van het zicht. De enige remedie hiertegen is om zo snel mogelijk af te dalen. Mahabier kon pas de volgende ochtend, toen hij inmiddels was afgedaald tot een hoogte van ongeveer 4000m, weer helemaal helder zien.
Surinaamse trots
Mahabier had de Surinaamse vlag al langer dan een jaar al in zijn backpack liggen. De reis naar Tanzania was vanwege de coronabeperkingen uitgesteld. Toen de vooruitzichten maar somber bleven, besloot Mahabier, volledig gevaccineerd, toch de reis te maken. Daarvoor moest hij een aparte verzekering afsluiten omdat de reguliere maatschappijen geen dekking gaven in ‘oranje-gekleurde’ landen. Dat hij op de Uhuru-peak de Surinaamse vlag liet wapperen, deed hij uit liefde voor zijn vaderland dat momenteel moeilijke tijden doormaakt. Niet alleen op economisch gebied. Het land is gedeeltelijk ook in moreel en ethisch verval geraakt. Zijn gebaar dient als aanmoediging voor de duizenden Surinamers zowel in als buiten Suriname, die geloof hebben in het herstel en met positieve energie vooruitkijken. Het is ook bedoeld voor diegenen die als volksvertegenwoordiger of lid van de regering het landsbelang boven hun privébelang stellen. “Niet voor alles is geld nodig, maar een stukje goodwill en het opzij schuiven van storende ego’s kunnen wonderen verrichten.” Hij wil zonder voorbehoud Suriname positief uitdragen. “De trots moet vertaald worden in positieve daadkracht en een nationale opstelling. De mooie Surinaamse glimlach moet terugkomen, zonder pijn.” Uhuru betekent in het Swahili: vrijheid! Mahabier, zelf oprichter van Nickerie.Net, moedigt in het bijzonder journalistieke vrijheid aan om de regeerders continu een spiegel voor te houden.
Foto’s: Akhielesh Mahabier
- Published in BIBLIOTHEEK, CULTUUR, Korte berichten, LIFESTYLE, Nederland, NIEUWS
Boek Jane Mahalini Haridat: Vrede sluiten met je afkomst
Onlangs is het boek Vrede sluiten met je afkomst – Mijn werkelijke waarde als vrouw van Jane Mahalini Haridat uitgekomen. Jane is een spirituele coach / schrijver / spreker / multidimensionaal medium. Haar werkwijze is erop gericht mensen te begeleiden naar een bezield leven. Het schrijven van dit boek heeft haar in staat gesteld ook met zichzelf in het reine te komen. Terwijl zij zich eerder afkeerde van haar Hindostaanse afkomst omdat zij deze associeerde met misbruik, pijn en verdriet, omarmt zij nu haar werkelijke waarde als vrouw en als Hindostaanse. Zij overstijgt de pijnlijke jeugdervaringen en sluit vrede met haar familie waardoor zij innerlijke bevrijding ervaart. Ze ziet haar jeugdervaringen als een bron van kracht die haar in staat hebben gesteld zich spiritueel te ontwikkelen. Met haar boek wil zij anderen lessen aanbieden om een pad naar liefde en compassie voor zichzelf te volgen dat uiteindelijk naar innerlijke bevrijding leidt. Naast haar eigen levensverhaal bevat het boek enkele verhalen van personen die zij heeft begeleid op de weg naar een bezield leven. Ook zijn er (korte) recensies in opgenomen van Irene van Gent (auteur van het boek Volg je eigen weg), Roy Martina (holistisch arts en auteur van de internationale bestseller Emotioneel Evenwicht) en Kanta Adhin (voorzitter Jnan Adhin instituut en columnist Hindorama). Het boek is als onderdeel van een driedelig boekenpakket in eigen beheer uitgegeven. De andere twee delen zijn een aantal startoefeningen voor degenen die zelf naar een bezield leven willen toewerken en een helende meditatie met de kracht van Hawaii (Aloha-meditatie).
Het boek werd door Jane Haridat o.a. aangeboden aan Kavita Parbhudayal (Haagse wethouder Volksgezondheid), Kanta Adhin en prof. Chan Choenni. Linksonder: ceremoniemeester Joy Bindraban
Levensverhaal
In het boek vertelt Jane over haar leven. Zij is als jongste kind opgegroeid in een groot Hindostaans gezin dat in Suriname op Blauwgrond woont. Haar vader werkt bij OGEM (Surinaamse energiemaatschappij) en is voorzitter van een voetbalvereniging. Haar moeder is niet geschoold. Alhoewel ze met elf kinderen zijn (drie meisjes en acht jongens) voelt Jane zich een eenling die er niet echt bij hoort. Ze voelt geen verbondenheid en dat heeft onder meer te maken met het feit dat blijkbaar niemand door heeft wat zij doormaakt, namelijk dat zij regelmatig door een van de broers wordt misbruikt. Alleen haar náni (oma van moederszijde) die op het erf woont, blind en verminkt door lepra, laat merken dat zij weet wat er gebeurt en probeert op haar manier dat te voorkomen. Maar niemand praat erover. Jane gelooft dat haar broers en zussen haar misschien juist vanwege het misbruik niet betrekken.
Jane ervaart wel liefde en warmte van haar moeder en vader. Zij beschrijft het verdriet van haar moeder die het verlies van haar eerste dochter die als baby van zes maanden stierf, nooit te boven is gekomen. Ook ziet zij haar moeders onvrede met het feit dat zij niet geschoold is. Ze beschrijft de genegenheid van haar vader die erg trots op haar is omdat ze goed leert. Over haar oudste zus die de baas over iedereen speelt, heeft ze dubbele gevoelens. Warmte en bewondering heeft ze voor een broer en schoonzus bij wie zij gedurende haar mavo- en havo-opleiding in Nederland woont en die haar de kans hebben gegeven de thuissituatie te ontvluchten. Terug in Suriname ervaart ze een vrijere thuissituatie.
De verhalen van Mirjam van den Boezem en Maarten Koole zijn in Jane’s boek opgenomen.
Na in Suriname een tijdje in de verpleging te hebben gewerkt, vertrekt Jane weer naar Nederland voor verdere studie. Ze trouwt met een Creoolse man die zij eerder in Suriname had ontmoet en krijgt twee kinderen. Met haar combinatiestudie Filosofie en Bedrijfskunde krijgt Jane een goede baan. Zij gaat zich echter steeds meer verdiepen in zichzelf, de zelfhaat en woede die ze voelt, haar drang om geliefd te zijn, erbij te horen. Dit leidt naar het pad van verwerking van haar jeugdtrauma’s en het terugvinden van haar Hindostaanse roots. Ze sluit zich aan bij diverse spirituele groeperingen en maakt reizen naar o.a. India en Hawaii. In Hawaii ervaart ze de universele oerkracht die haar helpt haar eigenwaarde te (her)vinden en haar seksualiteit positief te ontwikkelen. Daardoor voelt ze zich veilig en kan met vergeving en liefde terugkijken op haar jeugd. In een ode aan haar familie toont ze dankbaarheid dat zij dankzij hun lessen terug is bij zichzelf.
Vrede en harmonie
Jane beschrijft typisch Hindostaanse taferelen, zoals het bereiden van maaltijden met roti, doks en chutney, en bepaalde huwelijksgebruiken (zoals het tegenhouden bij de deur van een bruidspaar door zusjes van bruid of bruidegom die de doorgang pas vrijgeven nadat zij geschenken of geld hebben gekregen). Aangezien de familie christelijk is worden er geen religieuze Hindostaanse handelingen verricht. Jane’s náni, die voor behandeling van haar lepra was aangewezen op christelijke instellingen had zich tot het christendom moeten bekeren. Uit Jane’s verhaal blijkt dat dit haar náni parten speelde. Tijdens een spirituele reis naar India hoort zij de stem van haar náni die al twintig jaar dood is en die vraagt om een pújá voor haar te doen bij godin Durgá. Jane doet dit met blijdschap en liefde.
In de familie Haridat zijn interraciale huwelijken niet vreemd. Jane’s kennismaking met haar Creoolse schoonzus en ook Creoolse buren leidt tot verwondering bij haar over de vrijere gewoontes tegenover de vele taboes die zij binnen de Hindostaanse familie ervaart. Na de transformatie die zij doormaakt en de ontwikkeling van een universele visie, kan ze alles in perspectief plaatsen en keert ze zich niet meer af van haar Hindostaanse afkomst. Hierdoor is Jane in staat de gebeurtenissen openhartig, maar ook op neutrale wijze te beschrijven, vrij van woede, haat of ander negatief oordeel jegens degenen die haar pijn hebben bezorgd. Ze rekent niet met hen af, integendeel. Ze gaat ermee om zoals het citaat van Tony Robbins in begin van haar boek: “Don’t judge the moment. Let your worst things become your greatest gifts”.
Tante Annie (londa ke nác) en Sunaya Brinkman (Hawaiiaanse dans)
Irene van Gent (auteur van Volg je eigen weg) schrijft in haar recensie onder meer: “Het boek leest als een trein, je wilt doorlezen hoe Jane zich door haar leven beweegt. Jane raakt je door je eerlijk en openhartig te schrijven over haar misbruikverleden. Het boek is in liefde geschreven, waarmee Jane meteen laat zien dat ze echt vrede heeft gesloten met haar verleden.”
Voor Kanta Adhin geeft het verhaal van Jane een praktisch inzicht in de levensbeschouwelijke stadia van een mens die ook het hindoeïsme kent, zoals beschreven in het boek Dharm-Karm – Inleidende ethische beschouwingen van Jnan Adhin. Zij schrijft onder meer: “[..] een klein meisje geboren en getogen op Blauwgrond, Suriname, wordt een vrouw van het universum. Een vrouw die zich vereenzelvigt met de kosmische oerkracht en komt tot innerlijke harmonie en harmonie met haar externe omgeving. [..] Doordat Jane niet in hokjes denkt, maar zich openstelt, ervaart zij het universum: de ultieme beschaving.”
Jane Haridat met haar ex-man Micle Jaliens en zonen Isvar en Jami.
Thuiskomst
Voor Jane is ‘thuiskomen’ belangrijk, terug naar jezelf, naar je ziel. In haar geval was het essentieel vrede te sluiten met haar afkomst. Deze drang ontstond nadat zij bij een persoon die zij hielp bespeurde dat die haar Indische afkomst verloochende. Maar thuiskomen is ook de juiste balans vinden tussen ratio en emotie, tussen verstand en hart, tussen man-zijn en vrouw-zijn.
Roy Martina (holistisch arts en auteur van Emotioneel evenwicht) schrijft in zijn recensie onder meer: “Voor mij is dit boek op vele punten een feest van herkenning. Dit boek herinnert mij eraan wie ik werkelijk ben. Ik identificeer me niet meer met een kleur, volk, land of etnische afkomst. Door het lezen van dit boek keer ik terug naar mijn spirituele essentie en omarm ik wie ik echt ben.”
De boekpresentatie vond plaats op 28 november 2021 in Brasserie Bijna Thuis in Rijswijk en werd opgefleurd met londa ke nác en Hawaiiaanse dans. Londá ke nác is een traditionele Hindostaanse dans uitgevoerd door een man verkleed als vrouw. Jane wilde deze dans graag als onderdeel van de boekpresentatie om twee redenen: ten eerste een eerbetoon aan haar náná (opa van moederszijde) die deze dans beoefende en ten tweede omdat hiermee het duale man-vrouw van de mens wordt uitgebeeld. Vanwege haar mystieke binding met Hawaii (dat thuiskomst betekent) kon een traditionele Hawaiiaanse dans natuurlijk niet ontbreken.
Jane Mahalini Haridat – Vrede sluiten met je afkomst – Mijn werkelijke waarde als vrouw | Uitgave Mahalini’s Productions 2021 | ISBN 9789083208008| pp. 208 | prijs 24,50 euro (excl. verzendkosten). Te bestellen via de site www.janeharidat.com/vrede-sluiten-met-je-afkomst/ of via e-mail: info@janeharidat.com
Foto’s: Annelies Diertens en Sampreshan/Hindorama
- Published in BIBLIOTHEEK, CULTUUR, Korte berichten, LIFESTYLE, Nederland, NIEUWS, Religie & Levenswijze, Taal & Literatuur
Schendingen van mensenrechten en het herinneringserfgoed in Paramaribo – Eric Kastelein
Monument ter nagedachtenis van de slachtoffers van schending van mensenrechten vanaf 25 februari 1980
Monument ter nagedachtenis aan slachtoffers van schending van mensenrechten vanaf 25 februari 1980
In de middenberm van de Dr. Sophie Redmondstraat, ter hoogte van het regeringsgebouw (later Dr. Ir. Frank Essed Gebouw), verzamelen zich op dinsdag 13 juli 1993 meer dan driehonderd mensen. Hieronder bevinden zich nabestaanden van slachtoffers van schending van mensenrechten, president Ronald Venetiaan, leden van de ministerraad, de voorzitter van De Nationale Assemblée en diplomaten. Ze hebben plaatsgenomen op plastic stoeltjes en zijn getuigen van de plechtigheden rond de onthulling van het monument dat herinnert aan de slachtoffers van de schending van mensenrechten in Suriname vanaf 25 feburuari 1980. Het initiatief om een dergelijke plek te creëren komt van Ilse Labadie van de Organisatie voor Gerechtigheid en Vrede (OGV). Theo Para schrijft later over haar: Zij leefde de menslievende waarden en normen, demonstreerde hun levensvatbaarheid en deed ze ontkiemen in de schoot van de brede democratische volksbeweging van Suriname (…).
“Landgenoten, kondreman, NOOIT MEER”
Ceremoniemeester A. van Eick nodigt mevrouw Nirmala Rambocus uit naar het spreekgestoelte te komen. De West publiceert de toespraak van de zus van de op 8 december 1982 vermoorde Surendre Rambocus woordelijk. Voor haar, zegt ze, staat het monument symbool voor de oproep te komen tot het onderzoek naar en de berechting van de daders van de decembermoorden. Na het ontsteken van het vredesvuur en het voordragen door Orlando Emanuels van zijn protestgedicht neemt voorzitster Ilse Labadie van de OGV het woord. Ook haar toespraak wordt in de krant gepubliceerd. Het monument herinnert aan de wens en oproep dat schendingen van mensenrechten zich nooit meer mogen herhalen: (…) landgenoten, kondreman, NOOIT MEER. Vervolgens geven de dochter van de vermoorde advocaat Kenneth Gonçalves en de moeder van de vermoorde politie-inspecteur Herman Gooding een tiental vredesduiven de vrijheid. President Ronald Venetiaan houdt zijn toehoorders voor dat alle mensen recht hebben op een waardig leven, op een waardig mens-zijn en dat iedereen zich daarvoor moet inzetten. Daarna verwijdert hij het doek voor de plaquette op de sokkel van het monument.
Geld overheid geweigerd
Samen geven voor gerechtigheid is de titel van een grote inzamelingsactie die wekenlang te horen is op de radio. In combinatie met een direct mail campagne wordt geld opgehaald bij bedrijven, verenigingen en particulieren. De verkoop van prentbriefkaarten met afbeeldingen van kunstwerken van Surinaamse kunstenaars is een groot succes. Een geldelijke bijdrage van de overheid wordt door de OGV geweigerd.
Het monument is een ontwerp van William Lie A Njoek, de winnaar van de uitgeschreven prijsvraag. Ilse Labadie legt uit dat het abstracte werk een macht, een persoon verbeeldt met een schild in de hand die herhaling voorkomt van wat in het verleden heeft plaatsgevonden. Het laswerk van de koudgewalste stalen platen is van Gordon Barclay, in samenwerking met Doorson’s Constructie Bedrijf.
Gedenksteen 8 december 1982 Fort-Zeelandia
Nationaal Monument Bastion Veere – 8 december 1982
Op bastion Veere, één van de drie bastions van Fort Zeelandia, organiseren Stichting 8 December 1982 en Organisatie voor Gerechtigheid en Vrede (OGV) op 8 december 2009 een herdenkingsdienst voor de vijftien Surinamers die daar 27 jaar geleden door de militaire machthebbers zijn doodgeschoten. Tijdens de bijeenkomst onthult president Ronald Venetiaan samen met enkele nabestaanden het Nationaal Monument Bastion Veere – 8 december 1982. De tekst luidt:
Op deze plek werden op 8 december 1982 vijftien prominente zonen van Suriname zonder vorm van proces door het militaire regime doodgeschoten. Zij stonden voor vrijheid, recht en democratie.
De slachtoffers:
John Baboeram (36) advocaat, Bram Behr (31) journalist, Cyrill Daal (46) vakbondsleider, Kenneth Gonçalves (42) advocaat, Eddy Hoost (48) advocaat, André Kamperveen (58) ondernemer, Gerard Leckie (39) psycholoog, Sugrim Oemrawsingh (42) wiskundige, Lesley Rahman (28) journalist, Soerendra Rambocus (29) militair, Harold Riedewald (49) advocaat, Jiwansingh Sheombar (25) militair, Jozef Slagveer (42) journalist, Robby Sohansingh (37) ondernemer, Frank Wijngaarde (43) journalist.
Gebouw 4 met de gevangenissen Fort Zeelandia
Herinneren centraal bij herdenkingsdienst 2009
Pater Karel Choennie, die de twee uur durende dienst leidt, vertelt de nabestaanden dat vergeten is ontmenselijken en dat het herinneren van de gebeurtenissen altijd moet blijven. Wordt het verleden vergeten, dan is het gedoemd zich te herhalen. President Venetiaan heeft het over de bittere herinnering die in hart en steen is gegrift en nooit meer verdwijnt: Uw last is heel zwaar, uw last is ondeelbaar. De woorden van voorzitter Betty Goede van OGV benadrukken het belang van herinneren. Alle sprekers mijden de naam Desi Bouterse. Alleen Sunil Oemrawsingh van Stichting 8 December 1982 houdt de toehoorders voor dat de misdaden toen – waaronder de executies en het in brand steken van gebouwen – gebeurden onder de goedkeurende blik van de gezaghebber. De volgende dag nemen de kranten het woord: Herdenking 8 december 82 zal nooit overbodig zijn; Nationaal monument 8 december onthuld; Staat mag nooit meer helden doden; De 15 helden worden nooit vergeten.
Jaarlijkse bijeenkomst
De herdenking in 2009 is de derde bijeenkomst in Fort Zeelandia ter nagedachtenis aan de vijftien vermoorde Surinamers. De eerste keer vond plaats in 1995 nadat de militairen het complex na dertien jaar terug hadden gegeven aan Stichting Surinaams Museum. De tweede keer was op 8 december 2002, twintig jaar na de verschrikkingen. Nabestaanden, politici, vakbondsmensen en belangstellenden liepen toen van de Sint-Petrus-en-Pauluskathedraal naar het Fort. Vanaf 2010 is er jaarlijks een herdenkingsbijeenkomst bij het monument.
Vonnis in het proces over de Decembermoorden
De krijgsraad in Suriname heeft op 29 november 2019 president Desi Bouterse, hoofdverdachte in het in 2007 begonnen proces over de Decembermoorden, bij verstek veroordeeld tot twintig jaar gevangenisstraf. De uitspraak is conform de eis van aanklager Roy Elgin. Voorzitter mevrouw Cynthia Valstein-Montnor en de twee andere rechters achten hem schuldig aan het medeplegen met voorbedachten rade van de moord op vijftien tegenstanders van het militaire regime om de macht te behouden. Als leider van het leger en de veiligheidsdiensten nam hij het besluit de mensen te elimineren. Deze veroordeling is op 30 augustus 2020 door de krijgsraad bevestigd. Bouterse en zijn advocaat zijn hiertegen in beroep gegaan.
De doden van Fort Zeelandia
Gedenksteen voor alle schendingen in Fort Zeelandia
Het Surinaams Museum keert op donderavond 23 november 1995, na dertien jaar eerder door het Militair Gezag te zijn weggestuurd, terug naar Fort Zeelandia, naar baka foto. Conservator Frans Fontaine van het Tropenmuseum in Amsterdam komt met het idee de slachtoffers van 8 december 1982 en van eerdere verschrikkingen in het fort blijvend te gedenken. Om geen tijd te verliezen wordt een tekst opgesteld, op een A-4tje uitgeprint en in een plastic hoesje aan een celmuur bevestigd. Een jaar later volgt de gedenksteen: Allen die in de loop der tijd in Fort Zeelandia het leven lieten willen we hier in stilte gedenken. Deze plaat bevindt zich aan de wand in een cel in gebouw vier.
De vergeten moord op twee gevangenen, 6 november 1942
Op Jodensavanne aan de Surinamerivier zitten vanaf 1942 146 Nederlandse mannen en jongens gevangen, die verdacht worden van vermeende pro-Duitse sympathieën. Ze komen uit Nederlands-Indië en zijn voor internering met het stoomschip Tjisadane naar Suriname overgebracht. Nadat vier mannen begin oktober 1942 weigeren Joodse graven te openen om op zoek te gaan naar sieraden, krijgen ze de opdracht de latrines met blote handen schoon te maken. Ook dat bevel voeren ze niet uit waarop ze geboeid naar Fort Zeelandia worden getransporteerd. Daar moeten de gevangenen zich uitkleden en worden ze geschopt en met knuppels afgetuigd.
Territoriaal-commandant kolonel Johan Kroese Meyer beslist op 6 november zonder proces over het leven van ir. L.K.A. de Raedt van Oldenbarnevelt en L.A.J. van Poelje. Hij geeft de mariniers H. Grift en J.J.H.F. Verhoeven de opdracht de gevangenen ‘op de vlucht’ dood te schieten. J.E. Stulemeyer en C.J. Kraak ontspringen deze macabere dans. Bij Stulemeyer ketst de tommygun. Kraak wordt door ingrijpen van gevangenisdirecteur W.G. Gummels gered: Hij rende naar buiten en schreeuwde dat dit ‘platte moord’ was.
Stulemeyer legt in 1978 zijn ervaringen vast in het boek Kamptoestanden in Nederlands Oost-Indië en Suriname 1940-1946. In detail beschrijft hij in het hoofdstuk ‘De moorden van Fort Zeelandia’ hoe de vier mannen werden aangepakt. In Paramaribo aangekomen worden ze met een militaire vrachtwagen naar het Fort gebracht en in afzonderlijke cellen opgesloten. Twintig minuten na aankomst (De Raedt van Oldenbarnevelt is dan al met vijf schoten omgebracht): Nadat Van Poelje neergeschoten was werden Kraak en ik uit onze cellen gehaald. Om vermoord te worden? Zij overleven de slachting.
Enkele jaren na de oorlog wordt door waarnemend procureur-generaal mr. E.E. Grunberg officieel vastgesteld dat het om moord gaat, maar tot een proces – laat staan een veroordeling – komt het niet. Wrang genoeg krijgt Meyer in 1948 de Militaire Willems-Orde voor zijn rol bij de politionele acties in Nederlands-Indië. Advocaat A.G. Besier schrijft in het boek De groene hel uitvoerig over deze oorlogsmisdaad. Ook NRC Handelsblad van 11 maart 1995 besteedt aandacht aan deze moorden. Maar zonder gevolgen voor de drie daders, die komen ermee weg.
Monument Gesneuvelde Militairen en Burgers tijdens de Binnenlandse-Oorlog 1986-1992
Gedenkzuil Binnenlandse Oorlog en de slachting in Moiwana
Tijdens deze vuile oorlog – en geen ‘conflict’ zoals verdoezelend op de herinneringszuil (2016) aan de Waterkant staat – vinden honderden onschuldige burgers de dood en moeten tienduizend inwoners van Oost-Suriname voor het meedogenloze geweld vluchten naar Frans-Guyana. Het dieptepunt wordt bereikt op 29 november 1986 in het dorp Moiwana. In een gecoördineerde actie van het Nationaal Leger, dat onder bevel staat van Desi Bouterse, worden ten minste 39 mannen, vrouwen en kinderen geliquideerd.
Buiten Paramaribo, bij Albina, staat een monument speciaal voor de slachtoffers van Moiwana
Vonnis uitgesproken
De moorden en de schending van de rechten van de mens worden bij vonnis op 15 juni 2005 door het Inter-Amerikaans Hof voor de rechten van de mens bewezen geacht. Maar het verplichte strafrechtelijk onderzoek naar de daders wordt niet uitgevoerd en de betalingen van schadevergoedingen aan de 130 overlevenden blijven achterwege. Stichting Fonds Ontwikkeling Moiwana-gemeenschap en Stichting 8 December 1982 roepen eind november 2021 – 35 jaar na het bloedbad, 16 jaar na het vonnis – de regering van Suriname op haar verplichting met betrekking tot het vonnis na te komen. Het wachten is nu op het nemen van verantwoordelijkheid.
***
In mei 2020 verscheen Oog in oog met Paramaribo. Verhalen over het herinneringserfgoed. Historicus Eric kastelein reconstrueert meer dan honderd vaak vergeten geschiedenissen over bijzondere mensen en gebeurtenissen die in de afgelopen 250 jaar in Paramaribo een gedenkteken hebben gekregen. Bovenstaand verhaal is op het boek gebaseerd. De oplage van 1.000 exemplaren is vrijwel uitverkocht. Boekwinkel de Vries van Stockum Den Haag (online) heeft nog enkele exemplaren.
- Published in BIBLIOTHEEK, CULTUUR, Korte berichten, Nederland, NIEUWS, Nieuws uit Suriname, Suriname
Afscheid van professor Ruben Gowricharn – Hans Ramsoedh
Op maandag 29 november j.l. nam professor Ruben Gowricharn afscheid als bijzonder hoogleraar Hindostaanse Diasporastudies aan de Vrije Universiteit (VU) in Amsterdam. Deze leerstoel is in 2010 ingesteld door de Stichting Diaspora Leerstoel Lalla Rookh met als doel het bevorderen van onderwijs in en onderzoek naar de Surinaams-Hindostaanse gemeenschap in Nederland, Suriname, India en daarbuiten. De benoeming van de bijzonder hoogleraar is voor een periode van vijf jaar. Van 2010 tot en met 2015 bekleedde Chan Choenni deze leerstoel. Hierna nam Gowricharn de fakkel over.
Het werd een verlaat afscheid van Gowricharn als bijzonder hoogleraar Hindostaanse Diasporastudies aangezien corona steeds roet in het eten gooide bij de planning van het afscheid eerder.
Gowricharn heeft een behoorlijke wetenschappelijke staat van dienst. Van 2002 tot 2006 bekleedde hij de FORUM/Verwey-Jonker Leerstoel aan de Universiteit van Tilburg. Van 2007 tot 2017 was hij hoogleraar Sociale Cohesie en Transnationale Vraagstukken aan dezelfde universiteit. Van zijn hand verschenen talloze wetenschappelijke boeken en artikelen.
Zijn afscheidsrede heette Wetenschap gerelativeerd. Kanttekeningen uit de leefwereld waarin hij onder meer afrekent met het zogeheten onafhankelijk en objectief karakter van onderzoek. In zijn optiek is objectief onderzoek een onhaalbaar streven omdat de subjectiviteit van de onderzoeker hoe dan ook doorwerkt in het onderzoeksresultaat. Het zijn de culturele normbeelden van onderzoekers die de interpretatie van data sterk bepalen. Met andere woorden, het streven naar objectiviteit en onafhankelijkheid is in de visie van Gowricharn pretentieus en tot mislukken gedoemd.
Na zijn afscheidsrede werd Gowricharn toegesproken door emeritus hoogleraar Frank Bovenkerk, lid van het bestuur van de Lalla Rookh Diaspora Leerstoel, die hem een door Jaswina Elahi, Sandra Trienekens en Hans Ramsoedh geredigeerd liber amicorum (vriendenboek) getiteld Against better judgement: rethinking multicultural society aanbood met bijdragen van 22 vrienden, collega’s, kinderen en oud-promovendi van Gowricharn.
Gowricharn werd ook toegesproken door Rajendre Khargi, voorzitter van de Stichting Lalla Rookh Diaspora Leerstoel, die in zijn speech de belangrijke bijdrage van hem memoreerde, zoals het op de internationale kaart zetten van Hindostaanse Diaspora door de organisatie in 2017 van een internationale diaspora conferentie in Den Haag met als resultaat de publicatie van een viertal Engelstalige wetenschappelijke bundels die handelen over verschillende aspecten van de Indiase diaspora bij de gerenommeerde uitgeverij Routledge in Engeland.
Het afscheid van Gowricharn als bijzonder hoogleraar betekent geenszins het einde van zijn ‘publicatiedrift’. Hij is op dit moment bezig met de afronding van een vergelijkende studie naar Hindostaanse boeren in Suriname, Guyana, Fiji en Mauritius die in de loop van 2022 door Oxford wordt uitgegeven. Hierna heeft hij nog andere publicaties in de planning staan die op niet al te lange termijn het daglicht zullen zien.
Gowricharn geldt als een wetenschapper pur sang maar combineert inmiddels de keurslijf of rigiditeit van wetenschap met de literaire vrijheid van de romancier om, zoals hij in zijn afscheidsrede het stelde, daarmee de beperkingen van de wetenschap te overstijgen en de werkelijkheid accurater weer te geven.
Heuglijk nieuws voor Gowricharn was dat enkele dagen voor zijn afscheidsrede er een schikking kwam in een conflict met de universiteit van Tilburg en hij van alle blaam werd gezuiverd. Begin 2019 bepaalde de Universiteit van Tilburg namelijk dat Gowricharn geen promotor of lid van een promotiecommissie meer mocht zijn. Hij zou tijdens de begeleiding van een proefschrift over de overdrachtsmechanismen van Salafisme (een Islamitische stroming) de wetenschappelijke integriteit hebben geschonden. Gowricharn heeft zowel het besluit als de sancties aangevochten. Na bijna drie jaar procederen en praten kwamen partijen op 26 november 2021 tot een schikking, Gezamenlijke verklaring | Tilburg University. Op de website van de universiteit van Tilburg staat dat ‘volgens de huidige Nederlandse Gedragscode Wetenschappelijke Integriteit 2018 geen sprake is van een schending van de wetenschappelijke integriteit door prof. dr. R. Gowricharn.’ Daarmee is Gowricharn in eer hersteld en kan hij z’n academische loopbaan van alle blaam gezuiverd afsluiten.
In een eerdere bijdrage op deze site is een interview met Gowricharn opgenomen waarin wordt ingegaan op zijn wetenschappelijke loopbaan en publicaties.
Foto’s: Rabin Baldewsingh
- Published in BIBLIOTHEEK, CULTUUR, Korte berichten, Nederland, NIEUWS, Taal & Literatuur
Recensie boek pandit Bhasker Rewti: Saṁskāra Bhāskara – de zestien Vedische Saṁskāra’s – Pandit B.W. Jaipal
Recent kwam het boek Saṁskāra Bhāskara van pandit Bhasker Rewti uit, waarin hij de tijdloze ceremonieën (sanskára’s) uit de Veda’s beschrijft alsook de Vedische begrippen dharma, artha, káma en móksha.
Al geruime tijd bestaat er behoefte om vooral onze jongeren in Nederland en Suriname te voorzien van de essentie en context van de zestien sanskára’s. Dit zijn ceremonieën die worden uitgevoerd op sacrale momenten in het leven van de mens, zoals het besluit om kinderen te nemen, de zwangerschapsperiode, de geboorte en naamgeving, het begin en het eind van de schoolperiode, het huwelijk en het overlijden. Het Sanskriet woord sanskára heeft betrekking op de manier van opvoeding of karaktervorming. De auteur is erin geslaagd om de betekenis en achtergronden van deze ceremonieën, evenals hun relatie tot de vele aanpalende aspecten van de Vedische dharma, op een prettig leesbare manier weer te geven.
De Veda’s
Bij de aanvang van de mensheid heeft Paramátmá ons – via de vier Rishi’s (Zieners), te weten Agni, Váyu, Áditya en Angirá, de universele wijsheden van de vier Veda’s geschonken. Door verwijzingen naar de mantra’s van deze Vedás en de vele sútra’s (korte, prikkelende uitspraken) van de Vedische filosofie, maar ook door de heldere metaforen in dit boek, zijn belangrijke elementen van de Vedische kennis voor eenieder bijzonder toegankelijk geworden. Verbroedering, humaniteit, respect en opvoeding van kinderen met universele waarden en normen staan centraal in het boek. Een van de metaforen die wordt gebruikt: ”Door water op de bladeren te sproeien zal de boom niet groener worden. U zult eerst de wortels moeten bewateren om mooie groene blaadjes te krijgen.” Hiermee wordt duidelijk gemaakt dat voor een goede opvoeding van kinderen de ouders eerst zelf moeten weten wat en goede opvoeding inhoudt.
Dag van inschrijving op een Gurukul (onderwijsinstelling).
Het is zuur om te constateren dat vele van de in dit boekwerk uitgelegde sanskára’s in de vergetelheid zijn geraakt. Van de zestien besproken sanskára’s wordt slechts een viertal redelijk frequent gedaan. Is hier nu sprake van onwetendheid of geen prioriteit willen stellen aan het voltrekken van deze ceremonieën voor onze kinderen? Mogelijk is het gemis aan deze sanskára’s mede een verklaring voor onze achteruit hollende samenleving, wat zich dagelijks uit in zinloos geweld, disrespect voor ouderlijk gezag, korte lontjes, generatiekloven, complottheorieën, brandhaarden en, zeker niet het minst belangrijk, het slinks aanwakkeren van sentimenten die aan ras zijn gerelateerd.
Er is een groot tekort aan literatuur waarin de Vedische filosofieën in het Nederlands zijn uiteengezet. De auteur heeft deze leegte met dit prachtig uitgevoerde boek opgevuld en in begrijpelijke taal een flink aantal diepzinnige filosofieën uit de Veda’s helder uiteengezet. Hoe langer u zich in deze onderwerpen verdiept, hoe meer u zult willen weten over de Vedische opvoeding. Ook zal u worden geprikkeld om deze sanskára’s daadwerkelijk uit te voeren. Federatie Prathinidhi Arya Sabha Nederland (PRASNE) beveelt u aan dit boek aandachtig te lezen en de inhoud te delen, maar vooral in uw leven toe te passen.
Saṁskāra Bhāskara – de zestien Vedische Saṁskāra’s en de vier levensdoelen dharma, artha, káma en móksha | Auteur/uitgave Bhaskar Rewti 2021 Zoetermeer | ISBN 9789082710649 | hardcover pp. 288 | prijs 15 euro (excl. verzendkosten). U kunt dit boek bestellen via e-mail: brewti@gmail.com
De opbrengst van dit boek gaat naar de Stichting voor Armen en Wezen ten behoeve van de inrichting van een in aanbouw zijnde polikliniek voor de allerarmsten in het dorpje Padampur (Órisa, India). Voor meer informatie over SAW zie: www.armenenwezen.nl
Pandit Bhasker Rewti
- Published in BIBLIOTHEEK, CULTUUR, Korte berichten, Nederland, NIEUWS, Religie & Levenswijze, Taal & Literatuur
Exit Zwarte Piet – Hans Ramsoedh
Dr. Hans Ramsoedh historicus/publicist
In tegenstelling tot voorgaande jaren was er dit jaar op 13 november weinig commotie merkbaar rond de intocht van Sinterklaas met Zwarte Pieten. In plaats van Zwarte Pieten figureerden roetveegpieten als knechtjes van de heilige man. Een uitzondering hierop vormde Breda als een van de weinige steden die kozen voor een Sinterklaasintocht met grijze pieten (black face light) om volgens de organisatoren de pieten onherkenbaar te houden. Betogers van Kick Out Zwarte Piet waren bij die intocht aanwezig om te protesteren tegen de grijze pieten als schijnoplossing. Ik sluit niet uit dat in de provincie Zwarte Piet nog onderdeel vormt van de sinterklaasviering, maar het lijkt mij een achterhoedegevecht van de provincialen en een kwestie van tijd wat betreft het behoud van het fenomeen van Zwarte Piet. Het dagblad Trouw (13 november 2021) kopte in een artikel dat Nederland druk bezig is Zwarte Piet ‘uit te faseren’. Veel steden zien af van Zwarte Piet vooral om ‘gedoe’ te voorkomen en niet omdat Zwarte Piet racistisch zou zijn.
Zwarte Piet als onderdeel van de internationale blackface traditie
Over de oorsprong van Zwarte Piet bestaat geen eenduidigheid. De eerste afbeelding van Zwarte Piet, zoals wij die tegenwoordig kennen, duikt op in 1850 in een prentenboek Sint Nikolaas en zijn knecht van de Amsterdamse onderwijzer Jan Schenkman. Een van de verklaringen die we in de literatuur tegenkomen is dat Zwarte Piet gemodelleerd zou zijn naar populaire Amerikaanse en Britse blackface-optredens uit de eerste decennia van de negentiende eeuw. Blackface is het fenomeen van het zwartmaken van een gezicht door blanke acteurs in combinatie met overdreven rode lippen om een karikatuur uit te beelden van een zwart persoon (kinderlijk, dommig, jolig, muzikaal en zorgeloos). Britse blackface-gezelschappen traden op in Nederland en hadden veel succes. De introductie van Zwarte Piet in Nederland in 1850 werd daarmee onderdeel van een internationale black face-traditie waarin een stereotype beeld van zwarte mensen wordt neergezet.
Dat door mensen van kleur Zwarte Piet als racistisch of kwetsend wordt ervaren is niet van recente datum. De eerste klachten stammen al uit 1927 toen een zwarte man voor de Rotterdamse politierechter moest verschijnen omdat hij een havenarbeider had geslagen die hem had uitgemaakt voor Zwarte Piet. In 1939 werd een zwarte onderwijzer door een moeder gesommeerd de tram in Sittard te verlaten, omdat haar zoontje moest huilen vanwege de confrontatie met deze ‘Zwarte Piet’. In de jaren hierna zijn er heel veel meldingen gedaan van vergelijkbare pesterijen in het openbaar vervoer, op de werkvloer, op het schoolplein of de openbare weg (zie https://historiek.net/geschiedenis-van-de-zwarte-piet-kritiek/84395/).
Vanaf de jaren 1970 kreeg de kritiek op Zwarte Piet een structureel karakter, mede doordat de Surinaamse populatie in Nederland inmiddels aanzienlijk was gegroeid en Surinaamse organisaties hier te lande zich op dit onderwerp gingen richten. In de eenentwintigste eeuw groeide de controverse uit tot een landelijke kwestie die het karakter kreeg van een cultuurstrijd.
Cultuurstrijd en nationale identiteit
Afgelopen decennium verkeerde Nederland in de maand november min of meer in een permanente staat van overspannenheid. Rond het verschijnsel Zwarte Piet barstte er een cultuurstrijd los tussen voor- en tegenstanders van Zwarte Piet waardoor Nederland gepolariseerd raakte. Veel steden in Nederland werden op de dag van de sinterklaasintocht omgebouwd tot een onneembare politievesting om de nationale intocht van Sinterklaas ordelijk te laten verlopen. Het protest tegen Zwarte Piet kwam in een stroomversnelling toen de activisten Quincy Gario en Jerry Afriyie tijdens de nationale herdenking van de slavernij in het Oosterpark in Amsterdam op 1 juli 2011 de ‘Zwarte Piet is racisme’-campagne lanceerden.
Het protest van de activisten luidde het begin in van een cultuurstrijd in Nederland die alles te maken had met de Nederlandse identiteit. Voorstanders van Zwarte Piet zien hem als een Nederlandse traditie en daarmee als onderdeel van de Nederlandse identiteit. Een pleidooi voor afschaffing betekent in hun optiek een aanslag op een Nederlandse traditie en daarmee op de Nederlandse identiteit. Tegenstanders van Zwarte Piet daarentegen beschouwen deze personage als een uiting van racisme.
Voor groepen die sterk vasthouden aan tradities is nationale identiteit een tijdloos en bijna heilig gegeven dat losstaat van het idee dat wij ons erover vormen. Voor deze groep is de Nederlandse nationale identiteit als het ware gestold en vastgevroren. Globalisering, multiculturalisme, islamisering en migratie worden gezien als een bedreiging voor de nationale identiteit. Deze groepen hebben het gevoel dat tradities waar ze van houden opeens besmet zijn en menen dat zij het zijn die zich moeten aanpassen aan mensen met notabene een migratieachtergrond. Deze aanhangers van de traditionele opvatting over nationale identiteit gaan echter voorbij aan het feit, zoals door veel onderzoekers gesteld, dat nationale identiteit een historische constructie is en werk in uitvoering. Interpretatie en beleving van nationale identiteit zijn namelijk niet onwrikbaar in beton gegoten: veel tradities zijn nog geen eeuw oud, sommige verdwijnen, andere worden uitgevonden, instituties worden aangepast aan de eisen van de tijd waarin wij leven et cetera. Zo betekende de toekenning van rechten aan vrouwen (zoals de toekenning in 1919 van het kiesrecht aan vrouwen en in 1956 de afschaffing van de handelingsonbekwaamheid van vrouwen in Nederland) een eind aan een traditie waarbij in de optiek van het traditioneel mannelijk bolwerk het enige recht van vrouwen het aanrecht was.
De verdedigers van Zwarte Piet voeren ook als argument aan dat het Sinterklaasfeest een kinderfeest is en dat kinderen in de zwarte knechtjes of hulpjes van de Sint geen racistisch fenomeen zien. Ook dit argument snijdt geen hout aangezien het voor kinderen geen fluit uitmaakt hoe de knecht van Sint eruit ziet. Ik heb nooit gehoord dat kinderen bij de confrontatie met roetveeg of gekleurde Pieten acuut in een depressie raakten of psychische hulp nodig hadden. Ik ontkom niet aan de indruk dat behoud van Zwarte Piet vooral door bepaalde volwassen mannen belangrijk wordt gevonden. In hun kinderjaren hebben zij naar alle waarschijnlijk veel plezier beleefd aan het ‘oenig gedrag’ van Zwarte Piet. Hun kinderen willen zij dit plezier niet onthouden. Blijkbaar willen deze volwassenen via de kinderen deze traditie uit hun verleden weer herbeleven.
Kantelmomenten
De protestdemonstraties van de activisten Gario en Afriyie bleven niet zonder succes. In 2014 nam de gemeente Amsterdam als eerste gemeente afscheid van Zwarte Piet door introductie van de roetveegpiet. In hetzelfde jaar introduceerde de Nederlandse Publieke Omroep (NPO) roetveeg pieten gevolgd door RTL in 2016. Veel supermarkten en speelgoedwinkels gingen eveneens overstag en kozen voor roetveegpieten. In VN-verband werd in 2013 en 2015 gewezen op het racistische karakter van Zwarte Piet. In 2016 stelde de Kinderombudsman in Nederland in een onderzoek dat Zwarte Piet in zijn huidige racistische vorm in strijd is met het Kinderrechtenverdrag van de Verenigde Naties en schadelijk voor [zwarte] kinderen. De figuur van Zwarte Piet kan namelijk bijdragen aan pesten, uitsluiting of discriminatie, aldus de Kinderombudsman. Ook het Europees Parlement mengde zich in de Zwarte Piet-discussie. In een resolutie in juni 2020 riep het Europese landen op om te breken met racistische en afrofobische tradities als Zwarte Piet.
Een belangrijk kantelmoment in het debat over Zwarte Piet was de politiemoord op de 46-jarige Afro-Amerikaan George Floyd in de VS op 25 mei 2020 die wereldwijd leidde tot een golf van anti-racismeprotesten (Black Lives Matter). Ook in Nederland gingen in veel steden demonstranten de straat op om te protesteren tegen racisme en discriminatie. Met de tragische dood van George Floyd kreeg de Anti-Zwarte Piet-beweging in Nederland de wind mee, want waar het eerder niet lukte om duizenden op straat te krijgen om te demonstreren tegen racisme en discriminatie, lukte het nu wel. Ook in de media ontstond brede aandacht voor racisme en discriminatie in de Nederlandse samenleving. Het nieuws, de actualiteitenrubrieken op radio en tv en de kranten hebben inmiddels volop aandacht voor dit thema. Die omslag zien we ook bij premier Rutte. Daar waar hij aanvankelijk over Zwarte Piet zei dat deze nu eenmaal zwart is en daar niets aan kan doen, verklaarde hij in 2020 tijdens een debat in de Tweede Kamer naar aanleiding van de anti-racismedemonstraties meer begrip te hebben voor mensen die zich gediscrimineerd voelen door de geschminkte hulp van Sinterklaas. Hij nam afscheid van het kamp ‘zwarte Piet is zwart’. Ruttes onverwachte ontboezeming werd beschouwd als historisch. Dat was het ook toen Rutte erkende dat niet alleen in de VS sprake is van racisme en discriminatie, maar ook in Nederland. Alleen had Rutte het niet over institutioneel racisme, maar over systemische problemen in de Nederlandse samenleving.
Sinterklaasfeest en inclusiviteit
De brede aandacht voor de Black Lives Matter-beweging heeft de sensitiviteit voor racisme en discriminatie in de Nederlandse samenleving duidelijk vergroot. Het pleit rond de discussie over Zwarte Piet lijkt langzamerhand beslecht. De uitfasering van een voor gekleurde Nederlanders ervaren racistisch fenomeen binnen de Nederlandse cultuur is daarmee dan ook een kwestie van tijd. Provincialen die vasthouden aan Zwarte Piet zijn met een achterhoedegevecht bezig en gaan in tegen de tijdgeest. Het zal echter nog een aantal jaren duren voordat het pleit definitief is beslecht en het sinterklaasfeest daadwerkelijk een inclusief karakter krijgt.
Het definitieve afscheid van Zwarte Piet betekent geenszins een verloochening van een Nederlandse traditie. Tradities liggen namelijk niet voor eeuwig vast. Als bepaalde tradities maatschappelijke polarisatie tot gevolg hebben zal iedere generatie deze steeds weer tegen het licht moeten houden tegen de achtergrond van de tijdgeest. Dit geldt ook voor het sinterklaasfeest met Zwarte Pieten. In een samenleving die inmiddels schoorvoetend bezig is inclusiviteit te omarmen is er geen plaats voor tradities die als kwetsend worden ervaren door een deel van die samenleving. Voor dat deel van de samenleving staat Zwarte Piet namelijk symbool voor raciale en racistische stereotypering van groepen mensen. Het definitieve afscheid van Zwarte Piet is dan ook een kwestie van beschaving.
Foto’s: Youtube.com (2), Andere Tijden.nl (3), Facebook.com (4) en Twitter.com (5)
Srefidensi en het herinneringserfgoed in Paramaribo – Eric Kastelein
Surinaamse geschiedenissen
Op 25 november 2021 bestaat de Republiek Suriname 46 jaar. De onafhankelijkheid – srefidensi, het woord komt van de Surinaamse dichter Trefossa – heeft drie monumenten die herinneren aan dat moment in 1975. Ook staan er een paar beelden die er zijdelings mee te maken hebben. Een kleine wandeling door de stad.
Carillon
Carillon op het Vaillantsplein
Op zaterdagmiddag 25 februari 1978 – ruim 2 jaar na de overhandiging van het schaalmodel – verzamelen zich duizenden belangstellenden op het Vaillantsplein voor het feestelijk in gebruik nemen van het carillon. Het is een geschenk van het Nederlandse Parlement, ter herinnering aan de onafhankelijkheid op 25 november 1975 en staat naast het Statenmonument met vijver uit 1966 van Stuart Robles de Medina.
Voor Suriname zijn aanwezig president Johan Ferrier, voorzitter Emile Wijntuin van het Parlement van Suriname, minister mr. Achmed Karamat Ali, minister Ludwig Zuiverloon, minister Soerdj Badrising, minister Cornelis Ardjosemito, kolonel Yngwe Elstak, hoofdcommissaris Jimmy Walker en veel parlementariërs. Nederland wordt vertegenwoordigd door onder andere de ondervoorzitters van de Eerste en Tweede Kamer de heren J.B. Broeksz en C.F. Kleisterlee en de Nederlandse ambassadeur drs. H. Leopold.
Carillon instrument
De Militaire kapel zwijgt als minister Karamat Ali van Openbare Werken en Verkeer rond vijf uur naar voren loopt. De afdeling Landsgebouwen van zijn ministerie heeft het ruim tien meter hoge carillon gebouwd en hij overhandigt de sleutel van het monument aan de heer Broeksz. Die legt op zijn beurt de sleutel in de handen van Emile Wijntuin. Gedrieën lopen ze de buitentrappen op naar het stokkenklavier op de bovenste verdieping. Daar speelt de Surinaamse musicus J. Emanuelson de eerste tonen en de beiaard is in gebruik.
Het carillon bestaat uit 24 klokken die in een stalen klokkenstoel hangen, gemaakt door klokkengieterij Koninklijke Eijsbouts uit Asten. Het klavier voor het handspel en de elektronische bediening staan in de speelcabine bovenin. Het carillon speelt automatisch ieder kwartier van ’s ochtends zes uur tot ’s avonds acht uur. De muziek begint en eindigt met het Surinaamse volkslied. Andere liedjes die gespeeld worden zijn Peroen Peroen mi patron, Ghori ghori, Tedang bulang en Sebie baroeba. Het carillon beschikt tegenwoordig over tientallen melodieën.
Zicht vanaf het carillon, Heiligenweg richting Surinamerivier
Telesur zorgt sinds midden jaren negentig voor het onderhoud van de toren. Vanaf die tijd zijn het gebouw en het carillon drie keer grondig gerenoveerd. Het bedrijf wordt hierin ondersteund door medewerkers van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed uit Nederland. Deze specialisten voeren regelmatig inspecties uit en stellen aanbevelingen op.
Dat het in het verleden mis kon gaan blijkt uit een krantenkop van de Vrije Stem in juni 1978: Stilte rond ons Carillon. Een jaar later zijn de problemen nog niet voorbij: Carillon zwijgt reeds maanden. Met die moeilijkheden heeft Telesur afgerekend.
I love SU bij Fort Zeelandia
In het grasveld langs de Abraham Crijnssenweg en in de schaduw van de ruïnes van Gebouw 1790 staat in kleurig beton het monument I love SU van de kunstenaar George Struikelblok. Het ontwerp is een ‘liefdesverklaring’ aan 35 jaar srefidensi. Meer dan veertig kleuters van de St. Elisabethschool scanderen ‘I love SU, I love SU, I love SU‘ bij de onthulling op 6 juli 2011. Verder zijn aanwezig onder andere Monique Nouch Chaia van Readytex Art Gallery, Rinaldo Klas en Hillary de Bruin van het directoraat Cultuur van het ministerie van Onderwijs, Wetenschap en Cultuur.
Standbeeld Wilhelmina
De oorspronkelijke onthulling vond plaats op 25 november 2010. Het kunstwerk stond toen aan de zijkant van Fort Zeelandia, in het grasveld waar het standbeeld van koningin Wilhelmina uitkijkt over de Surinamerivier. Het gedenkteken was echter van hout en niet bestand tegen het tropische klimaat.
Kritische geluiden over het monument van, onder andere, directeur Stephen Fokké van Stichting Gebouwd Erfgoed Suriname richten zich vooral op de locatie in de historische binnenstad van Paramaribo die op de Unesco Werelderfgoedlijst staat. Ook gaan er stemmen op om het kunstwerk te verplaatsen. Maar die discussies krijgen de binnenlandse en buitenlandse toeristen niet mee. Een Nederlands echtpaar van rond de zestig poseert lacherig voor het rode hart. Een Hindostaanse vrouw kust haar man op de wang terwijl ze een selfie neemt. Twee dochters van een creools stel staan met de duimen omhoog tussen de poten van de U en kijken breed lachend in de richting van de smartphone van hun moeder. Een blauwe VW Transporter met daarin vijf Belgen stopt op het parkeerterrein van het Kabinet van de president. De gids wacht geduldig totdat de foto’s zijn genomen.
40 jaar Staatkundige Onafhankelijkheid op het Onafhankelijkheidsplein
President Desi Bouterse en first lady Ingrid Bouterse-Waldring onthullen op 25 november 2015 de plaquette 40 jaar Staatkundige Onafhankelijkheid, die met vier bouten aan een granietblok is bevestigd. Het aandenken aan srefidensi ligt recht tegenover het Presidentieel paleis op het Onafhankelijkheidsplein. Het is de plek waar in 1904 het borstbeeld van oud-gouverneur T.A.J. van Asch van Wijck stond en waar van 31 augustus 1923 tot 22 november 1975 het standbeeld van koningin Wilhelmina de omgeving domineerde.
Plaquette 40 jaar Staatkundige Onafhankelijkheid
Voorzitter Henk Herrenberg van de Nationale Commissie ter Herdenking van 40 jaar Staatkundige Onafhankelijkheid legt in zijn toespraak de nadruk op herdenken en bezinnen. Het programma van deze dag bestaat uit saluutschoten in de ochtend, een bijzondere vergadering van De Nationale Assemblée, de onthulling van het gedenkteken, een parade en een afsluitende volksreceptie. Schrijver en oud-vakbondsleider Jan Haakmat overhandigt aan Bouterse het eerste exemplaar van Gedenkboek. Ter herinnering aan de onafhankelijkheid van Suriname 25 november 1975. Het Nationaal Leger geeft in het drukbezette André Kamperveenstadion meerdere demonstraties. De kosten van deze feestelijkheden bedragen 1,8 miljoen SRD.
Statuutboom
Statuutboom, Wilhelmina, Jagernath Lachmon, Henck Arron, Trefossa
Het eerste signaal van een naderende onafhankelijkheid is de afkondiging op 29 december 1954 van het Statuut van het Koninkrijk der Nederlanden. De overzeese gebiedsdelen, waaronder Suriname, krijgen meer zelfstandigheid en bepalen voortaan het binnenlandse beleid en de financiën. Een gelijkwaardig rijksdeel, een oud-kolonie maar nog niet onafhankelijk. De Statuutboom, een groenhart, die herinnert aan die gebeurtenis staat in de Mr. Dr. J.C. de Mirandastraat.
Standbeeld Lachmon
In de nacht van vrijdag op zaterdag 22 november 1975 wordt het acht ton wegende beeld van Wilhelmina weggetakeld en overgebracht naar het Prins Bernhard Kampement. Dat niet iedereen het eens is met die actie vertelt dagblad Trouw met de kop Surinamers boos over weghalen beeld Wilhelmina. Het standbeeld staat sinds 31 augustus 1976 bij Fort Zeelandia, langs de oever van de Surinamerivier. Jagernath Lachmon en Henck Arron zijn de politieke hoofdrolspelers bij de onafhankelijkheid. Hun handdruk en brasa maken 25 november mogelijk. Het beeld van Lachmon (2002) bevindt zich op het Onafhankelijkheidsplein.
Standbeeld Arron
Het standbeeld van Henck Arron (2008) staat 200 meter verderop, aan de Kleine Combéweg, bij de ingang van de Palmentuin. Het borstbeeld van Trefossa (2012) – van wie het woord srefidensi komt – heeft op een steenworp afstand zijn plek gevonden, op de hoek van de Kleine Combéweg en het Onafhankelijkheidsplein. De laatste drie werken zijn van de Surinaamse kunstenaar Erwin de Vries.
Borstbeeld Trefossa
In mei 2020 verscheen Oog in oog met Paramaribo. Verhalen over het herinneringserfgoed. Historicus Eric kastelein reconstrueert meer dan honderd vaak vergeten geschiedenissen over bijzondere mensen en gebeurtenissen die in de afgelopen 250 jaar in Paramaribo een gedenkteken hebben gekregen. Bovenstaand verhaal is op het boek gebaseerd. De oplage van 1.000 exemplaren is vrijwel uitverkocht. Boekwinkel de Vries van Stockum Den Haag (online) heeft nog enkele exemplaren.
- Published in BIBLIOTHEEK, CULTUUR, Korte berichten, Nederland, NIEUWS, Nieuws uit Suriname, Suriname
Interview met kunstenares Fezila William
“Ik zie goud en diamant als symbool voor het menselijke karakter en de waarde die daaraan wordt gegeven.”
Fezila William staat op de MASTERS EXPO die van 18 tot en met 22 november 2021 in de Amsterdamse RAI wordt gehouden. Deze beurs is een vervolg op de succesvolle beurzen Masters of LXRY en de Miljonair Fair. Op MASTERS EXPO komt het meest bijzondere aanbod op het gebied van luxury en business samen. “Het was even spannend of de beurs met de aanscherping van de coronomaatregelen zou doorgaan, maar het mag. Ik kwam elk jaar als gast op de beurs. Nu mag ik er mijn eigen kunst tentoonstellen.” Fezila is er terecht trots op dat ze deze kans heeft gekregen. Zij werkt er ook hard voor. “Het is een aparte wereld. Je moet mensen kennen en mensen moeten je wat gunnen. Het is ook veel meer een eliteclub dan ik dacht. Je hoort vaak over het doorbreken van glazen plafonds. Als Surinaamse Hindostaan voel ik me echt een pionier. Terwijl wij uit een Indiaas/Perzische cultuur komen waar prachtige kunst is voortgebracht, ook schitterende gebouwen en kleding, is dat in Suriname niet gecultiveerd. Niet dat er geen talent was, maar het werd niet gestimuleerd. In Nederland kun je als niet-blanke wel in de sport, entertainment en literatuur doorbreken, maar de andere branches zijn nog een behoorlijk gesloten bolwerk.”
In het buitenland is Fezila geen onbekende. Haar werk is onder andere te bezichtigen in galeries in Zwitserland, Frankrijk, Engeland, Israël en Mallorca. Binnenkort neemt ze deel aan de Art Basel, een van de grootste en meest prestigieuze kunstevenementen ter wereld die sedert 1969 jaarlijks afwisselend in Basel, Hong Kong en Miami wordt gehouden. Van 4 tot en met 8 december zal een geselecteerde groep kunstenaars die naast fysieke kunstwerken ook cryptokunst aanbieden in South Beach, Miami hun werk tonen. Haar werk zal onder meer te zien zijn op een mega groot billIboard in South Beach en door de stad heen op digitale billboards.
Popart met goud en diamant
De kunststroming waarbinnen Fezila werkt is popart, een kleurrijke stroming in de moderne kunst die in de jaren zestig van de vorige eeuw grote bekendheid verwierf. Van alledaagse dingen begon men kunst te maken. Bekend zijn de voorbeelden van soepblikken, spaghettiverpakkingen, colaflessen en andere supermarktproducten. Maar ook bekende personen als Elvis Presley en Marilyn Monroe werden als kunstwerk uitgebeeld. “Ik heb daar een eigen draai aan gegeven door met luxer materiaal te werken, zoals diamantslijpsel, kleine (geplette) diamantjes en bladgoud. In mijn schilderijen zie je daarom heel vaak goud en glitter op de verf.” Het werken met diamant en goud heeft voor Fezila ook een diepere betekenis, naast gewoon glitter and glamour. “Ik zie goud en diamant als natuurproducten die na bewerking steeds mooier worden en in waarde stijgen. Dat is ook een proces dat je als mens doormaakt. Je maakt heel veel mee tijdens je leven en de keuzes die je maakt, vormen je als mens. Wat wil je van jezelf laten zien, hoe wil je in de maatschappij staan, hoe wil je dat anderen naar je kijken? Ik zie goud en diamant dan ook als symbool voor het menselijke karakter en de waarde die daaraan wordt gegeven.”
The Social Game
Met haar kunstwerken geeft Fezila ook graag een boodschap af. Een van haar eerste werken, The Social Game, draagt uit: ‘We leven in een digitale wereld, waar het sociale spel zonder enige genade wordt gespeeld. Likes worden verward met liefde. Dingen worden interessanter als we aardig gevonden worden en minder waardevol als we niet aardig gevonden worden. De nieuwe levensstandaard, kan je goud maken of je in tranen doen uitbarsten.’ Dit kunstwerk was te zien in een galerie in Tel Aviv en is door een Amerikaan gekocht. De boodschap achter de Chanelbag sculptuur is: ‘Het is niet het uiterlijk, het is de essentie. Het is niet het geld, het is de opleiding. Het zijn niet de kleren, het is de stijl.’
Tijdens de MASTERS EXPO in RAI zijn enkele van haar nieuwere werken te zien, zoals Lollipop life. “Dit is een schilderij in 3 D met diamantslijpsel. En LIFE magazine logo is een veelgebruikt onderdeel in popart, maar hier gebruik ik het als knipoog: het leven is zo voorbij, wees er zuinig op,” zo legt Fezila uit. Verder zijn te zien: What happened in Vegas,een schilderij met Marilyn Monroe, Audrey Hepburn en Brigitte Bardot vervaardigd met diamantsnippers en edelstenen zoals topaas en geslepen emerald, en Heart of Haring. “Dit is een wandsculptuur geïnspireerd door popartist Keith Haring maar dan met mijn lippen en woorden erbij.”
What happened in Vegas (o)
IJzererts, make-up en kleding
Fezila was anderhalf toen zij met haar ouders en broer in 1975 vanuit Suriname naar Nederland verhuisde. “Het was de tijd van de grote trek vanuit Suriname vanwege de aankomende onafhankelijkheid. We werden door familie opgevangen en daarna verhuisden we naar Voorhout (Bollenstreek).” Fezila is altijd in die omgeving blijven wonen. Na haar middelbare school deed zij grafische vormgeving en de Kunstacademie. Zij had altijd een drang om creatief bezig te zijn, maar na de Kunstacademie had ze nog geen goed beeld wat ze echt kon doen. En zoals vaker speelde een rol dat met kunst geen geld te verdienen is. Ze besloot daarom via een uitzendbureau te gaan werken en kwam als assistent salesmanager terecht bij een Braziliaans bedrijf dat ijzererts verkoopt. Zij bleek daar goede resultaten te boeken (‘You can even sell a fridge to a penguin,’ aldus haar leidinggevende) en werd gepromoveerd tot salesmanager en quality controller. “Met ijzererts had ik niets, maar het was een interessante baan waar ik veel voor heb gereisd en op internationale beurzen kon ik veel contacten leggen.”
Gedurende die periode bleef ze zich creatief ontplooien in make-up, kleding en werd veel gevraagd voor het opmaken van bruiden. Zelfs door families in Dubai en Hong Kong die bij haar terechtkwamen via connecties van de internationale beurzen. Voor het tweemaandelijkse tijdschrift Hindorama dat van 2000-2004 uitkwam, deed zij de rubriek Khubsurat over mode, gezondheid en uitstraling en op verzoek liet ze vrouwen door geheel andere kleding, make-up en haardracht een metamorfose ondergaan.Zij bekwaamde zich ook in binnenhuisarchitectuur en studeerde filosofie van de menselijke natuur. In 2017 besloot zij de stap te wagen en zich volledig op kunst toe te leggen. “Mensen die ik sprak zeiden dat ik in Nederland met mijn creaties op de zogenoemde miljonairs fair moet staan. Door de coronapandemie gingen de galeries in het buitenland dicht en eigenlijk ben ik toen pas begonnen mij in Nederland te oriënteren. Mijn buitenlandse ervaring was daarbij wel belangrijk. In Nederland is het wereldje erg klein en kom je er niet makkelijk bij.”
Op tafel Chanelbag sculptuur
Kunst op maat
Volgens Fezila is Nederland niet echt een land waar de doorsnee burger kunst een must vindt in het interieur. Er wordt zelden werk van een kunstenaar betrokken. “Het is mij opgevallen dat in andere landen bij de inrichting van het huis naast een mooie keuken, een mooi bankstel ook direct naar een mooi kunstwerk wordt gekeken. De laatste tijd lijkt hier wel verandering in te komen, ook onder Surinaamse Nederlanders. Ik maak ook op bestelling kunstwerken. Er zijn stellen van wie de man, bijvoorbeeld, van de stijl van Picasso houdt en de vrouw van Dali. Ik kan dan een mix maken. Voordat ik mijn werk aflever kijk ik met de klanten via een rendering, dat is een digitale afbeelding van hun interieur, of het stuk goed past. Passen de kleuren goed, of zijn ze misschien te fel? Zo kan ik werk op maat leveren.”
blahblah-Wallinstallation (o)
Lippen als handelsmerk
Fezila heeft haar lippen tot haar handelsmerk gemaakt. “Als kind ben ik gepest met mijn grote lippen. Binnen de Hindostaanse gemeenschap werd ik vaker uitgemaakt voor “kafarni” (Afro-Surinaamse). Ook in Nederland en andere westerse landen werden grote lippen niet als schoonheidsideaal gezien en vaak juist belachelijk gemaakt. Daar is gaandeweg verandering in gekomen. Angelina Jolie is een ideaal voorbeeld waar veel vrouwen op willen lijken. Met Kim Kardashian worden de laatste tien jaar kunstmatig grote lippen erg gepromoot en zijn daardoor voor iedereen bereikbaar.” Fezila heeft 3D scans van haar eigen lippen gemaakt en gebruikt die regelmatig als basis voor haar kunst. “Voor mij is het nu een grote gok om op de MASTERS EXPO te gaan staan, maar de kans deed zich voor en die heb ik gepakt. Ik merk wel dat het veel inspanning vereist. Ik ben blij dat mijn ouders mij hebben bijgebracht dat je nooit moet opgeven. Zij zijn nu ook trots op mij.”
Tot slot vroegen we Fezila ter karakterisering nog het volgende.
Wat is je lievelingseten?
Surinaams-Javaans eten. Ik ben dol op saoto soep en pisang goreng.
Wat is je favoriete vakantiebestemming?
Japan. Ik ben er ongeveer 10 jaar geleden voor het eerst geweest voor projecten en behalve dat ik het een bijzonder mooi land vind, vind ik het indrukwekkend hoe modern en (extreem) traditioneel zonder probleem naast elkaar bestaan. Niets lijkt elkaar te bijten.
Wat is je favoriete activiteit om te ontspannen?
Languit op de bank liggen en naar een film kijken of in bad met chocolade en muziek.
Welk boek ligt op je nachtkastje?
Contagious – Why things catch on? van Jonah Berger, waarin principes worden uitgelegd die ideeën of producten aanstekelijk maken. Waarom krijgen sommige producten meer mond-op-mondreclame dan andere? Waarom gaat sommige online content viraal?
We is jouw inspiratiebron?
Mijn ouders. Zij hebben mij geleerd nooit op te geven; met de middelen die je hebt het beste ervan te maken; doorbijten, voortgaan, niet achteromkijken.
Wat is het beste advies dat je ooit hebt gekregen?
Dat zijn er twee. Van mijn moeder: ‘Het maakt niet uit wat er gebeurt, wat mensen zeggen, hou je rug recht!’ En van mijn Nani (oma van moederskant) die nu 92 is: ‘Als je ergens in gelooft en het lukt niet, betekent het niet dat je volledig hebt gefaald. Leer ervan, maar laat je leven niet door mislukkingen beheersen; er zijn ook altijd goede dingen.’
House of Art – House of Art (byfez.com)
Instagram House of Art by Fez https://instagram.com/house.of.art.by.fez
- Published in BIBLIOTHEEK, CULTUUR, INTERVIEW, Khubsurat, Korte berichten, LIFESTYLE, Nederland, NIEUWS