SB Fotografie: Sacha de Boer

Sunita Chote (Paramaribo, 1969) is lifecoach en sociaal onderneemster die op een laagdrempelige manier probeert vrouwen met psychische klachten te helpen. De laagdrempeligheid zit in het bieden van zorg en hulp in een informele setting zoals in een buurthuis of als onderdeel van het vrijwilligerswerk. Haar aandacht gaat in eerste instantie uit naar het welbevinden van de persoon zoals wat vindt iemand leuk om te doen, waar wordt zij blij van of waar put zij kracht uit. In deze fase richt Sunita zich niet op de klachten maar juist op de kracht, het talent en de kwaliteiten van iemand. Pas nadat er verbinding is ontstaan tussen haar en de persoon in kwestie komt de vraag aan de orde hoe de klachten kunnen worden omgezet naar kracht en wat er voor nodig is. Met andere woorden, het gaat niet om een (medisch) behandelplan of andere formele zorg maar om een coachingstraject gericht op verandering van gedrag en communicatie. Sunita noemt het zelf geen hulpverleningstraject, maar coaching. Op dit moment is zij MHFA-trainer (Mental Health First Aid) en ook bezig met de bacheloropleiding HBO Sociaal Pedagogische Hulpverlening en Ervaringsdeskundigheid (Social Work).

Depressie
Sunita begon haar carrière ooit als medewerkster van het postsorteercentrum in Utrecht. Binnen dit bedrijf groeide zij door naar de functie van teamleider. Na een reorganisatie stapte zij over naar Brink’s Nederland waar zij tot 2015 verschillende functies bekleedde onder andere als teamleder, vestigingsmanager en uiteindelijk als kwaliteitscoördinator van zeven vestigingen. Sunita is op haar achttiende getrouwd en heeft twee volwassen kinderen. Op haar 27^e raakte zij in een depressie als gevolg van een jeugdtrauma. Op haar vijfde jaar is zij seksueel misbruikt. Dit misbruik was het begin van een duistere reisgenoot. Op die leeftijd begrijp je niet wat er met je is gebeurd, aldus Sunita. Terwijl zij opgroeide had zij te maken met veel nachtmerries, werd zij een teruggetrokken, stil meisje met altijd een boze blik op haar gezicht en op school een eenling. Thuis leek ze wel een spons die alle ruzies, strenge opvoeding opzoog. Het betekende ook dat ze door de traumatische ervaring een laag zelfbeeld had ontwikkeld. Ze durfde nooit iets te zeggen of haar gevoel te uiten. De enige oplossing die zij toen zag was op haar achttiende trouwen en uit huis gaan, niet wetend dat haar ‘volle spons’ als reisgenoot met haar meeging. De depressies werden vanaf haar 27^e jaar manifest. Voor de familie en haar gezin was het nieuw. Niemand had er ooit mee te maken gehad. Er werd ook niet openlijk gesproken over depressie en andere psychische aandoeningen. Als gevolg van de depressie deed Sunita een suïcidepoging. Vanwege de crisissituatie werd ze door de huisarts doorverwezen voor cognitieve gedragstherapie. Zo begon haar eigen herstelproces dat ruim dertien jaar duurde, een periode van vallen en opstaan. Om tot kracht en geluk te komen moest zij zichzelf leren liefhebben en goed voor zichzelf zorgen door de negatieve gedachtewereld die zij had ontwikkeld om te buigen naar positiviteit. Deze zoektocht leidde bij haar ook tot verdieping in  hindoeïsme, meditatie, yoga, mindfulness, het oppakken van vrijwilligerswerk en het lezen van veel inspirerende werken van uiteenlopende schrijvers.

Uitreiking certificaten Van klacht naar kracht training

Ondersteuning van vrouwen
In 2011 raakte Sunita in contact met vrouwen die ook soortgelijke ervaringen hadden en uit angst niet durfden om hulp te vragen of met lotgenoten te praten. Dit maakte bij haar iets los. Zij heeft toen een training ontwikkeld met de inzichten, kennis wat haar in haar eigen verwerkingsproces heeft geholpen. Zij startte in Houten met een stichting die op non-profit basis gratis trainingen aanbood aan vrouw met daarbij nazorg en coaching. Het betrof hierbij niet alleen vrouwen met een Hindostaanse achtergrond, maar ook autochtone vrouwen of vrouwen met een islamitische of christelijke achtergrond. Deze vrouwen werden via via, door instanties (Buurtteam en Wijkpartners) doorgestuurd of kwamen bij haar terecht via social media. Daarnaast verzorgt zij ook regelmatig online coaching met cliënten uit Suriname of India.

Ommekeer
In 2015 kwam een reorganisatie bij Brink’s en die leidde bij haar tot de vraag of ze verder in loondienst werkzaam wilde zijn of als ZZP-er verder haar carrière wilde voortzetten. In de tussentijd had zij inmiddels haar HBO-opleiding Integrale kwaliteitsmanagement afgerond. Met de opgedane ervaringen als vrijwillige lifecoach besloot zij in 2017 als sociaalonderneemster zelfstandig aan de slag te gaan onder de naam peersSCOaching. De inhoudelijke kant van haar coachingstraject is een samenwerking met de cliënt. Zij biedt een op een coaching, groepstrainingen, mindfulness, meditatie en langdurige nazorg. De nazorg is het belangrijkste onderdeel van het coachingstraject omdat de nieuw verworven kennis geïntegreerd moet worden in het dagelijkse leven en als tweede natuur eigen gemaakt moet worden. Het betekent dat zij mensen leert hun leven anders in te richten of anders om te gaan met traumatische ervaringen uit het verleden. Het gaat daarbij vooral om coaching op maat. Een coachingstraject is geslaagd als de persoon in kwestie weer plezier en geluk kan ervaren op diverse leefgebieden (financieel, werk, studie, gezondheid, relatie) en zelfredzaam kan zijn in de maatschappij.

MK Fotowerken: Mariel Kolmschot

Inspiratie in het Hindoeïsme
Sunita vindt veel inspiratie in hindoeïstische geschriften om mensen te begeleiden bij hun psychologische en spirituele proces. Heel veel afbeeldingen (poster, beeldjes) refereren aan kwaliteiten, eigenschappen en vaardigheden die wij allemaal hebben, aldus Sunita. Een voorbeeld is de shivshakti (Ardhanarishvara) die in ons allen aanwezig is, een combinatie van de mannelijke en vrouwelijke energie. Shiv is onze rationele kant, impliceert logisch redeneren en analytisch denken. Shakti betreft onze gevoelsleven en emoties. Indien wij in staat zijn een balans te vinden tussen onze ratio en gevoelsleven dan wordt het nemen van beslissingen op zowel het voelen als denken goed afgewogen, aldus Sunita. Verder ziet zij het hindoeïsme als bron van bekende vormen van therapieën, zoals regressietherapie, meditatie en yoga die mensen helpen om in contact te komen met het hogere zelf en het onderbewustzijn.

Gewoon stoer
De confrontatie met haar eigen depressie heeft Sunita uiteindelijk geholpen om de mens en ziel te vinden achter de psychische klachten. Zij wist de inzichten op basis van kennis, ervaringen, wetenschap en het spirituele met elkaar te verbinden. Er lopen veel vrouwen en mannen die het contact met zichzelf kwijt zijn. Haar advies is dan ook: ‘Geloof in de eigen oerkracht en zorg dat je hulp vraagt om te snappen wat er met je aan de hand is en maak kracht van je klacht!’ In een interview met het tijdschrift Margriet (1 november 2018) verhaalt Sunita over haar drijfveer in haar werk als lifecoach: ‘Ik vind het gewoon stoer om depressie bespreekbaar te maken, gewoon stoer om taboes te doorbreken en stigma te verminderen. Het is gewoon stoer een andere vrouw in haar kracht te zetten! Ook gewoon stoer om een mens uit schaamtecultuur te halen, gewoon stoer dat ik dat doe als ervaringsdeskundige!’

Op haar website vinden belangstellenden nadere informatie over coachingstraject:
www.peerscoaching.com

Verhaal van: Radj Ramcharan, projectleider bij de Stichting Lezen & Schrijven en secretaris van de Stichting ASHA in Utrecht.

Radj Ramcharan voelde zich niet goed en na onderzoek bleek hij corona te hebben. Hij lag enkele dagen in het ziekenhuis. Na een herstelperiode blikt hij terug op een heftige tijd.

Hij is een actieve hindoe in het Utrechtse met uiteenlopende maatschappelijke activiteiten, zoals huiswerkbegeleiding voor middelbare scholieren, bijeenkomsten voor oudere Hindoestanen, zeer betrokken bij het reilen en zeilen van de Hindoetempel. Daarnaast is Radj ook politiek actief voor het CDA, zowel in de stad Utrecht als landelijk. Dat allemaal naast zijn voltijdse baan bij stichting Lezen en Schrijven. Altijd energiek, betrokken en nooit ziek!

Mijn moeder werd op dinsdag 14 april 2020, 78 jaar. Omwille van Social Distancing heb ik haar niet in haar huis kunnen bezoeken maar ik heb haar wel met bloemen en ballonnen kunnen verrassen. Ze was blij mij om mij, na een maand, opnieuw te zien. Ze heeft mij iedere dag gebeld.

Het Holifeest

Maar begin maart voelde hij zich de hele week niet lekker. ‘In de avond koorts, koude rillingen, hoofdpijn en vooral spierpijn in mijn onderrug. Ik gebruikte vooral paracetamol en dacht dat het wel zou overgaan. Het bleef echter aanhouden.’ Radj vermoedde een opkomend griepje dat maar niet doorbrak.

‘Intussen ging het dagelijkse leven gewoon door met werk, vrijwilligerswerk en privéleven. Ook werd in die week Holi gevierd, het jaarlijkse Lentefeest voor Hindoes. Bij twee grote festiviteiten ben ik aanwezig geweest; flink gefeest en lol gehad, vele bekenden ontmoet, handen geschud en omhelsd. Maar mijn ‘griepje’ ging niet weg en plotseling ging het schrikbarend snel!’ Radj had vreselijke pijnen tot op zijn botten. ‘Zoveel pijn heb ik nooit meegemaakt’, vertelt hij achteraf.

‘s Middags belde hij zijn broer, die huisarts is in Utrecht. Hij informeerde naar mijn klachten en adviseerde mij om de huisartsenkliniek te bellen. ‘Ik moest erheen gebracht worden en buiten in de auto wachten, bij een sportzaal van een school. Na een half uurtje kwam een assistent mij ophalen’. Hij kreeg een mondkapje en handschoenen om. Na een korte intake werd hij doorverwezen naar het Diaconessenziekenhuis aan de overkant voor bloedonderzoek, hartfilm, bloeddruk en longfoto’s. ‘Ik was erg angstig en vroeg me af hoe dit toch kon gebeuren. Ik kreeg te horen dat ik een paar dagen in het ziekenhuis moest blijven. Voor mij een zeer heftige dag, zomaar van huis en nu in het ziekenhuis’.

Besmet

Na een dag kwam het bericht dat Radj besmet was, een lichte vorm. Hij had geen ademhalingsproblemen en zijn luchtwegen waren niet aangetast. ‘Direct na de uitslag heb ik geprobeerd om dit te melden aan iedereen met wie ik in aanraking was geweest. Met het verzoek om, bij klachten, zich te melden bij de huisarts’.

‘Inmiddels hadden familie, vrienden, kennissen en collega’s vernomen dat ik in het ziekenhuis lag. Ik kreeg daar toch zoveel berichten, religieuze filmpjes op mijn app. Ze stuurden gebeden voor mijn herstel! Of berichten als: je mag nog niet doodgaan, je moet nog zoveel doen!’ Heel attent was een telefoontje in het ziekenhuis van de Utrechtse burgemeester Van Zanen. Via GGD Utrecht had hij inzage in alle patiënten die opgenomen waren en daar heeft hij, na toestemming, mij gebeld. ‘Ik heb een mooi gesprek met hem gehad. Het is toch bijzonder dat hij naast zijn werk zo’n warme belangstelling toont in zijn burgers’.

Na drie dagen mocht hij het ziekenhuis verlaten met de afspraak om twee weken in thuisisolatie te gaan met zijn gezin. Verder werd hem op het hart gedrukt om heel serieus om te gaan met de hygiëneregels. ‘Thuis had mijn vrouw al twee weken griep, maar ze was al herstellende. Ze had alleen nog een lelijke hoest. Onze dochter heeft er gelukkig niets aan overgehouden’.

Radj kijkt terug op een heftige tijd. Het lijkt zo onecht, een nare droom, maar tegelijkertijd zijn er in de wijken mooie initiatieven en acties: boodschappen doen voor buren, koken voor ouderen en klaarstaan voor de ander. ‘Ikzelf ben mijn gezin erg dankbaar voor de zorg en aandacht thuis. Ook ben ik dankbaar voor de enorme betrokkenheid en hulp van familie, vrienden, collega’s en vooral de artsen en verpleegkundigen. Zij zijn mijn helden!’

Humor is een van de manieren om om te gaan met crisissituaties. De huidige Coronacrisis roept bij mij associaties op met de roman Liefde in tijden van cholera (1986) van de Colombiaanse Nobelprijswinnaar Gabriel García Márquez over een onmogelijk en onvergetelijk liefdesverhaal tussen twee mensen met als hoofdthema’s ziekte (cholera), liefde, ouderdom, eenzaamheid en humor. Evenals in de roman van Márquez is nu ook bij de huidige Coronacrisis de humor gelukkig niet weg te denken.

Het is nu een aantal weken dat we te maken hebben met het Coronavirus en allerlei ongemakken die hiermee samenhangen. Al drie weken geldt er een gedeeltelijke lockdown of ‘ophokplicht’ die inmiddels vooralsnog tot eind april geldt: scholen en veel publieke instellingen zijn gesloten, openbare bijeenkomsten zijn afgelast en veel mensen werken thuis. Het Coronavirus heeft in Nederland reeds meer dan duizend doden geëist en enkele duizenden mensen zijn met dit virus besmet of liggen op een IC-afdeling in het ziekenhuis.

Het is schokkend om te zien hoe deze pandemie om zich heen grijpt. Ik vrees dat in veel ontwikkelingslanden deze pandemie een behoorlijke tol zal eisen vanwege de gebrekkige gezondheidszorg. Schokkend om te lezen is dat in een land als Oeganda (43 miljoen inwoners) slechts drie beademingsapparaten aanwezig zijn. Dit zal in veel andere ontwikkelingslanden niet anders zijn.

Het Coronavirus leidt tot allerlei ongemakken en sociale beperkingen: ouders die hun kinderen thuis moeten ondersteunen bij onderwijstaken, sociale contacten zijn in zeer belangrijke mate beperkt, zieken die niet bezocht kunnen worden, stervenden van wie geen afscheid genomen kan worden en veel ouderen die in een sociaal isolement zijn geraakt.

Het gaat ook om kleine ongemakken. Ik had al drie weken terug naar de kapper gewild, maar  naar het zich laat aanzien zal dat in het gunstigste geval niet eerder zijn dan begin mei. Ik kreeg het advies om het haar maar in een paardenstaart te doen. Dit kleine ‘ongemak’ is echter te verwaarlozen als we dit afzetten tegen het grotere leed en ongemak in deze tijd.

In de beginperiode van het Coronavirus was er sprake van enige paniek bij de bevolking met name wat betreft de beschikbaarheid van producten in de supermarkten. Op sociale media circuleerde een filmpje over Amerikaanse vrouwen die elkaar in de haren vlogen vanwege een pak toiletpapier. Ook in Nederland heerste er in het begin een hamsterwoede van curieus genoeg vooral toiletpapier. Na oproepen van premier Rutte dat hamsteren absoluut niet nodig was en gelijk stond aan asociaal gedrag en het bericht van supermarkten dat van schaarste absoluut geen sprake was, werd de hamsterwoede bij het winkelend publiek gelukkig minder.

De afgelopen decennia overheersten het eigen ik en het egoïsme. Nederland had een kort lontje gekregen. Een ieder die het ergens niet mee eens was kon op sociale media ‘leeglopen’. Nederland leed aan ‘verbale diarree’. De term ‘zolderkamerterrorist’ deed in dit verband zijn intrede.
Als gevolg van de huidige Coronacrisis zien we gelukkig een kentering. Van Johan Cruijf is de bekende uitspraak ‘elk nadeel heb z’n voordeel’. We zien in deze periode allerlei hartverwarmende initiatieven ontplooid worden die blijk geven van een groeiende solidariteit in de samenleving. In de openbare ruimte zien we dat mensen rekening met elkaar houden. In navolging van de oproep van premier Rutte is er zorg voor elkaar en we letten op elkaar: de campagne doeslief lijkt aan te slaan. Sinds deze week zijn in Arnhem overal in de stad borden met teksten van de actiegroep Loesje geplaatst om, naar ik aanneem, vooral de glimlach te laten prevaleren in plaats van het chagrijn. Het is uiteraard de vraag in hoeverre de zorg voor en het letten op elkaar blijvend zullen zijn.

Op basis van sociaalpsychologisch onderzoek in het verleden werd gesteld dat in noodsituaties de mens een aantal treden op de ladder van de beschaving treedt. Dan grijpen paniek en geweld om zich heen en openbaart zich onze ware natuur. In dit verband wordt gesproken van de vernistheorie: de beschaving zou maar een dun laagje zijn dat bij het minste of geringste zou barsten. De auteur Rutger Bregman stelt daarentegen steevast dat in noodsituaties juist het omgekeerde het geval is: in noodsituatie komt het beste in mensen naar boven. Dat mensen van nature egoïstisch, paniekerig en agressief zijn is een hardnekkige mythe, aldus Bregman. Met de Blitz (Duitse luchtbombardementen van Londen) dacht Hitler het Engelse moreel te breken. Maar wie over de maanden van de Blitz leest stuit op de ene na de andere beschrijving van een wonderlijke kalmte die neerdaalde over Londen. Hitler had geen rekening gehouden met het typisch Britse karakter, de stiff upper lip en de droge Britse humor. Ondernemers zetten bordjes voor de ruïnes die eens hun winkels waren: more open than usual. Op basis van vele voorbeelden stelt Bregman dat de meeste mensen deugen, ook in crisistijden. Bregmans boek (De meeste mensen deugen. Een nieuwe geschiedenis van de mens -2019) is dan ook een aanrader (feelgood boek) in deze bijzondere tijd waarbij we vooral op ons zelf zijn aangewezen.

De huidige lockdown leidt uiteraard tot heel veel ongemak. De een kan er makkelijker mee omgaan dan de ander. In deze hectische tijden is de humor opvallend aanwezig, maar goed ook. Zo heeft de lockdown als gevolg dat contacten via sociale media met vrienden en familie zijn vergroot. Een van de contacten betreft het delen of de uitwisseling van veel grappen, plaatjes en memes (grappige filmpjes) in relatie tot het Coronavirus. Deze gaan inmiddels overal ter wereld viraal. Onderzoek naar humor is ook een serieuze tak van sport binnen de communicatiewetenschap. Communicatiewetenschappers van de Universiteit van Amsterdam en Leuven zijn een onderzoek gestart naar ‘Coronahumor’ over de hele wereld. De focus bij hun onderzoek ligt op verschillen tussen culturen en de ontwikkeling van ‘Coronahumor’ met als vragen in hoeverre deze humor de stemming verlicht of dient als scherpe politieke satire.

Wat is de betekenis van de uitwisseling van deze humor? Humor is een van de manieren om met de huidige situatie om te gaan, het nieuws dat we tot ons krijgen te behappen en ook om met elkaar te communiceren. Het aantal coronagrappen dat het internet dagelijks overspoelt, is dan ook enorm. Uit diverse onderzoeken blijkt dat humor en lach niet alleen stress wegnemen, het immuunsysteem versterken en de bloeddruk verlagen, maar ook troost bieden, mensen nader tot elkaar brengen en spanning ontladen. Met andere woorden humor en de lach zijn bevorderlijk voor de gezondheid, werken bevrijdend, helpen om de dagelijkse sores even te vergeten, helpen mensen om om te gaan met moeilijke situaties en relativeren een ernstige zaak als corona.

Sinds de Coronacrisis ontvang ik dagelijks via WhatsApp een tiental grappen, afbeeldingen en memes die verband houden met het Coronavirus. Dit zal voor velen gelden, neem ik aan. Ik krijg ze toegestuurd van vrienden en familie die ik vervolgens op mijn beurt weer doorstuur naar mijn vrienden- en familiekring. De meeste zijn redelijk onschuldig van aard en vorm: van flauw, humoristisch tot hilarisch. Ze spelen in op de realiteit en gaan dus meestal over hamsteren, thuiswerken, winkelen en afstand houden. Bij al deze grappen, afbeeldingen en memes zit er een categorie die weliswaar een link heeft met de Coronacrisis maar niettemin als seksistisch kan worden gekwalificeerd. Het bijzondere hiervan is dat ik deze memes en afbeeldingen van personen krijg toegestuurd van wie ik dat onder ‘normale omstandigheden’ zeer zeker niet zou hebben ontvangen. Ook de personen aan wie ik deze vervolgens doorstuur zou ik ze ook onder ‘normale omstandigheden’ niet hebben doorgestuurd. Mijn aanname is dat deze seksueel getinte afbeeldingen en memes vooral onder mannen circuleren, al weet ik het niet zeker. Blijkbaar zijn in deze bijzondere tijden de grenzen op dit punt (tijdelijk) opgerekt of fluïde geworden. ‘Het moet kunnen’ in deze hectische tijd zal de gedachte wel zijn.

In Freuds visie zou deze seksuele variant van de Coronahumor zijn oorsprong vinden in de onderdrukking van de mannelijke drift. Freuds theorie over driften is echter voor een belangrijk deel echter niet toetsbaar. Deze seksueel getinte Coronahumor heeft in mijn optiek vooral een sociale ventielfunctie, te weten de ontlading van sociale spanning die kennelijk ook een specifiek mannelijke humorvariant kent. Ook deze vorm van humor moeten we in deze tijd zien als een bron van vermaak en vooral niet al te serieus nemen. Mijn advies aan iedereen in deze periode van lockdown? Blijf vooral de humor opzoeken en deze zien als sociale medicatie in deze moeilijke tijden. Lachen om de vele afbeeldingen en memes is te vergelijken met een partijtje joggen; je hoeft er gelukkig niet de deur voor uit. En blijf vooral gezond.

Ter afsluiting hieronder twee van mijn favoriete ontvangen teksten in relatie tot het Coronavirus.

Memes: Internet

Zittend in meditatie op mijn favoriete rots bij de oever van de Ganges in Rishikesh voel ik een krachtige nieuwe inspirerende energie door m’n hele zijn circuleren. Een dankbaar, intens geluksgevoel stroomt door me heen. Als ik uit de meditatie kom, geniet ik van het rustige kabbelen van de stroomversnelling van de Ganges en van de warmte van de zachte novemberzon. Ik pak mijn notitieblok en begin zomaar te schrijven. De woorden stromen spontaan uit m’n geest en het  houdt niet op, wat mij al meer dan twee jaar niet lukte door een nare gebeurtenis in mijn fysieke leven.

Ik word nu herinnerd aan mijn eindexamen Nederlands op de Kweekschool in Suriname. Voor het schrijven van een essay moesten wij kiezen uit verschillende titels waarvan geen één mij aansprak. De eerste 15 minuten verstreken en ik kon geen keuze maken uit die rare titels. Op een gegeven moment ‘pakte’ ik in een opwelling één van de titels en begon klakkeloos te schrijven wat er maar in me opkwam. Wis en waarachtig kreeg ik het hoogste cijfer voor essay schrijven en slaagde met het hoogste cijfer voor o.a. Nederlands.

Schrijven over zoiets bekends en toch weer niet bekend, het menselijk lichaam, moet nu ook wel lukken. Het menselijk lichaam is, zonder dat wij het beseffen, een wonderlijk apparaat. Het wordt in de yoga- en hindoefilosofie niet alleen de voortbewegende tempel van God genoemd, maar ook de wagen van de ziel. Want het voortbewegen van het lichaam, alle lichamelijke functies, waaronder ook de denkende geest valt, worden door de ziel bestuurd. Ook wel: de Kracht, de Kosmische Energie achter de zintuigen, achter de lichamelijke functies, achter het denken. Al deze functies in het menselijke apparaat worden bestuurd door die Eeuwige onveranderende, onbeïnvloedbare goddelijke Vonk diep in onze innerlijke Kern. Zelfs atheïsten en gnostici die niet in het begrip God geloven, geloven wel in een kosmische kracht (hetzelfde als ‘the God within’).

Zoals wij naar de tempel gaan om God te vereren, zo zou elk mens zijn/haar lichaam moeten vereren en respecteren om zowel lichaam als ziel (onze Atman) op verschillende manieren te voeden en gezond te houden. Want alleen met een gezond lichaam zijn wij in staat om God te vereren. Zoals te lezen in de Bhagvad Gita, hoofdstukken 6 en7, is het menselijk lichaam de materiële manifestatie, voortgevloeid uit de immateriële, alles overheersende en onvergankelijke Hogere Macht die wij de naam God hebben gegeven.

Berusting of acceptatie?

Hoe dit wonderbaarlijke instrument, dat ons lichaam is, te voeden en gezond te houden? Om deze vraag te beantwoorden moeten we eerst begrijpen wat gezond zijn/gezondheid betekent. Komt het woord gezond/gezondheid in je vizier, dan krijg je gelijk de associatie met het tegengestelde: ziek zijn/ziekte. Mogen wij dan niet of nooit ziek worden, ziek zijn? Deze associatie hoort bij de dualiteit van het leven. Zonder dualiteit is er geen verbinding, het één-zijn, mogelijk. Wij hebben dualiteit nodig om tot een verbinding met het Hogere te evolueren. Alles wat geschapen is, is aan verandering en verval onderhevig. Zo ook ons inwendig en uitwendig lichaam. De ene ziekte is te genezen (griep, ontsteking), de andere soms wel, soms niet. Alhoewel ik het vaak zelf niet begrijp, heb ik me door vele spirituele leraren laten vertellen dat alles wat ons overkomt een reden heeft; ook voor nare langdurige, chronische en ongeneeslijke ziekten. Er zijn nou eenmaal dingen in het Universum die ver voorbij ons begripsvermogen gaan.

Het meest belangrijke is: “Hoe gaan we zelf met vervelende kwalen en nare ziektes om?”

Een munt heeft twee zijden waaruit we kunnen kiezen. Wij zijn door het Universum begiftigd met een vrije wil, daarmee ook met de vrijheid om te kiezen. Kies je voor: ‘deze ziekte is mijn lot, ik moet maar berusten’. Óf: ‘deze ziekte zie ik als een nieuwe, grote en zeer moeilijke uitdaging in mijn leven. Al is de ziekte chronisch of ongeneeslijk, ik accepteer deze opgave en zet alles op alles en vecht om mijn leven te veraangenamen en te verlengen; misschien kom ik er krachtiger uit voor een eventueel volgend leven’. Dit is de clou van het leven. De keuze is aan ons: ‘lot’ of ‘acceptatie’ en vechten? Er is een groot verschil tussen berusten en accepteren. Berusten maakt zwak, accepteren geeft innerlijke kracht!

Hoe vaak moet ik niet als professionele yogadocente / yogatherapeute van velen horen: “Je doet zoveel yoga en toch word/ben je ziek”. Mijn reactie nu? Een smiley geven en van binnen mijn hoofd schudden. Want gaandeweg de jaren, gaandeweg mijn spirituele groei die blijft voortschrijden, ben ik eindelijk en gelukkig gaan begrijpen dat ziekte/ziek zijn, zowel lichamelijk als mentaal, ook bij onze geestelijke en spirituele groei hoort. Maar dit betekent niet dat we bij de pakken moeten neerzitten en denken: ‘ach, het is toch mijn lot, mijn karma’.

Zorgen voor een gezond lichaam en geestelijk welbevinden is een grote ‘zelfplicht’ (persoonlijke dharma). Het betekent keihard werken door jezelf voor jezelf. Precies zoals men keihard werkt voor studie en materiële vooruitgang, precies zo keihard zal men moeten werken voor het behoud van een redelijk gezond lichaam en het geestelijk welbevinden. Denk aan die grote groep mensen die het materieel heel goed hebben, zoveel bezitten in geld en goederen dat ze het niet eens alleen op kunnen maken, terwijl ze hartstikke ziek zijn, eenzaam en diepongelukkig. Tijdens mijn recente verblijf in een ayurveda kliniek in Rishikesh werd het verhaal verteld over de dochter van een machtig rijke bekende fabrikant in edelstenen en dure sieraden. Verslaafd aan drugs en alcohol, zware depressie, halfnaakt lopend door de straten van Rishikesh, zocht ze haar heil in een bekende ashram bij de Ganges. Hopende hier redding te vinden. Maar dat gaat natuurlijk niet zomaar, als je er niet zelf keihard voor wil werken.

Net als ziek worden/ziek zijn hoort ook oud en bejaard worden en lichamelijke verzwakking bij het leven van de mens. Tussen het 25^e en 30^elevensjaar begint bijvoorbeeld artrose al toe te slaan. Een heel normaal verouderingsproces dat we zeker met yoga en meditatie kunnen vertragen. Door  ons immuunsysteem krachtig houden kunnen bepaalde ziektes worden voorkomen en vaak genezen. Dit vraag om de juiste voeding, de juiste leefstijl en bovenal een juiste manier van denken (meer positief dan negatief; het verleden laten voor wat het is). Zoals een auto, die ook een apparaat is, op den duur mankementen vertoont, zo vertoont ons lichaam bij tijd en wijle mankementen. Zoals wij onze auto en het huis waarin we wonen moeten onderhouden, zo hoort het ook met het menselijk lichaam. Belangrijk is dat wij, al dan niet met medische en/óf alternatieve hulp, hard moeten werken om te herstellen van ziekte en/of om redelijk gezond te blijven.

Wat is gezondheid?

Gezondheid betekent niet het afwezig zijn van ziekte. Op grond van mijn jarenlang opgedane kennis en ervaring met yoga, meditatie en ayurveda geloof ik er stellig in dat gezond zijn en gezond voelen gebaseerd zijn op het evenwicht in de elementen waaruit wij bestaan: Vata (lucht), Pitta (vuur), Kapha (water). Dit wordt onze constitutie genoemd en is meestal gevormd door één of een combinatie van deze elementen, waarbij meestal één element domineert. Er is niet een continu constante waarde. Door allerlei omstandigheden, onder andere stress, kan één van deze elementen te veel domineren, waardoor er een disbalans ontstaat in onze constitutie. Door deze disbalans in onze constitutie treden allerlei gezondheidsklachten op (zgn. fybromyalgie, chronische vermoeidheid), zelfs slapeloosheid. Ook wat genetisch latent aanwezig is in ons systeem kan zich dan gaan manifesteren (bijvoorbeeld hoge bloeddruk, diabetes, reuma en zelfs kanker). Daarnaast speelt de aard van het beestje zeker een grote rol. Denk hierbij aan eet- en leefstijl (veel vlees, overmatig alcoholgebruik, roken) en in het bijzonder het denkpatroon dat langdurig, soms het hele leven, negatieve ervaringen en emoties vasthoudt, niet loslaat (geestelijke hygiëne). Men blijft aldoor maar in de slachtofferrol waardoor men steeds in stress leeft, met alle nare gevolgen voor de gezondheid. Boosheid, ontevredenheid, onzekerheid, laag zelfbeeld, te veel willen hebben/bezitten (gehechtheid aan materiële zaken), jaloezie, het niet lekker in je vel zitten, zijn allemaal veroorzakers van stress die daarop weer de meeste gezondheidsklachten en ziektes veroorzaakt. Een goede ontwikkeling van de Yama’s en Niyama’s (eigenschappen die harmonie en innerlijke vrede bevorderen) zorgen ervoor dat deze negatieve kwaliteiten plaats maken voor deugdzame kwaliteiten, die je gezondheid zeker bevorderen.

Bij elkaar opgeteld houdt gezondheid in: een redelijk evenwicht in fysieke, mentale en zeker ook spirituele staat (het diep innerlijk welbevinden). Is dit alles in evenwicht, dan ben je ook in staat al je levenstaken, dagelijkse verplichtingen met plezier uit te voeren. Het diep innerlijk welbevinden stelt ons in staat om de dagelijkse stress die ons blijft plagen de baas te zijn doordat het evenwicht in de constitutie ook ervoor zorgt dat wij onze innerlijke potentie tot zelfgenezing kunnen gebruiken. Is er een harmonische wisselwerking tussen alle bovengenoemde componenten, te weten constitutie, Yama’s/Niyama’s, leefstijl, denkstijl (lichamelijke en geestelijke hygiëne), eetstijl en gehechtheid,  dan zijn ook de drie elementen Vata, Pitta, Kapha in evenwicht. Zijn de drie elementen in evenwicht dan zit je lekker in je vel. De geest, het denken, alle organen en andere grove en subtiele onderdelen van het menselijk lichaam functioneren dan in harmonie. Men ervaart een redelijk constante waarde van innerlijke vrede en geluk en daarmee ook een tevreden gezonde staat in lichaam en geest.

Bronnen:
• Bhagvata Geeta en andere lectuur van swami Shivananda
• The Path Beyond Sorrow en ander lectuur van swami Chitananda
• Living with the Himalayan Masters: swami Rama
• The science of Ayurveda: Baba Ramdev
• Inzichten uit alle teachers training courses voor Patantjali Ashtanga yoga, yoga therapie, kundalini-kriya yoga en praktijk ervaringen als yoga docente (www.yogapraktijk-swarda.nl)

Foto’s: Madhuri Doerga

www.yogapraktijk-swarda.nl
 info@yogapraktijk-swarda.nl

Vegetarisme is niet alleen een eetpatroon, maar ook een gehele levenswijze. Het onderliggende idee is dat elk wezen recht op leven heeft en dat ze er niet tot genoegen van een ander zijn. De mens als wezen met verstand zou daar het voortouw in moeten nemen. Helaas is de mens nog steeds het enige levende wezen dat niet alleen doodt om te overleven, maar ook voor zijn plezier. Bovendien doden mensen niet alleen andere levende wezens, maar ook elkaar om redenen die volstrekt geen rechtvaardiging verdienen. Over de voordelen van vegetarisme, met name voor de gezondheid, hoor je tegenwoordig heel veel. Maar over allerlei andere argumenten die worden aangehaald om vegetarisme de hemel in te prijzen, heb ik zo mijn twijfels.

Overmatig gebruik van vlees met een hoog vetgehalte is één van de belangrijkste oorzaken van hart- en vaatziekten, nog altijd doodsoorzaak nummer één in het westen. Van vormen van kanker die door een verkeerd eetpatroon worden veroorzaakt, is darmkanker de belangrijkste doodsoorzaak. Dit is te wijten aan een dieet van veel vlees en weinig vezelhoudende producten. Een vegetarisch dieet heeft een hoog vezelgehalte en verkleint de kans op constipatie, waardoor een goede doorspoeling kan plaatsvinden. Ook gewrichtsontstekingen zijn vaak toe te schrijven aan overmatig vleesgebruik. Een hoog proteïnegehalte in het bloed kan namelijk een negatieve invloed hebben op het calciumgehalte, waardoor gewrichtsaandoeningen kunnen ontstaan. Verder geeft een vegetarisch dieet minder kans op suikerziekte, nierziekten en hoge bloeddruk. Voldoende redenen dus om vegetariër te worden.

Een ander argument dat voorstanders van vegetarisme naar voren brengen, is dat een dergelijk dieet ook kan bijdragen tot uitbanning van honger in de wereld. In Europa, bijvoorbeeld, is bijna 90% van de beschikbare landbouwgrond bestemd voor het telen van gewassen voor slachtvee. Als deze grond direct zou worden aangewend ten behoeve van menselijke consumptie, zou dat aan vele hongerenden ten goede komen. Ik vraag me af of dit zo simpel kan worden gesteld. Als we met z’n allen vegetariër zouden zijn, zouden de rijke landen ook een enorme claim leggen op grond ten behoeve van hun eigen mensen. Men gaat dan namelijk weer allerlei dingen uitproberen om het vegetarisch dieet zo gevarieerd mogelijk – en niet te vergeten zo luxueus en exclusief mogelijk voor de welgestelden in deze wereld – te maken. Het is namelijk niet gezegd dat de overgang naar een vegetarisch dieet, ook een hele mentaliteitsverandering teweegbrengt. En als we naar de voordelen voor de gezondheid kijken, brengt vegetarisme met zich mee dat we langer leven, met alle consequenties van dien voor de grootte van de wereldbevolking. Bovendien is honger in bepaalde landen niet in de eerste plaats te wijten aan de attitude van het westen, maar aan verkeerde politieke keuzes door de machthebbers in die landen. Corruptie en vriendjespolitiek maken dat niet altijd op de eerste noden van de bevolking wordt gelet.

Vegetarisme, zoals bepleit in de oude hindoegeschriften, houdt een geestesgesteldheid in van solidariteit met alle le­ven­de wezens, met de gehele natuur. Zolang we niet ook die spiritualiteit in ons opnemen, zijn we er nog lang niet. Zolang we nog aan bont, lederen schoeisel en (be)kleding, ivoren juwelen en dergelijke hechten, zullen dieren door de wrede hand van de mens sterven. Zolang we van de superieure positie van de mens uitgaan, zullen onze daden schadelijk zijn voor de natuur. Ik zie ook al gebeuren dat, als we allemaal vegetariër worden, er binnen de kortste keren actiegroepen opstaan die zich inzetten voor het welzijn van planten.

Bij de afbeelding: 1. Tajerblad 2. boulanger (aubergine) 3. chinese tajer 4. antroewa 5. papaja 6. katjanidjoe of urdi 7. boterbeans 8. bita wiri 9. okers 10. zoete patate 11. so­pro­po 12. pompoen 13. dagoeblad 14. pomtajer 15. kouseband (foto: Groot Surinaams Kookboek)

Uit: Tijdschrift Hindorama | jrg3 | nr6 | november/december 2002

De Hindoe geneeskunst Ayurveda behoort tot de oudste geneeswijzen van de wereld. Ayurveda betekent letterlijk kennis van het leven en is een gezondheidssysteem dat evenwicht tussen lichaam en geest nastreeft. Deze geneeswijze beoogt meer dan alleen maar het bestrijden van ziekten. Gezondheidseducatie en ziektepreventie vormen wezenlijke aspecten van de Ayurveda. De eigen verantwoordelijkheid van de mens voor zijn gezondheid is een centraal uitgangspunt.

De eerste teksten over Ayurveda zijn te vinden in de Veda’s, de oudste Hindoe geschriften. Er zijn vier Veda’s waarvan de Rigveda de oudste is (ca. 5000 v C). Daarna volgen de Yayurveda, Samaveda en Atharvaveda. In de loop der tijd zijn de Veda’s aangevuld met hulpteksten, de zogeheten Upveda’s. Ayurveda is een Upveda van de Atharvaveda. Maar de eerste teksten over Ayurveda zijn reeds te vinden in de Rigveda, waarin vele planten en kruiden met hun medicinale werking worden beschreven. In de Atharvaveda worden acht medische specialisaties genoemd, waaronder chirurgie, interne geneeskunde en kindergeneeskunde.

Drie actieve elementen (tridosha)

Als er sprake is van een verstoring van het evenwicht (ziek zijn), kunnen verschillende therapieën worden aangewend door de Ayurveda genezer. Er kan onder meer worden gewerkt met geur-, kleur-, en geluidstherapieën, reinigingskuren, voedseldiëten, kruidenmassages, kruidentoediening en yoga en meditatie. Om na te gaan van welke onevenwichtigheid sprake is, dient eerst te worden vastgesteld hoe iemands lichaam in elkaar zit en functioneert, met andere woorden tot welk constitutietype iemand behoort. Hierbij wordt uitgegaan van de vijf oerelementen (doshas) die in de kosmos aanwezig zijn: water, aarde, lucht, vuur en ether. Deze oerelementen zijn in elk  levend wezen terug te vinden in de vorm van drie actieve elementen, te weten vata (lucht), pitta (vuur) en kapha (water). Deze drie actieve elementen vormen tezamen de tridosha die in elk menselijk lichaam is te vinden. De verhouding waarin deze elementen tot elkaar staan, is verschillend voor elk mens. Afhankelijk van deze verhouding kunnen tien constitutietypen worden onderscheiden.

De vaststelling van iemands constitutietype geschiedt doorgaans door middel van polsdiagnostiek, een gesprek, al dan niet gecombineerd met een vragenlijst (ter bepaling van gedrag en emotionele toestand) en lichamelijk onderzoek. Aan de hand van de specifieke klachten en symptomen kan worden uitgemaakt van welke onevenwichtigheid in de tridosha sprake is. De behandeling wordt afgesteld op het constitutietype met het doel het evenwicht te herstellen.

Het opvoedende aspect van Ayurveda is direct gerelateerd aan preventie. Het is thans algemeen bekend dat door er een gezonde levensstijl op na te houden, ziektes kunnen worden voorkomen en de kwaliteit van het leven in zijn algemeenheid kan worden verbeterd. Het gaat namelijk niet alleen om niet-ziek zijn, maar vooral om gezond te zijn en gezond te blijven om het optimale uit het leven te kunnen halen. Een tekst uit de Ayurveda is: “Op tijd eten, werken, ontspannen en lichaamsbeweging hebben, draagt bij tot een gezond en lang leven. Voor elk probleem is een oplossing, voor iedere ziekte bestaat een medicijn, de enige ziekten en gebreken die moeilijk te genezen zijn, bestaan al vanaf het moment van geboorte.”

Enkele therapieën

De verschillende Ayurvedische therapieën gaan uit van natuurlijke methoden en/of producten. De gedachte is dat genezing plaatsvindt via de wetten van de natuur. Bij alle therapieën wordt beoogd de betreffende persoon vertrouwd te maken met zijn/haar eigen lichamelijke en geestelijke vermogens. Hierdoor wordt de motivatie gestimuleerd om aan versterking van deze vermogens te werken en wordt de verantwoordelijkheid voor genezing voor zoveel mogelijk bij de betreffende persoon gelegd.

Bij de reinigingskuur (panchakarma-kuur) gaat het om een lichamelijke behandeling waarbij op systematische wijze afvalstoffen uit het lichaam worden verwijderd. Er vindt een serie van opeenvolgende behandelingen plaats: het toedienen van een natuurlijk product, zoals ghee (botervet) die de afvalstoffen voorweekt, waarna deze door middel van massages en warmtebehandelingen uit het lichaam worden afgevoerd. Vervolgens worden er ook dieetadviezen gegeven. Tegelijk met de kuur wordt ook aan ademhalingsoefeningen, yoga en meditatie gedaan.

Bij het voedseldieet wordt rekening gehouden met verschillende natuurlijke kwaliteiten. Deze zijn satva (puur/vredig), rajas (onrustig) en tamas (energiek). Op vegetarisch voedsel is de kwaliteit satva van toepassing; op vlees en scherp smakende kruiden is de kwaliteit rajas van toepassing. Bepaalde kruiden als knoflook bergen de kwaliteit tamas in zich. In elk individueel geval wordt nagegaan welke combinatie van kwaliteiten het beste resultaat oplevert.

Integrale yoga beoogt alle aspecten van het leven (het fysieke, het vitale, het mentale, het intellectuele en het causale aspect) met elkaar in harmonie te brengen. Bij de beoefening is er sprake van een synthese van verschillende vormen die zich op één bepaald aspect of op enkele aspecten concentreren. Yoga stimuleert de mens tot zelfonderzoek met het doel geest en lichaam tot rust te brengen. Meditatie is een middel hiertoe, evenals ademhalingstechnieken. Langdurige beoefening van yoga bevordert de spirituele ontplooiing en leidt uiteindelijk tot bewustwording van de ware natuur van het menselijk wezen. Yoga is dan ook bij uitstek een therapie die niet zozeer op genezing is gericht als wel op het bereiken van een optimale kwaliteit van leven.

De agni therapie (agniis vuur/energie) concentreert zich op de beïnvloeding van lichaamsenergieën. Ziek zijn is namelijk vaak het gevolg van een verstoring in de doorstroming van energie die plaatsvindt via knooppunten (chakra’s) en energiebanen (nadi’s). Nadat is vastgesteld waar onvoldoende energie wordt doorgelaten, kan worden gewerkt aan opheffing van de blokkade. Hiervoor kunnen verschillende methodes worden aangewend, waaronder acupressuur, hypnotherapie, geur- of klanktherapie of reinigingsdiëten.

Bij de klanktherapie worden onder meer mantra’s (verzen uit de Veda’s) gereciteerd. Deze verzen bergen oerklanken in zich die, indien op de juiste manier uitgesproken, kunnen helpen bij het herstellen van het evenwicht tussen lichaam en geest. Aum is bijvoorbeeld zo een oerklank.

Universeel

Alhoewel Ayurveda een Hindoeïstische oorsprong heeft, is deze geneeswijze niet religieus of etnisch gebonden. De Ayurveda gaat uit van natuurlijke processen die een universeel karakter dragen en niet gebonden zijn aan een bepaalde plaats- of tijdsgeest. Vanuit India is Ayurveda over het hele Aziatische continent verspreid. In de westerse geneeskunst zijn veel invloeden terug te vinden, voornamelijk via de Arabische geneeskunst, waarbij men zich niet altijd ervan bewust is van de Ayurvedische oorsprong.

Bron: Verslag van het Symposium “Hindoeïsme en Gezondheidszorg” (Amsterdam, 21 november 1992) – uitgave Wereld Hindu Federatie Nederland

De Verenigde Naties heeft 21 juni uitgeroepen tot Internationale Yoga Dag. En ook in Nederland werden er op diverse plekken speciale yoga events georganiseerd. Van een kleinschalig event tot aan een heus yoga festival, de een tegen betaling en de ander weer geheel gratis. Voor een ieder  was er wel wat wils.

Zo was er bijvoorbeeld het tweedaagseYoga Festival Zoetermeer dat dit jaar voor het eerst gehouden werd. Een  bijzonder event vol yogalessen, workshops en optredens van voedingsdeskundigen, life coaches, artiesten, muzikanten en meer. En op de Dam in Amsterdam werd op 16 juni  wederom een geslaagd event georganiseerd  door onder andere de Indiase Ambassade in Nederland met vegetarisch eten, muziek, dans en meditatie.

Zoetermeerder Sham Hira (47) bezocht beide dagen het Yoga Festival. Sham maakte  2,5 jaar geleden kennis met yoga. Nadat hij ‘burn-out’ -achtige klachten kreeg, werd hij door zijn vrouw aangemeld bij een yoga-studio. In eerste instantie rolde Sham in een hoekje van de studio zijn matje uit en verdween gelijk na de lessen naar huis. Gaandeweg hervond hij zijn innerlijke rust en daarmee ook zijn oude ik. In de afgelopen jaren weet Sham 3 tot 4 keer per week zijn plekje naar de yoga-mat te vinden. Tijdens het yoga-festival viel het Sham op dat er nauwelijks Hindostanen aanwezig waren en dat het veelal de Nederlandse vrouwen zijn die de weg naar de yoga-studio weten te vinden.

Mevrouw Chandra deed mee met de activiteiten op de Dam. ”Het was lekker weer en er waren veel bezoekers, waaronder ook veel Hindostanen”, zegt ze. Zelf is ze al ruim 30 jaar bezig met yoga. Eens in de week gaat zij naar de yogales. ”Het helpt me met mijn gezondheid.

Ook Sham Hira  plukt nu de vruchten van zijn yogalessen.” Onbewust ben ik beter gaan ademhalen. Juist op het moment dat er onrust in mij lijkt te ontstaan. Ik ben de dingen ook gaan relativeren. Ik maak me niet meer zo druk om van alles en nog wat. Soms denk ik bij een ander ook: die heeft yoga nodig!”

De populariteit van yoga valt niet te ontkennen.  Naar schatting beoefenen wereldwijd meer dan 300 miljoen mensen yoga. In opdracht van Vereniging Yogadocenten Nederland (VYN) en Yoga Magazine werd er in 2016  een onderzoek uitgevoerd waaruit bleek dat 12% van de Nederlanders (1,6 miljoen) zich in ieder geval met yoga bezig houdt. “We hanteren nog steeds deze getallen maar naar schatting is dit  sindsdien alleen maar toegenomen.”, zegt Yvette Meinema , erkend yogadocent en bestuurslid van VYN. “ Yoga is een filosofisch en spirituele richting en geen wellness. Yoga kijkt naar integrale mensen, het is holistisch van aard en die houdingen zien wij bij VYN als een van de 8 onderdelen uit de 8 paden van yoga. De wat actievere vormen van yoga zoals Hatha Yoga zijn populair. Varianten met een meer meditatief karakter zijn minder bekend.” Volgens Yvette is  er ook een groei in het aantal jongeren dat aan yoga doet. “ Veel jongeren tussen de 25 en 35 jaar zijn bezig met een leefstijl dat past bij de trend van gezond leven en daar hoort yoga ook bij”.

“Ik raad anderen yoga aan, omdat velen van ons op zoek zijn naar balans, maar meestal eerst op een harde manier uit balans geraken om dan pas te gaan mediteren of yoga te beoefenen. Ik ben daar zelf ook een voorbeeld van”, zegt Sham. “Daarnaast kom je ook in contact met mensen die op een positieve en compassievolle wijze in het leven staan. Daar kun je alleen maar beter van worden!

Kunnen planten en bomen heilig zijn?

Planten en bomen verschaffen ons voedsel, kleding, geneesmiddelen, bouwmaterialen en de zuurstof die wij inademen. Toch geven wij hun zelden de eer die hun toekomt. Wellicht meer dan bij enig ander geloof het geval is, hebben hindoes de goddelijke aard van de plantenwereld in kaart gebracht. In twee delen besteden wij aandacht aan twee uitzonderlijke gewassen die een unieke plaats in de levens van honderden miljoenen mensen innemen: Tulsi en rudraksha.

De miljoenen plantensoorten waarvan onze levens en levensvreugde zo afhankelijk zijn, worden in slechts weinig culturen gewaardeerd en verheerlijkt. De natuurvolken vormen hierop een uitzondering. De Braziliaanse medicijnmannen kennen elke plant. Zij zeggen dat zij met planten praten en veel van hen leren. Amerikaanse Indianen hebben nog steeds respect voor planten en kennen de wederzijdse relatie die wij met onze fotosynthetiserende verwanten hebben. Maar wanneer het om de kleinste details en rituele eerbied gaat, zijn er weinig andere culturen dan de Sanatan Dharm die zo’n diep inzicht in de complexe relaties tussen de mens en het plantenrijk hebben. Nagenoeg elke plantensoort heeft een doel en een religieuze plaats. Tot de elite worden rudraksha en tulsi gerekend. Deze zijn geliefd bij vereerders van respectievelijk Shiva en Vishnu. De rudraksha is een grote boom die een complex kornalijnachtig zaad voortbrengt. Tulsi is een bescheiden, borstelige struik. Beide worden gevonden in tempels, heiligdommen en bij mensen thuis. Toegewijden dragen delen ervan op het lichaam ter bevordering van de gezondheid en om de Goden te plezieren. Niet-hindoes gebruiken beide planten bij hun spirituele zoektocht.

Tulsi: het heilige basilicum

Tulsi (Latijnse naam: ocimum sanctum) behoort tot de Labiatae-familie. De klassieke naam, basilicum, betekent koninklijk of vorstelijk. Hindoes kennen de plant als Tulasi en Surasah (Sanskriet) of Tulsi (Hindi). Andere namen die gebruikt worden, zijn Haripriya (dierbaar aan Vishnu) en Bhutagni (vernietiger van demonen). Tulsi is een eenjarige struik met veel takken en zachte haren, variërend in hoogte van 30 tot 60 cm. De bladeren zijn iets smaller en lichter groen dan gewoon basilicum. Alle ocimumsoorten zijn gelijk, maar Vishnuïten volharden dat er maar één echte Tulsi is: ocimum sanctum.

Wat Tulsi van andere soorten basilicum onderscheidt, is de unieke religieuze betekenis. Tulsi is Goddelijkheid. De struik wordt, in tegenstelling tot de meeste heilige planten, niet louter beschouwd als een nuttig, door God gezonden iets, maar als incarnatie van de Godin Zelf. Wanneer men voor de Tulsi buigt, buigt men dus voor de Godin. Natuurlijk hebben de verschillende religieuze stromingen elk hun eigen zienswijze. Ge woonlijk stellen toegewijden van Vishnu Tulsi voor als Lakshmi of Vrinda; toegewijden van Ram kunnen Tulsi zien als Sita, terwijl Krishna-bhakta’s Haar vereren als Vrinda, Radha of Rukmani.

Vele Puranische legenden en dorpsverhalen vertellen hoe Tulsi op Aarde kwam en vereerd werd. De klassieke hindoemythe Samudramathana, het “Karnen van de Kosmische Oceaan”, vertelt dat Tulsi door Vishnu uit de turbulente zeeën geschapen werd als behoedster van de gehele mensheid. Alge mener zijn de legenden die beschrijven hoe de Godin Zelf als Tulsi op Aarde kwam. Een ingewikkelde legende uit Orissa ziet de struik als de vierde incarnatie van de Godin die als Tulsi verscheen aan het begin van het huidige tijdperk, Kali Yuga. Het verhaal vervolgt met intriges en misleiding onder de Goden, typisch voor de Puranische verhalen, en eindigt met Vishnu’s transformatie van de Godin Tulsi in een basilicumstruik.

Verering

De traditionele verering begint op de elfde dag van de wassende maan in de maand Jyaistha (mei-juni) wanneer de struik wordt gezaaid. Vervolgens wordt de zaailing drie maanden verzorgd. Tijdens deze periode bestaat de verering uit de zorg die aan de zaailing wordt gegeven. Bij volle maan in de maand Ashvina (augustus/september) wordt de verering intenser met gebeden en gezang, elke ochtend een rondgang van zeven keer en een of twee keer per dag het offeren van kamfer- of olielampjes, water, rijst, bloemen en zoetigheden. Dit wordt voornamelijk door de vrouwen in het huishouden gedaan. De verering bereikt een hoogtepunt op de elfde dag van de wassende maan in Karttika (oktober/november) tijdens een festival dat Tulsivivaha wordt genoemd: de Godin Tulsi wordt ceremonieel gehuwd met Haar gemaal Heer Vishnu. Vishnu wordt op dit huwelijk symbolisch vertegenwoordigd door de saligrama, een zwarte ammoniet (fossiele steen – red.) uit de Nepalese rivier Kali Gandaki. De meest godvruchtigen eindigen de verering op de veertiende dag door bladeren te offeren aan een rivier of gewijd bassin onder het zingen van de Vishnu Sahasranama, de 1008 namen van de Heer.

Van de houtachtige stengel, takken en zaden van Tulsi kunnen eenvoudige kralen worden gemaakt. Nijvere toegewijden maken mala’s, kralensnoeren, van een dode struik die zij hebben verzorgd, vereerd en gehuwd. Deze mala’s worden gebruikt voor japa, het opzeggen van gebeden, en op het lichaam gedragen voor zegen en bescherming van de Godheid gedurende het gehele jaar. Als er geen kralen van worden gemaakt, dient de gedroogde struik alleen in een rivier, oceaan of vijver te worden weggedaan.

Tulsi bezit, evenals alle andere soorten basilicum, opmerkelijke, helende eigenschappen, zowel natuur lijke als spirituele. Auteur Stephen P. Huyler schrijft, “Naast haar religieuze verdiensten wordt Tulsi al sinds mensenheugenis in de Indiase geschriften en overlevering geprezen als geneesmiddel tegen bloed- en huidziekten. Oude verhandelingen verheerlijken de plant als medicijn voor nierziekten en artritis, middel tegen giften en ter voorkoming van muggen- en insectenbeten of als zuiveraar van vervuilde lucht. Tulsi, bereid als medicinale thee of als kompres, wordt in India ge bruikt ter versterking van de interne en externe organen. Het wijdverspreide gebruik doet vermoeden dat deze tradities zijn gebaseerd op praktische werkzaamheid.” De voordelen van basilicum voor de gezondheid worden in elk verkrijgbaar boek over kruiden en ayurved beschreven.

Tulsi wordt ook veel gebruikt om de rituele zuiverheid te bewaren, voor reiniging en om kwaad af te weren. Een blad in de mond van een stervende dient om zeker te zijn van de overgang naar de hemelse rijken. Tijdens een eclips (verduistering) worden bladeren ingenomen en ook in bereid voedsel en opgeslagen water gedaan om occulte vervuiling tegen te gaan. Brandstapels bij begrafenissen bevatten vaak tulsihout om de geesten van de doden te beschermen als Bhutagni, vernietiger van demonen. Tulsi bladeren en -twijgen worden bij de ingang van huizen gehangen om demonen te weren. De aanwezigheid van een Tulsi – heiligdom houdt naar verluidt het gehele huis zuiver, vredig en harmonieus.

Uit: Hinduism Today (vertaling Sampreshan)