Wie in contact komt met een andere etnische groep of in een ander land komt, ervaart dat in bepaalde opzichten mensen daar anders omgaan met elkaar en met situaties. Dat wat opvallend anders is, noemen we in de regel typisch. Boeken over typisch Nederland of typisch Nederlanders vormen al enkele decennia een populair genre en vinden gretig aftrek bij het grote publiek. Het gaat om boekjes waarin wordt geschreven over eigen­aar­dig­heden van Nederlanders. Uit al deze boekjes wordt over het algemeen een beeld van de Nederlandse volksaard gepre­sen­teerd: gezel­ligheid, vrijheid, gelijkheid, tolerantie, recht voor z’n raap, handel is handel, de verma­nende vinger, directheid, overal een mening over hebben, doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg, altijd klagen (vooral over het weer), nuchterheid, zuinigheid, je kop niet boven het maaiveld steken, gedogen, de rekening graag apart betalen (going Dutch is een Engelse uitdrukking hiervoor), afspraak is afspraak et cetera.

Stereotypen

Deze beschrij­vingen moeten we vooral niet al te serieus te nemen. De vele voorbeelden zijn stereo­typen. Zij zijn niet onwaar, slechts incom­pleet. In stereo­typen zit niettemin een kern van waarheid. Deze beschrij­vingen zijn eigenlijk primair bedoeld voor Nederlanders om zichzelf in de lachspiegel te zien. Sommigen zullen zich herkennen in de vele voorbeelden, anderen weer niet.

Op deze ‘eigen­aar­dig­heden’ valt veel aan te merken. Onderzoekers wijzen erop dat al deze obser­vaties weliswaar een atten­de­rende functie hebben, maar in weten­schap­pelijk opzicht onbruikbaar zijn. Of deze eigen­aar­dig­heden ook werkelijk eigen­aardig zijn, is ook moeilijk vast te stellen. De ‘typische Nederlander’ bestaat net als ‘de typische Belg, Duitser of Hindostaan’ ook niet. Tussen mensen in een land of van dezelfde etnische groep bestaan namelijk grote verschillen. Deze verschillen hangen vaak samen met de sociale en econo­mische achter­grond, genoten opleiding, de woonplaats of provincie, de religieuze achter­grond et cetera. Zo heb ik, genera­li­serend gesproken, bij een Brabander of Limburger een ander beeld dan bij een Groninger of iemand die uit de bible belt (gerefor­meerd Nederland) komt. De zuiderling associeer ik met gezel­ligheid (carnaval), de Groninger met stugheid en een gerefor­meerde uit de bible belt met zwaar­moe­digheid. In de praktijk zal natuurlijk niet iedere zuiderling, Groninger of gerefor­meerde aan dit beeld voldoen.

Eigenaardigheden

Hoewel Nederlanders het in essentie eens zijn over wat typisch Nederlands is, zijn zij het niet altijd eens over de invulling daarvan. Waar voor de één vrijheid betekent dat je vrij bent om vast te houden aan bepaalde tradities, is voor de ander vrijheid juist de mogelijkheid om daar tegen te demon­streren. Het betekent echter niet dat er geen nationale cultuur­ver­schillen of nationaal gekleurde eigen­aar­dig­heden zijn. Deze eigen­aar­dig­heden hebben alles te maken met taal en de eigen geschie­denis. Het gaat dus om een soort collec­tieve menta­liteit of gedra­gingen; zaken of verschijn­selen die we vaak terug zien bij veel leden van een groep.

Ik zoom hier in op de typisch Nederlandse term gezel­ligheid. In praktisch veel zaken in Nederland dient gezel­ligheid voorop te staan. Dit begrip kent geen equivalent in een andere taal. Het is vooral een gevoels­kwestie en daarom ook moeilijk uit te leggen. Ik herinner me van het journaal een protest­de­mon­stratie van de ‘gele hesjes’ (dit in navolging van de gele hesjes in Frankrijk) op het Binnenhof in Den Haag ergens in september waarbij de commandant van de ME naar de leider van de gele hesjes toeliep met de mededeling: ‘we houden het wel gezellig hè’. Leg dat maar eens aan een buiten­staander uit wat nu hiermee precies werd bedoeld. Of neem de protest­de­mon­straties van de boeren met hun tractoren op het Malieveld in Den Haag in oktober. De boeren konden rekenen op veel sympathie van de bevolking. Die sympathie nam echter af toen de boeren bij hun protest in Groningen de voordeur van het provin­ciehuis met een sjofel ramden: deze actie had niets meer te maken met gezel­ligheid. Ik verwijs hierbij ook naar de actie tegen Zwarte Piet. Een deel van de Nederlandse bevolking keert zich tegen de activisten, niet alleen omdat zij de sinter­klaas­viering met Zwarte Piet een belangrijk onderdeel vinden van de Nederlandse traditie, maar ook omdat zij vinden dat de activisten de ‘gezel­ligheid’ bij dit kinder­feest verstoren. Ook wil ik wijzen op een onderzoek van een aantal jaren geleden door een Amerikaan naar het onderwijs in Nederland. Kenmerkend voor het pedago­gisch regime in het Nederlandse onderwijs vond hij de heersende gezel­ligheid. Hij kon dit moeilijk vertalen en koos maar voor de titel van het hoofdstuk waarin hij het pedago­gisch regime beschreef: ‘School must be gezellig’.

Ook op andere vlakken komen we de typisch Hollandse gezel­ligheid tegen, zoals bij de aankleding van de kleinste kamer in een doorsnee Nederlands woonhuis: de verjaar­dags­ka­lender die aan de binnenkant van de toiletdeur is opgehangen met daarop verjaar­dagen van familie­leden of kennissen, de aanwe­zigheid van lectuur en de toilet­regels op een sticker met name voor de heren: Heren graag de bril omhoog, de dames zitten ook graag droog / Heren: kom dichterbij, hij is korter dan je denkt. Of de oproep aan alle toilet­ge­bruikers: Denk niet bij het laatste vel, de volgende die redt het wel.

Ook bij verjaar­dagen is gezel­ligheid troef: alle gasten die in een kring zitten worden gefeli­ci­teerd en moeilijke gespreks­on­der­werpen zijn taboe, zoals religie en politiek want het moet vooral gezellig zijn en blijven. Bij vertrek worden gastheer en ‑vrouw bedankt voor de gezel­ligheid.

Hindostaanse volksaard

Hoe is het gesteld met de Hindostaanse volksaard en wat is nu typisch Hindostaans? Ik waag een poging en benoem als typisch Hindostaans: zuinigheid, drive om vooruit te komen, materi­a­lisme, beschei­denheid, maatschap­pelijk succes binnen de eigen Hindostaanse groep etaleren, buiten de Hindostaanse groep zo min mogelijk opvallen, indivi­du­a­liteit is onder­ge­schikt aan de groep, sociale controle, zich houden aan sociale conventies binnen de Hindostaanse groep (manai ka boli), bij voorkeur huwen met een Hindostaanse partner, sterke familie­banden et cetera. Deze kenmerken manifes­teren zich vervolgens in opvat­tingen, gedra­gingen en levens­stijlen.

Ik zal dit aan de hand van twee voorbeelden toelichten. Op Hindostaanse verjaar­dagen is het gebrui­kelijk dat ontvangen cadeaus niet meteen worden openge­maakt, maar keurig  worden weggelegd of weggezet. Op een later tijdstip als de gasten inmiddels zijn vertrokken, worden de cadeaus uitgepakt en al dan niet gewaar­deerd. Dit verschijnsel is echter niet typisch Hindostaans. Het komt ook voor bij andere Surinaamse bevol­kings­groepen en andere niet-westerse culturen. De reden zou zijn dat in de eerste plaats het bezoek wordt gewaar­deerd, terwijl het meege­brachte cadeau feitelijk bijzaak is. Een andere verklaring die ik eens hoorde uit de Creoolse groep, is dat binnen iedere familie je te maken hebt met enerzijds leden die maatschap­pelijk gezien succesvol zijn en ander­zijds leden die het niet zo breed hebben. Om te voorkomen dat gasten duidelijk het verschil merken in jouw waardering van cadeaus van beide groepen, wordt het cadeau niet bij ontvangst geopend. Op die manier breng je personen die het niet zo breed hebben en deson­danks een cadeau hebben meege­nomen, niet in verle­genheid.

Een tweede voorbeeld van wat ik als typisch Hindostaans beschouw, betreft Hindostaanse bruiloften. Massaliteit (tussen de 150 en 300 gasten) is een typisch kenmerk van deze bruiloften. Iedereen die op welke manier dan ook tot de familie en kennis­sen­kring wordt gerekend, wordt uitge­nodigd. Ook als je geen uitno­diging hebt voor het bruilofts­feest, kun je met een gerust hart mee met iemand die wel uitge­nodigd is. In de Nederlandse context is dit not done. Op de huwelijks­avond is het een drukte van jewelste met onder meer hollende en schreeu­wende kinderen. Weinig aandacht gaat uit naar de huwelijks­ce­re­monie: het is alsof iedereen in de zaal zit te wachten totdat de muziekband begint te spelen. Met de muziek ontstaat er langza­merhand sfeer, maar tegelij­kertijd stokt op dat moment iedere mogelijkheid tot conver­satie, gezien de decibellen die de muziekband produ­ceert. Ik ontkom niet aan de indruk dat de gepro­du­ceerde geluids­volume door de band omgekeerd evenredig is aan de muzikale kwaliteit van de band. Bij de bar kun je alleen frisdrank bestellen. De huwelijks­ce­re­monie heeft een religieus karakter en daar hoort er geen alcohol bij, maar er zijn altijd enkele familie­leden op het feest die flessen whisky hebben liggen in de kofferbak van hun auto, compleet met koelbox met daarin frisdrank en ijs. Je ziet dan op zo’n avond regel­matig op de parkeer­plaats een groepje mannen (geen vrouwen!) rond de kofferbak van een auto staan, die zich te goed doen aan alcoho­lische dranken. Als buiten­staander vind je gemak­kelijk aansluiting bij zo’n gezellig onder­onsje van de heren bij de auto; je bent immers een van de gasten op het huwelijks­feest en naar alle waarschijn­lijkheid een ‘ver’ familielid, voor zover ze je niet kennen. Al gauw behoor je tot de incrowd van deze groep op de parkeer­plaats.

Oproep aan lezers: COLLAGE ALS LACHSPIEGEL

Aan de hand van de voorbeelden hierboven heb ik getracht duidelijk te maken dat groepen mensen hun leven op een bepaalde manier vorm geven die anderen soms typisch noemen. Die ‘eigen­aar­dig­heden’ of levens­stijlen kenmerken in bepaalde opzichten de desbe­tref­fende groep. Met deze bijdrage pretendeer ik beslist niet een kenner te zijn van wat nou typisch Hindostaans is. We kennen allemaal voorbeelden uit de eigen omgeving waarvan we vinden dat ze typisch Hindostaans zijn. Mijn bedoeling met deze bijdrage is geweest om een eerste aanzet te geven van wat wij nou typisch Hindostaans vinden.

Hierbij doe ik dan ook een oproep aan lezers om hun geschreven teksten met voorbeelden van wat zij typisch Hindostaans vinden op te sturen naar de redactie van Hindorama. Hiermee kunnen we hopelijk een collage maken van wat wij nu typisch Hindostaans vinden: een collage vooral om onszelf in de lachspiegel te zien.

Stuur je reactie op naar Hindorama (info@hindorama.com) o.v.v. Bijdrage Wat is typisch Hindostaans? Vermeld daarbij de voornaam en woonplaats.

Over het algemeen cremeren hindoes hun overle­denen. Crematie wordt beschouwd als een hygië­nische en efficiënte methode om het lichaam snel te laten te ontbinden in de basis­ele­menten. Ook voor de zielenrust en weder­ge­boorte is crematie de beste methode. In India, Suriname en andere landen, waar hindoes als contract­ar­beiders zijn gemigreerd, vindt de crematie meestal in de openlucht plaats. Voor de verbranding gebruikt men onder meer hout, ghee (geklaarde boter) en samagri (heilige kruiden). De houten stellage, waarop de baar ligt, staat bekend als chita. De crematie is een zeer belangrijk ritueel. Afhankelijk van de hindoe­stroming zijn onder meer begrippen als antim sanskar, anthesti en daha kirya gangbaar voor de crema­tie­ri­tuelen. In westerse landen geschiedt de crematie in een crema­torium, waarbij een elektrische oven wordt gebruikt. De hindoe­ri­tuelen zijn in dat geval soberder. In Suriname werd crematie in de openlucht pas in 1968 toege­staan na het overlijden van voormalig statenlid en bekende hindoe­voorman Baba Oedayraj Singh Varma. Daarvoor werden hindoes begraven: mati dewe of mati chaharave (met aarde bedekken). Het was de innige wens van deze arya samaj leider om volgens de hindoe­riten te worden gecre­meerd. Toenmalig Minister-President, Jopie Pengel, was zeer goed bevriend met Baba Varma en het is vooral aan zijn inzet te danken dat de hindoe­cre­matie in Suriname binnen enkele dagen wettelijk werd toege­staan. Sommige etnocen­trische Surinaamse politici vonden lijkver­branding toentertijd barbaars. Na 1968 werd crematie een normaal verschijnsel onder hindoes in Suriname. De crema­tie­plaats aan Weg naar Zee, gelegen aan de kust ten noord­oosten van Paramaribo, heeft nu twee openlucht­cre­ma­tie­plekken. Er is ook een overdekte ruimte die beschutting biedt tegen zon en regen. Daarnaast is sedert 1995 het crema­torium aan de dr. Sophie Redmondstraat in Para­ma­ri­bo in gebruik. Inmiddels is ook in Nederland crematie van overleden hindoes een normaal verschijnsel; in het crema­torium, aangezien openlucht­ver­branding hier niet is toege­staan. Som­mige hindoes kiezen echter voor een begra­fenis. Vanuit het besef van leven in harmonie met de omrin­gende samen­leving en rekening­houdend met klima­to­lo­gische omstan­dig­heden heeft de hindoe­ge­meen­schap in Neder­land niet aange­drongen op mogelijk­heden voor openlucht­cre­matie. Het verstrooien van as en andere (bloem)offers in openbare wateren (rivieren, zee) was evenmin toege­staan. Dit leidde wel tot problemen en deze religieuze handeling is naderhand mogelijk gemaakt door een aanpassing van de wet op de lijkbe­zorging.

Eigen voorzie­ningen

Gaandeweg ontwik­kelde zich in Nederland een crema­tie­praktijk die is aangepast aan de externe omstan­dig­heden en de veran­derde verhou­dingen binnen de gemeen­schap. Aanvankelijk waren er geen bijzondere voorzie­ningen. Ook ontbrak het aan uitvaart­be­ge­leiders die met de cultuur bekend waren. Crematoria in Den Haag begonnen na te denken hoe zij hindoes konden tegemoet­komen. Er werden hindoes in dienst genomen en hindoe­diensten worden als laatste op de dag ingeboekt. Dit is praktisch vanwege de grote toeloop en het iets wegnemen van de tijdsdruk. Maar er is nog een reden. De geur van de bij de ceremonie gebruikte ghee en kruiden blijft heel lang in de aula hangen en niet alle Nederlanders kunnen daartegen.

In de tweede helft van de jaren negentig begonnen Hindostanen hun eigen voorzie­ningen op te zetten, al dan niet binnen een Nederlandse uitvaart­or­ga­ni­satie. Eén van de pioniers op dit terrein is Carla Mahawatkhan. Zij is directeur van de Hindostaanse uitvaart­ver­zorging Aakhri Bidaai (Laatste afscheid) in Den Haag, die sedert 1997 opera­ti­oneel is. Het is zeker opmer­kelijk te noemen dat dit bedrijf wordt geleid door een Hindostaanse vrouw met een moslim­achtergrond. Immers, van oudsher werd alles rond de crematie, inclusief de rituelen, door (hindoe)mannen gedaan. Inmiddels is Carla Mahawatkhan vanwege haar inzet en profes­si­o­na­liteit geaccep­teerd. Dit is niet altijd zo geweest. Mahawatkhan: “In het begin werd ik soms juist door vrouwen minder gewaar­deerd. Ik herinner mij een vrouw, die mij als vrouws­persoon benaderde en niet als profes­sional. Toen ik aankwam om de crematie te regelen, reageerde zij verbaasd en vroeg of ik kinderen had, wie er op mijn kinderen paste enzovoort. Men was niet gewend dat een vrouw een uitvaart kon organi­seren. Het is ook een zware job, emoti­oneel belastend en je moet 24 uur per dag beschikbaar zijn. Ik ben nuchter en niet bang voor allerlei spoken. Aan de andere kant is het ook dankbaar werk. Ik werkte bij een uitvaart­or­ga­ni­satie en zag de problemen van hindoes. Soms was er geen familie om de overledene goed af te leggen, te wassen en gereed te maken voor de crematie. In principe leg ik niet zelf mannen af, behalve als de familie dat wenst. Ik help ook bij visum­aan­vragen e.d. Ik ben in een hindoe­om­geving opgegroeid en ken de hindoe­ri­tuelen goed, beter dan vele hindoes. Mijn huidige vriend is ook hindoe, hij behoort tot de stroming sanatan dharm.”

Veranderingen met de tijd

Was het vroeger zo dat de pandit de centrale figuur was die ook het programma in de gaten moest houden, tegen­woordig heeft deze voorna­melijk een ceremo­niële rol. Naast de uitvaart­be­ge­leider treden steeds vaker familie­leden en/of kennissen op de voorgrond. Soms worden ook toespraken door (klein)kinderen in het Nederlands gehouden of ge­dichten voorge­dragen. Verder is er meer samenzang. Vaak wordt de tekst van de bhajans uitge­deeld. Zo kan men zich collectief uiten in plaats van alleen naar rituelen te kijken. Sommige bhajans, die vroeger niet bij de crematie schenen te passen, worden nu wel gezongen. Zo werd op plechtige wijze de arti “Om Jai Jagdish Hare” gezongen bij de crematie begin 2004 van de heer Sew Rambocus, voormalig directeur van stichting Lalla Rookh. Voorts worden ook geliefde liederen van de overledene gedraaid en is er soms zelfs muzikale begeleiding.

Ook bepaalde gebruiken veran­deren. Werd vroeger vooral samagri gebruikt om bij het afscheid te strooien op de overledene, nu zien we steeds vaker bloemen en bloem­blaadjes. Zelfs rozen worden neergelegd, meestal ontdaan van doornen. De foto van de overledene staat soms bij het condo­le­an­ce­re­gister, terwijl vroeger de foto’s werden omgedraaid of zelfs verscheurd om de herin­ne­ringen uit te wissen of spook­beelden tegen te gaan. Het klimaat in Nederland zorgt ook voor aanpas­singen. Het vijf keer buigen voor de baar onder het reciteren van de mantra Ram nam satya hai wordt soms snel uitge­voerd.

Opvallend is ook dat steeds meer vrouwen zichtbaar zijn bij de uitvoering van de rituelen. Van de directe nabestaanden ziet men ook de dochters voorop staan bij de baar of dat de weduwe vlakbij de baar plaats­neemt en condo­le­ances in ontvangst neemt. Soms voeren vrouwen zelf ook de rituelen als de kirya uit. Door gezins­ver­dunning bestaat een gezin tegen­woordig vaak uit twee kinderen, niet zelden twee dochters. Het laten uitvoeren van crema­tie­ri­tuelen door de oudste zoon, kan dan moeilijk worden gerea­li­seerd. Dit verschilt naar hindoe­stroming, maar het onder­scheid tussen sanatan dharm en arya samaj wordt bij jongere generaties steeds minder relevant.

Volgens Mahawatkhan raakt het steeds meer ingeburgerd om koffie en, afhan­kelijk van het tijdstip, broodjes aan te bieden. Vroeger werd het aanbieden van eten als niet gepast beschouwd. Ook wat betreft de asver­strooiing zijn nieuwe ontwik­ke­lingen te signa­leren. Zo vindt de asver­strooiing meestal op zee plaats. In Scheveningen hebben zich bedrijven toegelegd op dit hindoe­ri­tueel. Zij varen het gezel­schap naar zee waar vervolgens onder het reciteren van mantra’s de as en bloemen worden verstrooid. De drijvende bloemen op het kabbe­lende zeewater vormen een mooi symbo­lisch afscheid. Sommigen gaan zelfs naar India om de as in de Ganges te verstrooien. Maar omdat alle zeeën en rivieren met elkaar zijn verbonden — zo luidt een wijs hindoe­ge­zegde — maakt het niet zoveel uit waar de as wordt verstrooid. Ook komt het voor dat de as per vliegtuig wordt verstrooid.

Er zijn ook minder wense­lijke ontwik­ke­lingen. Maha­wat­khan noemt bijvoor­beeld het maken van video-opnamen. “Je ziet vaak mensen die op heel opdrin­gerige wijze filmre­por­tages maken, terwijl er respect en waardigheid vereist is jegens de overledene.” Ook ander hinderlijk gedrag ziet zij regel­matig. “Er zijn mensen die met hun pronkauto zo dicht mogelijk bij het crema­torium willen parkeren; zij willen niet een paar minuten lopen en zorgen voor veel overlast. Daarnaast is men vaak luidruchtig in de aula. Men stormt binnen in plaats van te schrijden en gaat met elkaar praten, terwijl dit buiten of in de koffie­kamer kan.” Een ander fenomeen dat wordt gecon­sta­teerd is dat, alhoewel er over het algemeen nog wel veel hulp is van familie en kennissen, de verza­ke­lijking en indivi­du­a­li­sering ook bij hindoes doorwerken. Er zijn steeds minder mensen om te helpen.

De opkomst bij een hindoe­cre­matie is niet terug­ge­lopen. “Er wordt nog steeds op typisch Hindostaanse wijze gehuild. Het reper­toire bij karan kare, waarbij men huilend de verdiensten van de overledene benoemd, is ook veranderd. Men zegt bijvoor­beeld “Ab hamke ke bel kari?” “Wie gaat mij nu opbellen?”, vertelt Mahawatkhan. Om mensen te helpen bij het verwer­kings­proces, heeft zij met anderen een Hindostaanse rouwver­e­niging opgericht, waar nabestaanden elkaar helpen. Ze wil ook een Hindostaans rouwcentrum oprichten. “Je ziet soms, vooral bij jongeren, dat men niet weet welke ingre­di­ënten nodig zijn, of men vergeet bepaalde ingre­di­ënten mee te nemen. In een Hin­do­staans rouwcentrum zou alles aanwezig zijn, zodat men daar geen omkijk naar heeft.”

Continuïteit

Ondanks de gewij­zigde omstan­dig­heden is de crematie als een van de belang­rijkste hindoe­ri­tuelen blijven bestaan. Dit, juist door aanpassing aan de moderne ontwik­ke­lingen. Positief is dat ook de pandits meegaan met deze veran­de­ringen. Juist door tradities en rituelen aan te passen of te vernieuwen kan de crematie als religieuze praktijk blijven bestaan en worden doorge­geven aan de jongere generatie. Om te voorkomen dat dingen verwa­teren is het van belang dat de pandits aan de jongere generatie uitleg kunnen geven over het hoe en waarom. Door evenwichtige veran­dering is conti­nu­ïteit van de hindoe­cultuur gegaran­deerd.

Uit: Tijdschrift Hindorama | jaargang 5 | nummer 6 | nov./dec. 2004

Meestal praten we liever niet over de dood. We zien wel als het zover is, of eerder: de familie ziet het wel. Maar eigenlijk is het helemaal niet zo gek om een aantal zaken goed te overwegen. Als je echt bijzondere wensen hebt ten aanzien van de uitvaart en het rouwproces, is het aan te raden deze duidelijk kenbaar te maken. Dat hoeft wellicht niet, zoals Theo van Gogh deed, zo gedetail­leerd door te bepalen dat vrouwen tijdens de uitvaart een mantel­pakje met parel­ketting moeten dragen, maar bijvoor­beeld wel: Binnen hoeveel dagen wil je begraven of gecre­meerd worden? Moet er eindeloos worden gewacht op familie die uit het buitenland moet overkomen? Welke ceremonies wil je wel of niet? Welke muziek en welke atmosfeer zou je graag zien tijdens de uitvaart, triest of juist vrolijk? Wil je wel allerlei toespraken over je eigen verdiensten? Dit is belangrijk om te voorkomen dat mensen na jouw dood hun eigen ‘show’ gaan draaien, misschien zelfs ten koste van jouw eigen principes.

“De dood is onover­ko­melijk en als je naar je eigen gevoel een oprecht leven hebt geleid, dan kan je de dood als iets moois zien. Geen gebeur­tenis waar mensen verdrietig over hoeven te zijn. Ik wil absoluut niet opgebaard in een rouwcentrum allerlei snikkende mensen om me heen ontvangen, die later vooral gaan roddelen wie er nu wel en wie niet is geweest. Het klinkt hard, vooral richting de directe familie, maar zo zie ik het. Ik zou het liefst al de volgende worden gecre­meerd. Als dat niet kan, dan binnen 72 uur. Vol­gens het hindoeïsme is dat belangrijk voor de zielenrust. Voor mij hoeft geen enkel familielid hals over kop in te vliegen om bij de crematie aanwezig te zijn. Wat hebben ze eraan om mijn dode lichaam te zien? Verder heb ik graag een sobere uitvaart, geen poeha, geen speeches, alleen de kern hindoe­ce­re­monie met bijbe­ho­rende mantra’s. En daarnaast liefst live-muziek van mijn favoriete muziekband, of tenminste op de achter­grond favoriete cd’s. Dit hoeven niet alleen bhajans te zijn. Voor mij heeft I shot the sheriff van Bob Marley een speciale betekenis. Als een dominee al problemen heeft om I am changing, reflec­tions of my life voor een overledene te laten draaien, dan zie ik de problemen opdoemen met onze pandits. Maar eerlijk gezegd, daar lig ik niet wakker van. Als de pandit niet akkoord gaat, dan moet het uitvaart­centrum samen met de directe familie maar de essen­tiële dingen doen,” aldus een 42-jarige Hindostaanse man.

Een 58-jarige man die naar Suriname ging in verband met het overlijden van zijn zus: “Ik had eigenlijk al afscheid van mijn zus genomen tijdens haar leven. Ze sukkelde al een tijdje en ze was voorbereid op de dood. Ik was net drie weken terug in Nederland, toen ze overleed. Zelf had ik geen behoefte om weer naar Suriname te gaan vanwege de goede gesprekken die we al hadden gehad. Maar de familie vond dat ongehoord. Ik weet zeker dat mijn zus er niet mee zou zitten, maar ja, je wil de familie niet te schande maken. Ongeacht de kosten ga je dus weer. Ik heb daar met alles meege­draaid, maar geestelijk voelde ik niet dat er enige toege­voegde waarde was in mijn aanwe­zigheid in Surina­me. Ik had mijn zus ook vanuit hier de laatste eer kunnen bewijzen. Dat zit immers niet in al die uiter­lijk­heden, maar in je inner­lijke band met iemand.”

“Met mijn moeders dood had ik het gevoel dat we haar niet hebben geres­pec­teerd. O ja, alle ceremonies zijn haarfijn uitge­voerd, maar dat was meer omdat mijn vaders familie dat zo wilde. Mijn moeder wilde liefst dat in een keer goed afscheid van haar werd genomen en daarna niet meer allerlei ceremonies na zes maanden, een jaar e.d. Ze zei altijd: ‘Wat voor nut heeft het om het rouwproces zo te rekken en de familie te belasten? Voor mij zou het niet hoeven. Maar alles is gebeurd, in haar naam, en dat klopte naar mijn gevoel niet. Je zit natuurlijk altijd met het probleem van sanatan dharm en arya samaj, maar volgens mij is de wil van betrokken persoon bepalend. In de familie hoor je echter dat als je dit of dat niet doet, dat er dan zoveel mensen in de familie doodgaan. Dat wil je ook niet op je geweten hebben. Als mijn moeder misschien heel expliciet een aantal dingen had gezegd of opgeschreven, dan had mijn vader meer houvast gehad,” aldus een 32-jarige vrouw.

Uit: Tijdschrift Hindorama | jaargang 5 | nummer 6 | nov./dec. 2004

Lichtfeest

De symboliek van het licht speelt in alle culturen en godsdiensten een belang­rijke rol. Want het licht is niet alleen de fysisch noodza­ke­lijke voorwaarde voor het zien, waardoor de mogelijkheid van oriën­tering in en verkenning van de wereld wordt geschapen. Maar ook in diepere psycho­lo­gische zin voldoet het licht in een wezen­lijke behoefte, omdat het als bestaans­voor­waarde voor het leven zelf wordt ervaren. Het is dan ook niet te verwon­deren, dat de licht­sym­boliek filoso­fisch is uitge­werkt, zowel in metafy­sisch als in ethisch opzicht: het licht wordt met goedheid en wijsheid, de duisternis met kwaad en onwetendheid in verband gebracht.

In de Indische cultuur­sfeer is de complexe beleving van het licht op zeer verfijnde en diepzinnige wijze, zowel godsdienstig als wijsgerig, tot uitdrukking gebracht. Het verband tussen licht en goedheid is duidelijk aanwezig in het Divali-feest (Lichtfeest), dat ieder jaar opnieuw op Amavasya (dag van Nieuwe Maan) van de maand Karttika of Katik (oktober/november), wordt gevierd. De oorsprong van dit Divali- of Dipavali-feest moet in de religieuze en filoso­fische, mytho­lo­gische en histo­rische tradities van het Indische volk worden gezocht.

Zoals bij een eeuwenoude traditie met een gevari­eerde achter­grond en een diepzinnige betekenis wel valt te verwachten, is het Divali-feest eigenlijk een combi­natie van verschil­lende feesten, die als een herdenking van de één of andere mytho­lo­gische of histo­rische gebeur­tenis over een aantal achter­een­vol­gende dagen werden gevierd, maar die in de loop der tijden min of meer met elkaar zijn gaan samen­vallen en thans in verband met of zelfs op de avond van het eigen­lijke Divali-feest worden gevierd, omdat symbo­lisch beschouwd ze vrijwel dezelfde betekenis hebben, namelijk de overwinning van het goed op het kwaad, van het licht op de duisternis.

Diverse Feesten

Niet langer als een afzon­derlijk feest wordt gevierd de Dhanvantari-Janma-Utsav, ook Dhana-Trayodashi of Dhan-Teras genoemd (trayo­dashi of teras is de 13e dag, d.i. 2e dag vóór Nieuwe Maan), ter herdenking van de geboor­tedag van de grote Dhanvantari, de zoon van Vishnu (God als Onderhouder), de stichter van de heilige stad Kashi (Banaras) en de grond­legger van de genees­kunde: hij heeft onder­richt in de Ayur-Veda gegeven, waardoor hij de mensheid gezondheid en een lang leven schonk.

Volgens de traditie heeft Yama (de Dood), bewogen als hij was door het verhaal van zijn duts (boodschappers) omtrent het lijden van de mensheid, zelfde verrichting van puja (verering) en dipdan (verlichting) voorge­schreven, en door het zich houden aan de voorschriften en het op rituele wijze branden van lichtjes gedurende drie dagen kunnen de mensen zich van vroeg­tijdige dood vrijwaren.

Eveneens van betekenis is de Narak-Chaturdashi, die ter herdenking van een bijzondere gebeur­tenis op de dag vóór Nieuwe Maan (chatur­dashi is 14e dag) wordt gevierd. Op deze dag versloeg de godde­lijke Krishna (een incar­natie van Vishnu) de demon Narakasur (letterlijk: helle­duivel), die een groot aantal vrouwen gevangen hield en terro­ri­seerde. Uit blijd­schap voor deze bevrijding werd er toen geïllu­mi­neerd, daar in de Indische traditie de vrouw als Grih-Lakshmi (licht en geluk van het huis) wordt beschouwd. Ook wordt het een en ander in verband gebracht met het optreden van Vaman (Vishnu als dwerg), die Lakshmi (Vishnu’s gemalin) uit de gevan­genis van Bali, de koning der Daityas (demonen), bevrijdde.

De kern van het Divali-feest is de Maha-Lakshmi-Puja, de verering van de godde­lijke Lakshmi, de gemalin van Vishnu, de perso­ni­fi­catie van licht en geluk, het symbool van de huisvrouw. De mytho­logie verhaalt, dat bij het karnen van de kosmische oceaan, teneinde amrit (nectar) deelachtig te worden, Lakshmi in volle schoonheid, gezeten op een lotus, op aarde verscheen. Toen ze later in gevan­gen­schap van de daitya-koning Bali was geraakt, werd zij bevrijd door haar gemaal Vishnu, die in de gedaante van Vaman (dwerg) aan Bali net zoveel land vroeg, als hij in drie stappen kon bedekken; en toen hem dit werd toege­staan, legde hij in twee reuzestappen hemel en aarde af, zodat voor Bali alleen nog de onder­wereld overbleef. Volgens de overle­vering smeekte Bali toen aan Vishnu, om hem voor het welzijn van de mensheid een wens toe te staan, namelijk om gedurende drie achter­een­vol­gende dagen puja (verering) voor Lakshmi in te stellen, opdat de mensheid met illumi­natie (dipdan) deze gebeur­tenis zou herdenken.

Een andere belang­rijke gebeur­tenis, die op Amavasya (dag van Nieuw Maan) moet hebben plaats­ge­vonden, is de openbaring van het schrift. Volgens de traditie schonk Sarasvati, de gemalin van Brahma (God als Schepper), de perso­ni­fi­catie van kunst en weten­schap, op deze dag aan de mensheid het Devanagari-schrift, waardoor de mogelijkheid werd geschapen, om de gesproken taal in schrift­tekens weer te geven en op deze wijze de verworven kennis aan anderen, ook aan komende generaties, door te geven. Dit betekent niet alleen een overwinning op de onwetendheid (door verbreiding van kennis en onderwijs), maar eveneens een overwinning op de dood, omdat het geschrevene ook na de dood van de schrijver blijft voort­be­staan. Ook was het op deze dag, dat de edele Ram (een incar­natie van Vishnu) — na de wereld van het kwaad te hebben verlost door de demonische Ravan, koning der Rakshasas (demonen), te verslaan, waarna hij het rijk Lanka (Ceylon) aan diens broer Vibhishan schonk — met zijn liefe­lijke gemalin Sita, het symbool van de ideale vrouw en echtgenote, naar zijn eigen rijk Ayodhya terug­keerde, waar hij door zijn verheugde onder­danen op feeste­lijke wijze met lichten werd binnen­ge­haald”.

Nog twee feesten, die in samenhang met Divali worden gevierd, dienen hier genoemd te worden. Op de eerste dag na Nieuwe Maan (pratipada of pariva) valt de Annakut-Utsav (annakut is rijstberg) of Govardhan-Puja, gevierd ter herdenking van het feit, dat Krishna de trots van Indra brak en diens woede trotseerde door het geweld van diens natuur­ele­menten te keren met behulp van de berg Govardhan, die hij optilde en waaronder hij alle herders liet schuilen. En de tweede dag na Nieuwe Maan (dvitiya of duj) is de Bhratri-Dvitiya of Bhaiya-Duj als uiting van de innige relatie tussen zuster en broer (bhratri of bhaiya)ter herdenking van de grote mytho­lo­gische gebeur­tenis, dat Yamuna op deze dag haarbroer Yama een bezoek bracht en op bijzonder harte­lijke wijze werd ontvangen.

Wijze van Viering

Het opval­lende bij al deze gebeur­te­nissen, die met het Divali-feest in verband worden gebracht, is dat ze zich op Amavasya (of daarom­trent) moeten hebben voorgedaan, dus wanneer de nacht pikdonker is en men zelfs geen hand voor ogen kan zien. Daarom is het begrij­pelijk, dat de illumi­natie een wezenlijk aspect van de viering van het Divali-feest uitmaakt, hetgeen duidelijk in de Sanskrit-naam tot uiting komt: Dipavali betekent letterlijk “rij (snoer, krans) van lichtjes”. Het spreekt dan ook vanzelf, dat het Divali-feest met grote luister wordt gevierd: in huis, op het erf, in bomen, op het water, ja overal worden lichtjes ontstoken er worden fakkel­op­tochten gehouden en allerlei soorten vuurwerk (vooral kunst‑, maar ook gewoon knalvuurwerk) afgeschoten. Ofschoon met de voort­schrijding van de techniek ook kaarsen en thans zelfs elektrische lampen voor de illumi­natie worden gebruikt, worden terecht de tradi­ti­onele diya’s (aarden lampjes) nog altijd in ere gehouden.

Behalve deze specta­cu­laire wijze van feest­viering, waaraan door de gehele buurt­schap wordt meegedaan, wordt het Divali-feest ook in een intieme sfeer gevierd. Naast diensten in de mandir (tempel) worden in elke woning enige plech­tig­heden door de Grih-Lakshmi (vrouw des huizes) verricht, meestal bestaande uit een puja (verering) en agyari (eenvoudig vuuroffer), alsook arti (beschijning) met vijf diya’s in een thali (koperen bord). Opdat haar hele gezin geluk en voorspoed deelachtig kan worden, verjaagt de huisvrouw de armoede uit haar woning met de woorden: Lakshmi paithe, daridr bhage (Laat Lakshmi — de perso­ni­fi­catie van geluk en voorspoed — binnen­komen en de armoede wegvluchten).

Wanneer deze eenvoudige ceremonie achter de rug is, worden de lichten aange­stoken en krijgen alle huisge­noten en aanwezige vrienden diverse lekker­nijen (mithai) te eten. De feest­maaltijd, die hierop volgt, is dikwijls overdadig, maar alcoho­lische dranken mogen niet worden geschonken, ofschoon tegen dit voorschrift door sommigen nogal eens wordt gezondigd, hetgeen uiteraard afbreuk doet aan de sfeer van wijding en bezinning, die dit feest kenmerkt.

Overwinning

Zo doende wordt het Divali-feest, het Feest der Lichten, op geest­driftige wijze door de gehele gemeen­schap gevierd. Filosofisch gezien is het een verzin­ne­beelding van de overwinning van het licht op de duisternis, van het goed op het kwaad, van de waarheid op de onwaarheid, van de wijsheid op de onwetendheid, van het recht op het onrecht. Het spreekt tot ieder mens, ongeacht diens geloof of cultuur, omdat in ieder mens een diepe behoefte bestaat, om de krachten der duisternis te overwinnen en door die van het licht te vervangen.

De eeuwenoude kreet, zo prachtig in de Brihadaranyak-Upanishad geuit: Asato ma sad-gamaya, tamaso ma jyotir-gamaya, mrity­or­ma’m­ritam gamaya (Leid mij uit de onwer­ke­lijkheid tot de werke­lijkheid, leid mij uit de duisternis tot het licht, leid mij uit de dood tot de onster­fe­lijkheid), is een algemeen-mense­lijke kreet, die door alle tijden heen op alle plaatsen aan de mense­lijke borst is ontsnapt. Want alle mensen zijn in wezen gelijk, hoezeer ze in hun verschij­nings­vormen van elkaar ook verschillen. En het is deze diepzinnige waarheid, die op magistrale wijze in de Chhandogya-Upanishad is uitge­drukt in de beroemde identi­teits­formule: Tat tvam asi (Dat zijt gij)!

Paramaribo, 2 oktober 1975

Dit artikel is opgenomen in de bundel Belangrijke Hindoe-Feest- en Hoogtijdagen samen­ge­steld door:
K. Ramchand, uitge­verij Prakashan, december 2000

Foto’s: Ranjan Akloe (Nationale Diya, Suriname 2010)

Klik de link om de video te bekijken. https://www.youtube.com/watch?v=PWNIRnckumg&feature=youtu.be

Nieuwjaar                   01 januari

Drie Koningen             06 januari

Aswoensdag                 26 februari

Goede Vrijdag              10 april

Pasen                              12 — 13 april

Koningsdag                   27 april

Bevrijdingsdag             05 mei

Hemelvaartsdag           21 mei

Pinksteren                     31 mei – 01 juni

Ketie Kotie (Sur/NL)      01 juli

Kerstmis                         25 ‑26 december

 

HINDOE FEESTDAGEN

Basant Panchamie       30 januari

Maha Shivratrie           21 februari

Holika Dahan               09 maart

Holi Phagua                  10 maart

Navratri 1e                    25 maart – 02 april

Ramnavmi                    02 april

Hanuman Jayanti       08 april

Guru Purnima              05 juli

Naag Panchmie            25 juli

Raksha Bandhan          03 augustus

Krishna J. Astmi          11 – 12 augustus

Ganes Chaturthi           22 augustus

Pitri Puja                       03 – 17 september

Navratri 2e                    17 – 24 oktober                                  

Saraswati Puja             22 oktober

Divali                             14 november

Govardhan Puja          15 november

Ganga Nahan               30 november

Gita Jayanti                  25 december

 

ISLAM FEESTDAGEN *

Meraadj Shareef          22 maart

Sab E Baraat                 09 april

Ramzaan (Vasten)       24 april

Laila Ul Qadr                20 mei

Ied Ul Fitr                     24 – 26 mei

Hadj                               28 juli

Ied Ul Adha                  30 juli

Moharram (Nieuwjaar) 21 augustus

Asjoera                        29 augustus

Ied Mielaad Un Nabie   28 oktober

*onder voorbehoud van maanstanden

Eindelijk was het zaterdag 14 september 2019 zover: de Arya Samaj Nederland (ASAN) mandir werd plechtig geopend in Den Haag. ASAN is een van de oude Hindoe-organi­saties in Nederland en heeft er jarenlang naar gestreefd een karak­te­ris­tieke mandir te bouwen. Er is geld ingezameld op allerlei wijzen en na vele jaren is de Hindoe gemeen­schap erin geslaagd om deze mooie mandir te bouwen. De mandir is nog niet af, want de mooie koepel ontbreekt nog. Op de eerste verdieping is een ruimte die veel licht binnen laat waardoor er geen beklemmend gevoel ontstaat. Deze ruimte symbo­li­seert als het ware ook de toegan­ke­lijkheid en trans­pa­rantie van de mandir.

De Hindostaanse gemeen­schap in Den Haag maar ook in heel Nederland kan trots zijn. Toegegeven: het heeft bijkans 45 jaar geduurd, maar de ASAN mandir staat er eindelijk. Al in de jaren zeventig waren pandits en anderen bezig geld in te zamelen om een authen­tieke mandir te bouwen. Het lukte om een pand aan Regentesselaan in Den Haag te kopen waar de ASAN mandir werd gevestigd. Dit pand heeft tot en met 2019 gefun­geerd als mandir, maar karak­te­ris­tieke ornamenten aan de buitenkant ontbraken. Het was ook een relatief kleine ruimte met karige voorzie­ningen en gevestigd in een woonbuurt. Dit pand is verkocht en met de opbrengsten én het ingeza­melde geld is nu deze mooie mandir gerea­li­seerd. Het geld werd onder meer ingezameld door de pandits na de hawans (‘gebeds­diensten’) bij de mensen thuis. Op deze wijze hebben inmiddels overleden pandits als Awadbihari Jhagru, Ramroep Arya, Ramkisoor Choenni, Anand Bierdja, Rishi Tewarie en vele anderen een bijzondere bijdrage geleverd. Dat geldt ook voor wijlen Mata Mangal. Het zou mooi zijn als er ergens in het pand een aandenken aan hen wordt gewijd. Bijvoorbeeld een fotoga­lerij of een namen­lijst. Een van de belang­rijke basis­prin­cipes is om de voorgangers te respec­teren en hun waardering te geven. Zij en vele andere vrijwil­ligers hebben helaas niet kunnen meemaken dat hun mandir eindelijk is gerea­li­seerd. Een woord van dank aan hen ontbrak. Desondanks was de opening een mooie happening.

Compliment vrouwe­lijke vrijwil­ligers

Vooral de liefde en swagat (welkome) uitstraling van de vrouwe­lijke vrijwil­ligers was hartver­warmend. De gasten werden bij de ingang aller­vrien­de­lijkst ontvangen en eenieder kreeg een oranje sjaal (gratis). Het was een prachtig gezicht om de gasten te zien zitten met hun oranje sjaal. Voor de beeld­vorming en uitstraling van de ASAN mandir is dit zeer belangrijk. De oudere en ook jonge vrouwen zullen ‑volgens mij- deze mandir ‘dragen’, want het is als het ware hun tweede thuis. Dames: Chapeau! Het was ook mooi dat een Hindostaanse vrouwe­lijke wethouder de ASAN mandir heeft geopend. De Arya Samaj heeft immers voorop­ge­lopen in de Hindostaanse vrouwen­eman­ci­patie. Het koor van vrouwen tijdens de vlaghijs ceremonie aan de voorkant van de mandir, die symbo­lisch de opening van de mandir inluidde, bracht een mooie bhajan ten gehore. Ook het kinderkoor was prachtig en de dansce­re­monie, waarin was verwerkt de plechtige bhajan Jai jage dhise hare was mooi en vernieuwend.

Het ASAN-bestuur en vorige besturen, de finan­ciële experts, alle vrijwil­ligers en pandits verdienen een groot compliment voor wat zij tot stand hebben gebracht. De ASAN mandir is een eigen­tijdse mandir. Dat wil zeggen het is niet uitsluitend een gebeds­ruimte i.c. voor het verrichten van riten, maar het is ook een multi­cul­tureel, spiri­tueel, multi­func­ti­oneel en educa­tie­centrum. De bedoeling is om dagelijks open te zijn voor iedereen. Op de dinsdag zullen, bijvoor­beeld, senio­ren­bij­een­komsten worden gehouden.

Er zijn vele wervings­ac­ti­vi­teiten geweest, zoals fundraising party’s. Velen hebben zichtbaar, zoals de muziekband Avishkaar, en onzichtbaar hun bijdrage geleverd. Wij kunnen dan ook allen trots zijn met deze mijlpaal. Nu de mandir is gebouwd, is het beheren en kundig exploi­teren de nieuwe opdracht (mandir chalawe ke). Een aspect is het goed onder­houden van de mandir. Dat houdt onder meer in dat de muren jaarlijks worden ‘gewit’/geverfd; ook in verband met rook uit de kundh (vuurschaal). En ik moet dit helaas ook zeggen: de toiletten moeten spic en spanblijven en dat vereist continu onderhoud! Aan deze hygiëne zou getoetst moet worden dat niet alleen de geest rein is maar ook de omgeving. Het betreft immers een spiri­tueel centrum.

Zelfdiscipline

Helaas waren er enkele minpunten tijdens de openingsdag. Ik stip deze aan om verbe­tering te bewerk­stel­ligen voor de toekomst. Het is dus constructief bedoeld en geen negatieve kritiek. Nogmaals: het ASAN-bestuur en alle vrijwil­ligers verdienen een groot compliment voor hetgeen tot stand is gebracht! In het verleden zijn er talloze ruzies, conflicten en zelfs vecht­par­tijen geweest die ook in de pers breed zijn uitge­meten. Het is dus nu van belang dat er een positief imago wordt opgebouwd. Het feest werd een beetje ontsierd door een overvol programma en te veel sprekers. En het ergste was dat enkele sprekers niet de zelfdis­ci­pline hadden zich aan de hun toege­kende tijd te houden. Het programma liep danig uit. Veel gasten verlieten vervolgens na de pauze de zaal.

Niet alleen de lengte van bepaalde toespraken maar ook de inhoud van sommige speeches was eigenlijk niet passend voor een feeste­lijke opening. Allerlei hoogdra­vende taal en pretentie over sarwe viswa (hele wereld) nobel maken waren misplaatst. Een van de weinige aanwezige hoogop­ge­leide jongeren liet mij weten dat hij niet had gedacht bij de opening van de mandir college te komen lopen. Voorts: het was weliswaar Hindi Divas (viering van de Hindi taal) op deze dag, maar om de Indiase spreker vrijwel volledig in het Hindi te laten spreken en dan ook nog vrij lang, was geen gelukkige keus. Goedbedoeld probeerde men de aanwe­zigen van alles uit leggen, maar dat heeft een averechts effect. De reputatie van de betrokken spreker wordt aangetast vanwege het ontbreken van zelfdis­ci­pline en ook het imago van ASAN wordt te grabbel gegooid. De Master of Ceremonies ‑een vrouw en een man- durfde overigens niet in te grijpen. Maar een Master of Ceremonies is ter plekke de baas en moet de tijd in de gaten houden én ongeacht de positie van de betref­fende spreker kunnen ingrijpen.

Men moet deze obser­vatie beschouwen als opbou­wende kritiek om te voorkomen dat derge­lijke fouten worden herhaald en dat vooral jongeren afhaken. Ik heb het vaker gezegd en geschreven: het etaleren van geleerdheid is niet nodig en zinvol. Het gaat om praktische adviezen geven voor het moreel handelen vanuit de opgedane kennis. Veel Hindostaanse jongeren zijn hoog opgeleid en allerlei hoogdra­vende verhalen over miljoenen jaren (geleden) en hele wereld willen hervormen vinden bij hen geen aansluiting.

Valse schaamte

Ook werd richting de vrouwe­lijke wethouder gerept over het parkeer­pro­bleem. Dat moet besproken worden in het overleg tussen de wethouder en het ASAN-bestuur. Natuurlijk moeten er meer parkeer­plaatsen beschikbaar komen voor de bezoekers van de ASAN mandir. En het parkeren moet ook nog betaalbaar zijn. Daar is de gemeente Den Haag voor verant­woor­delijk. De Gemeente Den Haag heeft voorop­ge­lopen als het gaat om het mogelijk maken drie mandirs naast elkaar zonder beper­kingen in het aanbrengen van ornamenten in het exterieur van de gebouwen. Dat verdient een compliment, maar een parkeer­beleid dat bezoekers van de mandiris niet afschrikt vanwege de hoge parkeer­kosten zou de gemeente Den Haag sieren. De Hindostaanse wethouder Prabhudayal heeft toegezegd zich hier sterk voor te maken.

Maar het moet gezegd: veel Hindostanen moeten ook leren om met het openbaar vervoer te reizen. Er is nog te veel valse schaamte om van deze vervoers­voor­ziening gebruik te maken. Wanneer ik met de tram reis in Den Haag merk ik dat sommige Hindostanen extra kijken of ik het wel ben. Blijkbaar word ik niet geacht vanwege mijn status(?) met de tram te reizen of om grote afstanden te voet af te leggen. Men hoeft echter niet altijd met de auto te reizen, maar men kan bijvoor­beeld ook de fiets pakken. Trouwens: een flinke wandeling vanaf Station Hollands Spoor (HS) is ook aan te bevelen; dat is ook goed voor de conditie en vervolgens kan men even uitrusten in de ASAN mandir. Ik kwam op de opening helaas te laat aan met mijn auto vanuit Haarlem. Dat werd erger: vanwege het naarstig zoeken naar een parkeerplek die ontbrak in de directe omgeving, moest ik op behoor­lijke loopaf­stand parkeren. En ik zat dan ook met parkeer­stress te luisteren naar de sprekers.

Vrij Ashram

Laten wij hopen dat de ASAN mandir een toegan­kelijk imago verwerft en iedereen zich dus welkom voelt. Het moet geen ‘pariwar’ (familie) mandir worden, want dat is een euvel waar veel mandirs aan lijden. Zij die niet tot de ‘pariwar’ en het netwerk behoren, voelen zich dan niet welkom. Vooral als men jongeren wil aantrekken, en dus ook voor de conti­nu­ïteit, is het van belang dat de ASAN mandir een toegan­kelijk imago verwerft. Het zou goed zijn als er ook (jonge) vrouwen tot het ASAN-bestuur treden.

Tenslotte: een verheu­gende mededeling kwam van de spreker uit Suriname, namelijk de voorzitter van de Arya Dewaker. Hij liet weten dat een huisves­ting­voor­ziening voor seniore burgers (zo worden ouderen in Suriname genoemd) zal verrijzen aan de Gravenstraat in Paramaribo. Dat is het terrein waar vroeger de mooie mandir van de Arya Pratinidhi Sabha en een internaat waren gevestigd. Er is dus al een locatie, maar het gebouw van drie verdie­pingen waarin onder meer 26 wooneen­heden worden ingericht moet nog worden gebouwd. Dit appar­te­men­ten­complex zal ook voor ouderen uit Nederland die een tijdje in Suriname willen verblijven –tegen betaling– beschikbaar komen. De bouw en inrichting zullen enige miljoenen Amerikaanse dollars kosten. Werving van finan­ciële middelen zal ook in Nederland plaats­vinden.

Dit is een mooi project en de Hindostaanse gemeen­schap moet te zijner tijd alle medewerking verlenen om vooral behoeftige Hindostaanse ouderen in Suriname op te vangen in deze Vrij Ashram. Er bestond overigens in de jaren vijftig in Suriname een Vrij Ashram voor Hindostaanse ouderen –groten­deels voor oude contract­ar­beiders zonder familie. Deze voorziening was toentertijd met eigen middelen van de Hindostaanse gemeen­schap gerea­li­seerd. Over nobel streven gesproken: een bijdrage leveren aan deze nieuwe Vrij Ashram zou een nobele daad zijn. Ik vond het bijzonder dat juist de spreker uit Suriname, de heer Inder Gangabisoensingh van Arya Dewaker zich aan de hem toege­meten tijd heeft gehouden en getoond over zelfdis­ci­pline te beschikken.

Foto: Ranjan Akloe e.a. 

Met dank aan: dr. Freek L. Bakker (Hindus in the Netherlands)

Omdat de Sikhs zichzelf niet als hindoes zien, zijn de gurudhwara’s niet in deze lijst van hindoe tempels opgenomen. De lijst is aangevuld met een aantal tempels die na de verschijning van het boek Hindus in The Netherlands (2018) geopend zijn.

Mocht u tempels kennen die in dit overzicht ontbreken of waarvan de gegevens niet meer actueel zijn, dan kunt u een mail sturen naar redactie@hindorama.com

 

(HINDOE-)TEMPELS

 

ALMERE

Sri Vishnu Mandir (Sanātan Dharm, janma­vādin)

Tempo Doeloestraat 250, 1336 NB  Almere-Buiten

E‑mail: info@shrivishnumandir.nl • Website: http://shrivishnumandir.nl/

 

AMSTERDAM

Devi Dhaam (Sanātan Dharm)

Engeldonk vlakbij de Daalwijkdreef, Amsterdam

 

ISKCON Temple (Hare Krishna)

Lizzy Ansinghstraat 80, 1072 RD  Amsterdam

E‑mail: info@iskconamsterdam.nl • Website: http://www.harekrishna.nl/amsterdam/

 

Lord Shiva Hindu Temples (Sanātan Dharm)

Hoogoorddreef 79, 1101 BB  Amsterdam-Zuidoost

E‑mail: info@shivatemple.nl • Website: http://www.shivatemple.nl/

 

Radha Krishna Mandir (Sanātan Dharm, janma­vādin)

Saaftingestraat 310, 1079 BW  Amsterdam

E‑mail: ssdamsterdam@tele2.nl • Website: http://www.radhakrishna-mandir.nl/

 

Shri Vishnu Mandir (Sanātan Dharm, janma­vādin)

Karel du Jardinstraat 60, 1073 TC Amsterdam

 

ARNHEM

Shri Shiv Mandir (Sanātan Dharm)

Zuringstraat 12, 6833 ER  Arnhem-Zuid

E‑mail: br.bihari@telfort.nl

 

BEVERWIJK

Arulmigu Sri Arunachaleswarar Tempel (Tamil)

Elbestraat 2, 1943 XH  Beverwijk

E‑mail: arunachaleswarartempel@yahoo.com • Website: http://sivatemple.nl/

 

BREDA

Vishwa-Hindoe Mandier Breda (Sanātan Dharm)

Mondiaal Centrum Breda.

Roland Holststraat 71, 4819 HP  Breda

E‑mail: info@mandierbreda.com • Website: http://www.mandierbreda.com/

 

EINDHOVEN

ISKCON (Hare Krishna)

Zeelsterstraat 186, 5652 EP  Eindhoven

E‑mail: sonnykhusial@hotmail.com • Website: http://iskconehv.blogspot.nl/

 

Shi Shiv Mandir (Sanātan Dharm, janma­vādin)

Vlokhovenseweg 41, 5625 WT. Eindhoven

Website: https://shivmandireindhoven.wordpress.com/contact/

 

Triloki Dhaam Mandir (Sanātan Dharm)

Tongelresestraat 371, 5642 NC  Eindhoven

E‑mail: contact@trilokidhaam.nl • Website: http://www.trilokidhaam.nl/

 

ENSCHEDE

Surinaams Platform Enschede (Sanātan Dharm)

Vereniging Shri Sanatan Dharm

Kerkstraat 84, 7432 AV  Glanerbrug (Enschede)

 

GRONINGEN

Shri Shiv Mandir Kashidhaam (Sanātan Dharm)

Hoendiep 112, 9743 AP  Groningen

 

DEN HAAG

Arya Samaj Nederland (ASAN) (Ārya Samāj)

1e van der Kunstraat 75, 2541 AS  Den Haag

E‑mail: info@asan-denhaag.nl • Website: http://asan-denhaag.nl/

 

Arya Samaj (The Jyoti group) (Ārya Samāj)

Upper room of the Sewa Dhaam Mandir

Alberdingk Thijmplein 34, 2524 HV  Den Haag

 

Brahm Rishi Gieta Ramayan Samaadj (Brahmarishi Mission)

Sri Sri Radhe Syam Mandir

Dalerveenstraat 9, 2545 NA  Den Haag

E‑mail: info@brgrs.nl • Website: http://www.brgrs.nl/

 

Dew Mandir (Sanātan Dharm, janma­vādin)

Gaslaan 74, 2572 LL  Den Haag

E‑mail: info@dewmandir.nl • Website: https://www.facebook.com/shrisanatandharmdewmandir/

 

ISKCON (Hare Krishna)

Shri Krishna Dhaam

Weimarstraat 213, 2562 HG Den Haag

Website: http://www.gauranitai.nl/

 

Sai Baba Mandir (Sai Baba)

Gaslaan 72, 2572 LL  Den Haag

 

Ram Mandir (Sanātan Dharm)

Mijtenstraat 183, 2525 VC  Den Haag

E‑mail: a.ramdhani@live.nl • Website: http://shrirammandir.nl/

 

Sewa Dhaam Mandir  (Sanātan Dharm, janma­vādin)

Alberdingk Thijmplein 34, 2524 HV Den Haag

E‑mail: info@sewadhaam.eu • Website: http://www.sewadhaam.eu/

 

Shri Krishna Mandir (Sanātan Dharm)

Jan van Gojenstraat 92, 2526 RM  Den Haag

 

Sri Sri Radhe Syam Mandir (Hare Krishna)

Dalerveenstraat 9, 2545 NA  Den Haag

Website: http://radheshyam-mandir.nl/

 

HEERLEN

Murugan Tempel Limburg (Tamil)

Litscherveldweg 15, 6413 BA  Heerlen

E‑mail: murugantempleheerlen@gmail.com • Website: http://www.murugantemplelimburg.nl/

 

DEN HELDER

Shri Varatharaja Selvavinayagar Temple (Tamil)

Annie Romein Verschoorlaan 32, 1784 NZ  Nieuw Den Helder

E‑mail: info@hindutemple.nl • Website: https://www.facebook.com/VinayagartempleNederland/

 

HOOGVLIET

Vishnu Mandir (Sanātan Dharm)

Texasweg 5, 3193 LT  Hoogvliet

 

LOENEN

Sada Shiva Dham Ashram (Babaji movement)

Vrijenbergweg 60, 7371 AB  Loenen

Website: http://www.babaji.nl/

 

DE MEERN

Shri Ganesh Mandir (Sanātan Dharm)

Mereveldtlaan 2, 3454 CG  De Meern

E‑mail: info@stichtingshriganesh.nl • Website: http://stichtingshriganesh.nl/

 

NIEUWER TER AA

Shri Dutcheswar Dhaam (Sanātan Dharm, janma­vādin)

Oukoop 12, 3626 AW  Nieuwer ter Aa

E‑mail: kashidolfijn@hotmail.com • Website: http://www.muhurta.nl/index.php?paginaid=29

 

OLST

Shirdi Sai Babatempel (Sai Baba)

Hendrik Droststraat 34, 8121 BJ  Olst

E‑mail: saimandirolst@icloud.com • Website: http://www.sai-mandir-olst.nl/

 

ROERMOND

Sri Sivasubrahmaniyar Thevasthanam (Tamil)

Schipperswal 26c, 6041 TC  Roermond

E‑mail: sritharan@planet.nl

Website: https://www.facebook.com/Sri-Sivasubramaniyar-Thevasthanam-Roermond-1319516151434154/?rf=113033615463160

 

ROTTERDAM

Ganga Mandir (Sanātan Dharm)

Saraswatieschool

Blokmakersstraat 46, 3925 NH  Rotterdam

 

Prabhakar Arya Samaj (Ārya Samāj)

Beukelsdijk 67, 3021 AD Rotterdam

 

Sai Baba Mandir (Sai Baba)

Teilingerstraat 13–15, 3032 AN  Rotterdam

E‑mail: info@saimandir.nl • Website: http://www.saimandir.nl/Home.htm

 

Shree Maheshvar Dhaam (Sanātan Dharm)

Putsebocht 163A, 3073 HH  Rotterdam

Website: https://www.facebook.com/st.aastha/

 

Audarya Dhaam Temple (Hare Krishna)

Schiekade 99c, 3033 BE Rotterdam

E‑mail: audaryadhaamtemple@gmail.com • Website: www.audaryadhaamtemple.nl/

 

Shri Ram Mandir (Sanātan Dharm)

Putselaan 194, 3073 JM Rotterdam

Website: http://www.rammandir.nl/

 

Shri Shiv Mandir (Sanātan Dharm, janma­vādin)

Nozemanstraat 3, 3023 TK Rotterdam

E‑mail: webmaster@shivmandirrotterdam.nl • Website: http://www.shivmandirrotterdam.nl/

 

Vaidik Mandir Arya Samaj (Ārya Samāj)

Vereniging Arya Sabha Rotterdam

Slaghekstraat 95, 3074 LB Rotterdam

Website: https://www.facebook.com/Mandir-Arya-Sabha-Rotterdam-

176217382559425/

 

VLAARDINGEN

Shri Nanda Devi Mandir (Sanātan Dharm)

Philips de Goedestraat 151, 3132 XT Vlaardingen

E‑mail: info@shrinandadevimandir.nl • Website: http://www.shrinandadevimandir.nl

 

WIJCHEN

Shree Raam Mandir

Stationslaan 18, 6602 BP Wijchen

E‑mail: info@mandirwijchen.nl • Website: http://www.mandirwijchen.nl/

 

ZAANDAM

Shri Vishnu Mandir (Sanātan Dharm)

Hindoestaans Cultureel Centrum H.C.C.

Tienlingstraat 15 D, 1507 JD  Zaandam Westerspoor

E‑mail: b.ramsoekh@chello.nl • Website: http://members.chello.nl/ramsoekh/

 

Stichting Asamai (Afghan temple)

Heijermansstraat 129, 1502 DJ Zaanstad

E‑mail: info@asamai.nl • Website: www.asamai.nl

 

ZEIST

Arulmigu Thurgai Amman Tempel (Tamil)

Tamil Culturele Organisatie Midden-Nederland (tcomn)

Activiteitencentrum

Laan van Vollenhove 2195, 3706 GW Zeist

E‑mail: tcom@live.nl

Websites: http://www.tcomn.nl/nl/index.php and http://www.lankasri.com/com/26222.html (Tamil)

 

ZOETERMEER

Arya Samaadj Zoetermeer (ASAZO) (Ārya Samāj)

Leopoldhove 70, 2726 CV Zoetermeer

E‑mail: info@asazo.nl • Website: http://asazo.nl/

 

Shri Laxmi Narayan Mandir (Sanātan Dharm, janma­vādin)

Prismalaan 50, 2718 CX  Zoetermeer

E‑mail: info@sanatandharmzoetermeer.nl • Website: http://sanatandharmzoetermeer.nl