Kanta Adhin

Halloween schijnt in Neder­land steeds populair­der te worden. Ik was gewend om ervoor te zorgen dat ik op 11 november met Sint Maarten wat snoepgoed in huis had voor de kinderen die al zingend met een lampion aan de deur kwa­men. De laatste jaren is dat echter niet meer gebeurd. Intussen zie je in de aanloop naar 31 oktober bij diverse woningen allerlei attributen die met Halloween te maken hebben, enge pompoenen, doodskoppen, spinnenwebachtige versier­­selen over de hele buiten­muur, en zie je griezelige vermommingen waarmee men de straat op gaat. Ik vroeg me af of ik snoepgoed in huis moest halen voor als die enge wezentjes aan de deur zouden komen. In de winkel stelde iemand mij gerust. Halloween lijkt in populariteit toe te nemen, maar men gaat nog niet zover om bij willekeurige huizen aan te bellen, alleen bij huizen waar er Halloween-attributen te zien zijn.

Gelukkig, dacht ik. Bij Sint Maarten gaat het er nog liefelijk aan toe. Soms kreeg ik ook wat van de kinderen, een klein knutsel- of teken­werkje. Maar om onder bedrei­ging snoep te geven, is toch andere koek. In Engelstalige landen kom je er met “Trick or treat” misschien nog met een (onschuldig) plagerijtje van af als je zou weigeren. In Nederland moet je dat echter met je leven bekopen, want hier zegt men “Snoep of je leven”. Dit soort bedreigende taal past misschien in de tijd waarin we leven. Er gaat een duidelijke aantrekkings­kracht uit van het griezelige karakter van de viering van Halloween en de commercie springt daar gretig op in. Toch zouden we wellicht wat voorzichtiger moeten zijn en verheerlijking van bedreigingen – hoe onschuldig dan ook – niet moeten willen stimuleren. Ik wil hiermee niet te belerend zijn en zeker niet de pret bederven die vele kinderen aan dit feest beleven. Maar het kan nooit kwaad als volwassenen reflecteren op wat we doen en wat we soms als vanzelfsprekend ervaren.

Aarti Ramautar (2003)

Zelf denk ik dat een mooie balans kan wor­den bereikt als kinderen op andere feest­­dagen een ande­re boodschap afgeven. Binnen­kort – 12 novem­ber – is het Divali, het lichtjes­feest dat in het teken staat van de overwinning van het goede op het kwade, van het licht op de duis­ter­nis, van kennis op onwetendheid. Dit feest valt niet op een vaste dag, maar zo een tien dagen voor of na Halloween (afhankelijk van de dag van nieuwe maan in die periode). Hoe mooi zou het zijn als een groepje kinderen aan de deur zou komen met een diyá (een aardenwerken lampje) die de bewoners kunnen aansteken en voor of in hun huis plaatsen. Voor de veiligheid zou het ook om een kunst- of symbolisch lichtje kunnen gaan, of om een eigen Divali-knutselwerkje of -tekening. Als de gedachte erachter maar overkomt. Ik wens iedereen alvast een shubh (geze­gend) Divali toe en zal zelf wat lekkers om uit te delen in huis hebben. Je weet maar nooit!

Foto: headerfoto Diyá – foto Radjin Thakoerdin en Aarti Ramautar 2003 – foto Roy Mohan/Hindorama

Kanta Adhin

Als je op Mauritius vertelt dat je uit Nederland komt, krijg je meteen te horen: “Aah, Dutch. You know that the Dutch killed the dodo?” Voor mij was het niet altijd even duidelijk of het slechts grappig was bedoeld of dat het de Nederlanders nog steeds wordt aangerekend dat de dodo die alleen op Mauritius voorkwam, is uitgestorven. Geschat wordt dat dit tussen 1680 en 1690 is gebeurd, nadat de Nederlanders in 1598 het tot dan onbewoonde eiland in de Indische oceaan koloniseerden en vernoemden naar de toenmalige stadhouder Maurits graaf van Nassau, later prins van Oranje (nog iets voor de Oranjes om excuses over te maken?).

De dodo was een vogel beho­rend tot de duif­achtigen, met kleine vleugels die in de loop der tijd ongeschikt waren geworden om te kunnen vliegen. Het dier had geen natuurlijke vijanden en kon zich daarom vrolijk waggelend, zonder te hoeven vliegen, prima handhaven in zijn natuurlijk milieu. Toen kwamen de mensen, in de vorm van Nederlandse kolonisten en zeelieden, en was het uit met de pret. Mauritianen doen je graag geloven dat de vogel is uitgestorven, omdat de Nederlanders ze allemaal hebben opgegeten. Dat ze als voedsel dienden, is zeker het geval, maar onderzoekers menen dat het vooral uitheemse dieren waren die door de Nederlanders op het eiland werden geïntroduceerd, die funest bleken voor de dodo: varkens, katten, ratten die het vooral op jonkies en de eieren hadden gemunt.

De dodo staat min of meer symbool voor dieren die door menselijk handelen zijn uitgestorven en er is veel wetenschappelijk onderzoek naar verricht. Daaruit kwam onder meer naar voren dat mensen de dodo onterecht het imago van een dikke, dommige vogel gaven. De vogel is het nationale symbool van Mauritius en daar zijn de beeltenissen van de dodo overal te zien: op schilderijen, in boekenwinkels, op souvenirs: de dodo is dood, lang leve de dodo!

Bij het horen en lezen van het verhaal van de dodo dacht ik er onwillekeurig aan hoe ons vertrouwde leefmilieu inmiddels is geïnfiltreerd door de über­mensch die op snode manier bezig is ons soort te laten uitsterven. Deze übermensch zet in toe­nemende mate kunst­matige intelligentie in waardoor er voor ons geen noodzaak meer is zelf na te denken. Vervolgens zet de übermensch zijn eigen varkens, katten en ratten uit, zoals: het bedrijfsleven, ideologen, de entertainmentindustrie, influencers en wat dies meer zij. Die maken grif gebruik van het dommige imago van de mens dat inmiddels wordt gehanteerd. De mens wordt opgezweept tot onnodige consumptie; is proefdier van experimenteel beleid op gebied van zorg en onderwijs; dient als entertainment in reality programma’s; wordt bedolven onder complot­theorieën; weet niet meer of die man of vrouw is of wil zijn en vindt dat kleuters daarin al een eigen keuze moeten kunnen maken.

Kunnen we het tij keren en ons eigen denkvermogen weer inschakelen en alleen héél slim gebruik maken van kunstmatige intelligentie? Kunnen we weer mens worden? Een weldenkend individueel én sociaal wezen, die verantwoordelijk is voor wat hij of zij als individu én als medemens doet? Die ook inziet dat kinderen als zich nog ontwikkelende wezentjes leiding en begeleiding nodig hebben? Opdat wij en zij geen übermensch en ook geen dodo worden?

Kanta Adhin

Het recente bericht dat wormen die meer dan 146 duizend jaar ingevroren waren in de permanent bevroren grond (perma­frost) van Siberië bij ontdooiing weer tot leven kwamen, vond ik fasci­nerend. Ik vroeg me wel af wat we hier nu mee moeten. Willen we kijken of ook andere levensvormen na zo een lange tijd in bevroren staat te zijn geweest weer tot leven kunnen worden gewekt? Hebben we niet al genoeg leven op aarde? Waar ik nu wel beducht voor ben, is dat we niet weten wat er nog meer allemaal tot leven zou kunnen komen door opwarming van de aarde. Ziektedragende organismen? We zouden wel eens voor lelijke verrassingen kunnen komen te staan.

Momenteel zijn we erg druk bezig stukjes bevroren Nederlands-Surinaamse koloniale geschiedenis uit de vrieskast te halen. Het krioelt van initiatieven, projecten, boeken,  filmproducties, lezingen en vertellingen. De ont­dooide geschiedenis sijpelt overal door en de bedoeling is dat deze samensmelt met de algemene Nederlandse geschiedenis. Vergroting van kennis en bewustwording van nog onbekende delen van de geschiedeins is het streven. Een volkomen terecht streven. Echter, gaandeweg dit proces worden we ook geconfronteerd met minder gewenste ontwikkelingen die een nare smaak achterlaten.

Terwijl er door de regering handreikingen worden geboden om met de gevoelige kanten van de koloniale geschiedenis in het reine te komen, worden er weer andere gevoelig­heden tussen de voormalige gekoloniseerden bloot­gelegd. De multiraciale samenstelling van de Surinaamse bevolking, een product van koloniale politiek, heeft geleid tot een zekere rivaliteit tussen de verschillende bevol­kings­groepen. Lange tijd was de politiek in Suriname ook op etnische leest geschoeid en nog steeds is men daar niet helemaal van af. Op gezette momenten steken de lelijke kanten van etnische rivaliteit tussen met name de Afro- en de Hindostaanse Surinamers de kop op, een doorwerking van de koloniale geschiedenis die zich ook in Nederland manifesteert.

Met het uitroepen van het herdenkingsjaar slavernij­verleden lijkt de verdeel- en heerspolitiek van weleer weer tot leven gewekt. Wanneer wordt gepleit om naast het trans-Atlantische slavernij­verleden ook aandacht te geven aan andere vormen van slavernij en aan de contractarbeid (een vervolg op slavenarbeid) wordt er boos gereageerd van de zijde van nazaten van de Afrikaanse slaaf­gemaakten. Het is hun jaar en de beschikbare fondsen moeten alleen hun zaak dienen. Ook hoor je geluiden dat nakomelingen van Hindostaanse contractarbeiders niet moeten zeuren. Hindostaanse contractarbeiders hebben grond en geld gekregen. De vrijgemaakten kregen niets. Het hoe en waarom en of de mensen daarmee alles in de schoot geworpen kregen zonder te hoeven werken, lijken niet te boeien. Ook niet of die ‘voorsprong’ tot in het heden bepalend is. Dat dit soort oprispingen uit een bepaalde hoek komen, soit! Er zijn genoeg weldenkende mensen die naast de specifieke issues van het slavernijverleden, het belang inzien van inbedding van kennis en bewustheid van de gehele gemeenschappelijke Nederlands- Surinaamse geschiedenis in de Nederlandse samenleving.

Het valt dan wel vies tegen als een bekende persoonlijk­heid als Aldith Hunkar, die zich ook als verteller van het koloniaal verleden opwerpt, in een filmproductie opval­len­de hiaten en onjuist­heden laat zien. Als voormalig nieuwslezer van het jeugdjournaal zou zij zich bij uitstek moeten realiseren hoe belangrijk het is om objectieve en correcte informatie te verschaffen. Voor het EO-programma Firma Erfgoed Overzee reist zij onder meer naar Suriname. Het is op zijn minst merkwaardig te noemen dat zij geen enkele aandacht heeft voor het erfgoed van de grootste bevolkingsgroep daar, de Hindostanen. Daar heeft ze misschien een in haar ogen goede reden voor. Onvoorstelbaar is echter dat, als zij over de geschiedenis van Mariënburg vertelt, zij alleen de Javaanse contractarbeiders noemt die daar hebben gewerkt en die op 29 juli 1902 in opstand kwamen (zij heeft het over een “staking”). Vervolgens laat zij het ‘monument ter herdenking van de (Javaanse) opstand’ zien. Niet in beeld is de tekst die in vrij grote letters op dit monument staat. Daaruit blijkt overduidelijk dat het geen gedenkteken ter herinnering aan de opstand is, maar aan de Javaanse immigratie.

Monument ter herinnering aan de opstand te Mariënburg onthuld in 2006. In 2022 werd een tweede monument onthuld.

Iets verderop staat het monument ter herdenking van de opstand met daarop de namen van de slachtoffers die zijn gevallen toen deze opstand op 30 juli 1902 door de autoriteiten werd neergeslagen. Aan de namen had het researchteam van Hunkar moeten kunnen zien dat het voornamelijk om Hindostaanse contractarbeiders ging. Wat haar reden is voor niet alleen een vertekende, maar ook ronduit onjuiste weergave van de feiten, weet ik niet. Zij krijgt echter ruim baan om deze via de media te presenteren. Zo laat het  ontdooiingsproces rijkelijk ge­schied­kundige kennis van jan en alleman vloeien. Na het zien van het programma, bleef bij mij een vieze smaak van rottende wormen achter.

Kanta Adhin

De maand juni stond vol­ledig in het teken van de herdenking en viering van 150 jaar Hindostaanse im­mi­gratie. Daarbij werd de gevleugelde tekst “Daar waar het mij goed gaat, is mijn Vaderland” regelmatig aangehaald. Dit is een Nederlandse vertaling van een tekst uit het hindoeïstische ge­schrift Ramayana (Jahán base wahán sundar desu) die staat op het Immigratiemonument op het Hobbemaplein in Den Haag (en ook op het Baba en Mai immigratie­monument in Paramaribo). Deze woorden worden graag aangehaald om aan te geven dat het eigen is aan Hindostanen om zich zonder grote problemen aan nieuwe omstandigheden aan te passen en – door hard te werken – ook successen te bereiken, terwijl ze ook hun cultuur behouden. Een positieve eigenschap waar men trots op is. Dat mag ook. Er is echter een risico dat deze trots omslaat in te grote zelfingenomenheid met het vergaarde materiële bezit, de academische titels en het culturele erfgoed.

Minister Robbert Dijkgraaf van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap die op 5 juni namens het Nederlandse kabinet een krans legde bij het Immigratiemonument, ontkwam er niet aan het citaat op het monument aan te halen. Hij meende dat het “geruisloos” integreren van Hindostanen misschien ook de reden is dat hun geschiedenis nog te onbekend is. Hij spoorde de Hindostanen dan ook aan om zich duidelijker te profileren als zij willen dat hun verhaal ook moet worden gehoord. “Ontdek in deze tijd van herbezinning wat het Hindoestaanse verleden jou te zeggen heeft. Vertel over je verknochtheid aan Suriname. Zeg het als je trots bent dat je wortelt in de eeuwenoude cultuur van India.”

Het is bekend dat er veel is gemord dat er in Nederland te weinig aandacht is voor de gedeelde geschiedenis van de Hindostanen in vergelijking tot het slavernijverleden. Minister Dijkgraaf heeft met zijn aanwezigheid op 5 juni laten zien dat het kabinet het gemor heeft gehoord. Sedert de onthulling van het immigratiemonument op het Hobbemaplein in 2004 door de toenmalige minister voor Integratie Rita Verdonk, was er voor het eerst een lid van kabinet aanwezig op 5 juni, de Dag van de Hindostaanse Immigratie.

Dat geruisloos aanpassen is iets waar Hindostanen aan de ene kant trots op zijn. Zij hoeven niet de barricades op om van alles af te dwingen, zij werken er zelf aan. Aan de andere kant maakt men zich er toch druk om niet of onvoldoende te worden gezien of gekend. ‘Onzichtbaar’ is misschien niet het juiste woord. Zoals de Burgemeester van Den Haag zei tijdens een bijeenkomst bij ASAN op 10 juni: “Het stikt van de Hindostanen. Overal waar ik kom, zie ik ze.” Waarom dan dat miskende geluid van de laatste tijd? Het is wellicht goed om te reflecteren op de woorden: “Daar waar het mij goed gaat, is mijn Vaderland.”

Deze tekst wordt over het algemeen gezien als een aansporing tot integratie in het land waar men naar toe is geëmigreerd. Maar is het ook een aansporing om actief deel te nemen aan de samenleving of alleen maar om eigen geluk na te streven met gebruikmaking van de mogelijkheden die het land biedt? Is het een aansporing om je gedeisd te houden, een stille immigrant te zijn? Of moet er inspiratie uit worden geput om een plaats op te eisen in de maatschappij?

Moti Marhé, Neerlandicus en Hindi-kenner, meent dat de oorspronkelijke tekst uit het Ramayana veel betrokkener en actiever is en dat de huidige Nederlandse vertaling daar geen recht aan doet. De Nederlandse tekst heeft een te egoïstische en passieve lading. Ik ben het met hem eens. Je zou daarin inderdaad kunnen lezen: Zolang het mij maar goed gaat. Achter de schone schijn van sociaal­economisch succes van Hindostanen gaan er nog steeds problemen schuil. Er zijn groepen die niet of minder goed meekunnen. Hebben wij als gemeenschap voldoende aandacht voor hen? Hebben wij hen ook betrokken bij de herdenking en feestelijkheden van de afgelopen tijd? Was, bijvoorbeeld, aan de ouderen in zorgtehuizen, die het dichtst bij onze voorouders staan, een prominente plek toegekend om getuige te zijn van de kranslegging door minister Dijkgraaf? Waren aan de minderbedeelden gratis kaarten verstrekt voor het concert in Amare?

Ook zouden wij meer kunnen doen om de cultuur waar we zo trots op zijn een plek in de mainstream cultuur te geven door ook autochtone gezelschappen te betrekken. Hoe mooi zou het zijn om in Amare, bijvoorbeeld, het Phil­harmonisch Orkest het legendarische Rat ke sapna van Ramdew Chaitoe te hebben horen spelen. De nationale viering van 150 jaar Hindostaanse immigratie heeft echter geen of nauwelijks externe uitstraling gehad. Het was een feestje voor de incrowd. Een gemiste kans, in mijn ogen. Het lijkt erop dat Hindostanen al blij zijn als zij kunnen dansen op baithak gana en al tevreden als hun Hollandse aangetrouwde familie meedoet. Hopelijk nemen we de oproep van minister Dijkgraaf tot duidelijker profilering ter harte en anders…. Wat mij betreft geen gezeur over onzichtbaarheid, onbekendheid en wat dies meer zij, maar wel zorgen dat het niet alleen mij, maar ons goed gaat.

Klik HIER voor de volledige tekst van de toespraak van minister Dijkgraaf op 5 juni 2023.

Kanta Adhin

De wolf veroorzaakt veel ophef in Nederland. Sinds enige jaren is dit dier dat voor velen alleen bekend was uit sprookjes als Roodkapje en De wolf en de zeven geitjes, terug in Nederland. En dat wordt zeer verwelkomd door natuur­liefhebbers die hun enthousiasme niet op kun­nen dat het dier zich weer is komen vestigen in wat eens zijn natuurlijke habitat was en de biodiversiteit weer een boost zal geven. Als de wolf zich maar gedeisd zou houden, lijkt er geen probleem. Echter, het dier gaat op pad en doodt schapen; of laat mensen die in de natuur willen recreëren schrikken; en nog schandelijker, het loopt zomaar door de straten van Doetinchem. Koren op de molen van tegenstanders van de wolf die het dier dus liefst zien verdwijnen, alhoewel sommigen het wel stoer vinden om eerst even een selfie te maken met de wolf om familie en vrienden daarmee te imponeren. Opjagen en afschieten mag niet zomaar omdat er strenge regelgeving is die de wolf beschermt.

Londá ke nác en Stephen Rawinder Pikaar & Team

Toen ik op tv naar de beelden van de viering van Konings­dag keek, moest ik onwillekeurig aan de wolf denken. Ook het koningshuis wordt aan de ene kant op handen gedragen door de koningsgezinden en, aan de andere kant, verguisd door antimonarchisten die het instituut alleen maar geldverspilling vinden en bovendien ongevraagd (ongekozen) aanwezig is, een archaïsch overblijfsel van vroeger dat alleen nog in sprookjes een plaats heeft. Elke misstap van de koning, zoals een vakantie naar het buitenland terwijl heel Nederland ‘grounded’ is, wordt dan ook aangegrepen om hem weg te honen. Maar het koningshuis is nu eenmaal verankerd in de grondwet en krijg je dus niet zomaar weg.

In Rotterdam waar de viering van Koningsdag 2023 plaatshad, was een heel divers programma opgezet met ook een plaatsje voor de antimonarchisten. Er was een uitgebreid aanbod aan activiteiten zoals zang, dans, kunst, sport die tentoon werden gespreid door een diversiteit aan groepen die de samenleving van Rotterdam uitmaken. Hindostanen kunnen dit keer niet klagen dat ze onzichtbaar waren. Ze waren onder meer aanwezig met dans, de londá ke nác (dansende mannen verkleed als vrouwen), waarmee ze tegelijk ook toonden dat gender­diversiteit al een heel oude en ingeburgerde traditie is.

Kotomisies Foto’s: Sampreshan/Hindorama

Er werden ook maatschappelijke issues aan de orde gesteld, zoals het Nederlandse slavernijverleden. Aan de ene kant werd de koning bevraagd over het aanbieden van excuses. Daarbij gaf hij te kennen niet voornemens te zijn deze op 1 juli 2023 aan te bieden. Hij wil eerst het resultaat van het door hem gevraagde onafhankelijk onderzoek naar de rol van het koningshuis bij het slavernijverleden afwachten. Gezien de staatkundige verhou­dingen in die tijd is het nauwelijks voorstelbaar dat er geen kwalijke rol van het koningshuis is geweest. Aan de andere kant waren er nazaten van slaafgemaakten die dans en andere kunsten voor het koninklijk gezelschap opvoerden. Ook waren er de dames in koto (kotomisies), een klederdracht die recht­streeks naar de slavenhouders is terug te voeren. Althans naar de echtgenoten van slavenhouders die het mooie figuur van de zwarte vrouwen wilden verbergen onder een onelegante outfit van verschillende lagen stof, om te voorkomen dat hun mannen in de verleiding kwamen. De kotomisies zijn echter heel erg trots op hun klederdracht die zij door middel van eigen creativiteit vorm hebben gegeven. Een voorbeeld van het niet blijven steken in slachtofferschap.

Ik denk dat we moeten onder­ken­nen dat zowel de wolf als de koning een nuttige rol kan vervullen. De wolf is goed voor de biodi­versi­teit en de koning vooral als symbool van eenheid in een diverse en gepolariseerde maatschappij. Als beide zich tot hun nuttige rollen beperken en zich niet aan uitspattingen te buiten gaan, moet het mogelijk zijn hen te behouden voor het Nederlandse landschap. Uiteindelijk is de wolf wellicht minder tot last dan de vele honden die rondlopen, je bijten of ongevraagd besnuffelen, overal maar poepen, of katten die op vogels jagen. Een wat gemoderniseerd koningshuis kost op den duur misschien zelfs minder dan wat we kwijt zijn aan het bestrijden van geweld rondom de sport, met name voetbal, en het beveiligen van mensen die vanwege hun werk maar lukraak worden bedreigd.

Dr. Hans Ramsoedh publicist en historicus

Het jaar 1672 staat in Nederland te boek als een rampjaar. Het was namelijk met vier landen (Frankrijk, Engeland en de bisdommen Münster en Keulen) tegelijk in oorlog. Nederland (des­tijds de Republiek der Zeven Verenigde Neder­lan­den ge­heten) leek redde­loos verloren. De regering wist niet wat ze moest doen en was radeloos. Als gevolg van de oorlog lag de handel stil. De bevolking verarmde en was radeloos. Het ‘rampjaar 1672’ wordt dan ook beschouwd als een dieptepunt in de Nederlandse geschiedenis.

Er zijn grote parallellen tussen het rampjaar 1672 in Nederland en de huidige ontwikkelingen in Suri­name. Tien jaar Desi Bouterse als president (2010-2020) heeft Suriname sociaal­economisch en financieel volledig geruïneerd. Chan Santokhi en zijn partij wierpen zich bij de verkiezingen in mei 2020 op als de redder van Suriname. Ze beloofden een eind te maken aan tien jaar wanbeleid van Desi Bouterse: Wo set’en [wij gaan orde op zaken stellen].

Santokhi op verkiezingscampagne in 2020. Foto Ra1 Photography

Maar van het imago van Santokhi als redder van het Surinaamse volk is echter geen schim meer over. De feiten zijn inmiddels overbekend: voortzetting van de politiek van nepotisme (benoeming van familie en vrienden), een aaneenrijging van corruptieve schandalen zoals we kennen uit de periode van de regering-Bouterse, een ondermaats presterend regeerteam en een halfslachtig sociaal­econo­misch beleid. Het nepotisme onder de regering-Santokhi wordt inmiddels gezien  als een continuering van de state capture (gijzeling van de staat) door vrienden en familie van de president en de familie Brunswijk zoals ten tijde van de regering-Bouterse.

Ondertussen gaat een groot deel van de Surinaamse bevolking gebukt onder het falende beleid van de regering-Santokhi met een inflatie die sinds 2020 meer dan zestig procent bedraagt. Een verarming van de bevolking is hiervan het gevolg. Het resultaat van het halfslachtige regeringsbeleid is de hoge vlucht van de wisselkoers: van 1 USD voor 19 SRD in 2020 naar 37 SRD in maart 2023. De regering slaagt er niet in de wisselkoers te beheersen. Van een structureel en integraal sociaal-maatschappelijk beleid gericht op duurzame armoedebestrijding, zoals her­haal­delijk door de regering aangekondigd, is geen sprake.

De Wereldbank berekende dat sinds 2022 circa twintig procent van de Surinaamse bevolking (ongeveer 110.000 mensen) in armoede leeft en dat één op de vier personen in Suriname rond moet komen van een inkomen van US$ 5,50 per dag. De huidige sociaaleconomische situatie is dat de armen onder de bevolking meer dan zeventig procent van hun salaris aan voeding uitgeven. Volgens deskundigen van de Wereldbank behoort Suriname samen met Venezuela en Bolivia tot de drie landen op het Zuid-Amerikaanse continent die tegen het jaar 2030 niet in staat zullen zijn armoede uit te bannen. Gelet op de hoge schuldenlast werd Suriname door het IMF in januari 2023 gerekend tot de D(ebt)7-landen in de wereld (naar analogie van de G7-(rijkste) landen). Dat wil zeggen dat Suriname werd gerekend tot de bijna failliete landen in de wereld. Van het IMF kreeg Suriname een lening van USD 690 miljoen, een bedrag dat in tranches wordt uitbetaald. Als gevolg van de halfslachtig uitvoering van het IMF-programma is het IMF voor de zoveelste keer genoodzaakt om overmakingen op te schorten.

Van een daadwerkelijke aanpak van problemen is geen sprake. Zo is er bij de regering geen sprake van daadkracht om de productie te stimuleren en inkomsten te genereren. Een van de gevolgen van de slechte sociaaleconomische situatie is dan ook de brain drain. Veel kader werkzaam onder meer in de medische sector en het onderwijs trekt weg voor betere voorzieningen naar het Caraïbisch gebied en Nederland. Ondertussen grossiert de president in loze beloftes en het installeren van commissies om problemen aan te pakken. Het probleem met de installatie van dergelijke (onderzoeks-) commissies in Suriname is echter dat het feitelijk neerkomt op de zaak op de lange baan schuiven waarna er niets meer vernomen wordt over de uitkomsten. Het beeld is een president die radeloos en redeloos is.

Het wanbeleid en vooral de machteloosheid om de economische crisis te bezweren heeft inmiddels dan ook veel kwaad bloed in de samenleving gezet. Op sociale media en nieuwssites in Suriname vormen ontgoocheling en diepe teleurstelling de teneur van de kritieken op Chan. Het overheersende beeld is dat van een ‘besluiteloze Chan’ die excelleert in het vermijden van het nemen van beslissingen en over heikele kwestie zwijgt. Hij wordt inmiddels dan ook ‘jokkebrok Chan’ genoemd, een man die ‘liegt en de kiezers bedriegt’.

Bron: Sociale media Suriname

Langzamerhand ontstond als gevolg van het beleid van de regering-Santokhi en het gebrek aan daadkracht een smeulende veenbrand in de bodem van de Surinaamse samenleving. De smeulende veenbrand sloeg op vrijdag 17 februari 2023 uit en mondde uit in geweld, bekogeling van en vernielingen in het parlement en plundering van winkels, warenhuizen en tankstations. Het protest was een ongekende woede-uitbarsting. De president kwam na de rellen niet verder dan slechts te zeggen dat hij het vooral vreselijk vond dat het ‘Huis van de democratie’, De Nationale Assemblée (DNA), doelwit was van de agressieve betogers. Geen woord over de oorzaken van het gevoel van onbehagen bij grote delen van de samenleving over het economische beleid van de regering.

De president kondigde een nationale dialoog aan met politieke organisaties, vakbeweging, bedrijfsleven, maat­schappelijke organisaties et cetera. De verwachtingen over de uitkomsten van deze aange­kondigde nationale dialoog zijn echter niet bijster hoog, aangezien de president nimmer gevolg heeft gegeven aan de uitkomsten van eerdere dialogen. In DNA volgde in maart de zoveelste belofte van hem: ‘We zullen een andere wedstrijd spelen’. Met een (regeer)team dat in de eerste helft heeft laten zien niet over de vereiste kennis en kunde te beschikken is het ijdele hoop te verwachten dat het in de tweede helft beter zal presteren.

President Santokhi’s geloofwaardigheid staat op het spel. Vertrouwen van burgers in de politiek vraagt om een politiek van vertrouwen en bij goed leiderschap gaat het om kritische zelfreflectie en stuurmanskunst. Dit zijn zaken die bij Santokhi node worden gemist. De protest­demonstra­ties in Suriname het afgelopen jaar roepen herinneringen op aan het lied (Take your bundle and go) van de bekende Trinidadiaanse calypsozanger Mighty Sparrow. De calypso staat bekend om zijn cynische, dubbelzinnige of moraliserende teksten. Sparrows lied heeft betrekking op een echtgenoot die thuisgekomen zijn partner betrapt op overspel waarop hij haar vervolgens de deur wijst: Take your bundle and leave and go. Don’t stay here no more (op YouTube te beluisteren). Ook voor de protesteerders in Suriname geldt grote teleurstelling over het ‘verraad’ van Chan: mooie woorden in mei 2020, maar hierna slechts verbroken beloftes. Voor hen is de focus inmiddels: ‘Weg met Chan’. Behalve radeloos en redeloos lijkt Chan langzamerhand ook reddeloos. Zijn resterende jaren als president hebben inmiddels veel weg van een dans op de rand van de Surinaamse vulkaan.

Kanta Adhin

Afgelopen week stond in het teken van Holi, het hindoeïstisch lente- en nieuwjaarsfeest dat dit jaar op 8 maart viel. Het wordt ook wel als een overwin­nings­feest gezien in de zin dat de koude, grijze winter wordt overwonnen door de warme, fleurige lente. De overwinnings­ge­dach­te heeft ook een religieuze connotatie met een verhaal over de aanbidding van de godheid Vishnu, waarin het goddelijke het goddeloze overwint. Echter, religieuze ceremonies staan niet centraal bij de viering van Holi. Het is een heel toegankelijk feest voor iedereen waarbij het vooral gaat om kleurrijke vrolijkheid en rangen en standen geen rol spelen.

Holiviering bij Arya Samaj Zoetermeer met cautálgroep Samaanta (12 maart 2023) | Foto Radjin Thakoerdin

Er is gezellige, soms opzwepende muziek (cautál) onder begeleiding waarvan iedereen elkaar met poeder in diverse kleuren bestrooit en met zijn allen wordt de vernieuwing van de natuur en daarmee ook van een nieuw jaar gevierd. Alleen leek het afgelopen week in Nederland nog helemaal niet op het begin van de lente; we zaten nog dik in de winter met vriestemperaturen in de nacht en sneeuw overdag. Dat was een domper, alhoewel dat toch niet in de weg stond aan feestelijkheden her en der. Het is goed dat dat we ons niet door het weer laten weerhouden. Carnaval wordt toch ook lekker uitbundig gevierd in hartje winter. De jongere, in Nederland geboren generaties, zijn goed geïntegreerd. Voor de ouderen is het koude weer nog een belemmering. In Suriname werd ook vaak met gekleurd water gegooid; daar moet je in Nederland dus niet aan denken!

Nu is het wel zo dat er al meer dan tien jaar een zomer­variant van Holi bestaat op initiatief van de Duitse marketeer Jasper Hellman. Hij was in 2011 tijdens een bezoek aan India erg onder de indruk geraakt van de viering van Holi en stampte binnen no time het zomerse ‘Holi Festival of Colours’ van de grond. Dit vond de eerste maal in juli 2012 in Berlijn plaats en heeft daarna ingang gevonden in diverse Duitse steden en andere westerse landen, waaronder Nederland. Het verschil met ‘onze’ Holi is dat er geen religieuze gedachte achter het zomerfestival zit, maar wel de spirituele boodschap van gelijkheid en positiviteit wordt uitgedragen. Dit is vooral een Holi voor westerlingen.

Holiviering Transvaalkwartier in Den Haag | Foto Iftegaar Joemmanbaks

Op zich is het prima dat de gedachte achter Holi ook in andere context wordt uitgedragen, maar je kunt je afvragen of het nodig is onder dezelfde naam een festival voor een andere doelgroep op te zetten. Ik vond het daarom niet erg geslaagd dat in het NPO-tele­visie­programma op 8 maart programma­maker Narsingh Balwantsingh Holi een ‘feest van kleur’ noemde. De associatie met de tegenwoordige term ‘persoon van kleur’ (die mij overigens tegen de borst stuit) om een niet-blank persoon aan te duiden, dringt zich meteen op. Daarmee wordt de gelijkheidsgedachte tenietgedaan en wordt segregatie bevorderd: een Holifeest voor ‘mensen van kleur’ in de lente en een Holifeest voor mensen die niet van kleur zijn, blanke mensen dus, in de zomer.

Kerstfeest is volgens mij een goed voorbeeld van een feest – nota bene met een veel sterkere religieuze inslag dan Holi – dat inmiddels door iedereen wordt gevierd en gewoon in december. We maken er geen andere variant van in de zomer, wat wel fijn zou kunnen zijn voor de strapless en backless gewaden die er worden gedragen voor diverse kerstgala’s die ook door Hindostaanse organisaties worden georganiseerd. Laten we alsjeblieft geen witte Kerst en een Kerst van kleur introduceren.

Holi is een kleurrijk feest waarbij iedereen welkom is het mee te vieren. Dat was ook te zien in het NPO-programma, waarbij iedereen betrokken werd bij het vrolijke gezang. Laten we daarom geen termen gebruiken die het feest een andere lading kunnen geven.

Meer achtergrond over het Holifeest is te lezen in
Het Holifeest (Phagua) – Jnan H. Adhin

Kanta Adhin

De aandacht voor moeder­talen op de Inter­natio­nale dag van de Moeder­taal (21 februari ) bracht me ertoe mij weer af te vragen waarom Hindo­stanen zo weinig te zien zijn in het literaire landschap. En dan heb ik het over de in Neder­land geboren en opgegroei­de/opgroeiende generaties. In het artikel van Moti Marhé hebben we kunnen lezen over de be­dreigde status van de moedertaal Sarnámi in Suriname. Over de status in Nederland hoeven we ons dan zeker geen illusies te maken. Als Hindostaanse kinderen hier les krijgen in een taal van hun cultuur, dan gaat het (evenals in Suriname) om Hindilessen die door diverse Hindostaanse organisaties worden aangeboden. In de straattaal die tegenwoordig niet alleen onder jongeren populair is, zijn er nauwelijks of geen Sarnámi woorden te vinden. Als die er zijn, zoals donnie (10 euro; in Suriname 10 cent), dan is dat omdat de woorden ook in het Sranantongo worden gebezigd.

Hindostanen in Nederland associëren zich ook liever met India, de opkomende wereldmacht met een oude en rijke cultuur, dan met het armlastige Suriname. Nu we dit jaar ook in Nederland uitgebreid willen stilstaan bij 150 jaar Hindostaanse immigratie in Suriname is er een inhaalslag te maken. We hebben ons moeten invechten bij de Nederlandse autoriteiten om duidelijk te maken dat ook Hindostanen deel uitmaken van de Nederlands-Suri­naamse koloniale geschiedenis en dat 2023 dus niet alleen in het teken van afschaffing van slavernij mag staan.

Om terug te komen op het literaire landschap. We kunnen ervan uitgaan dat voor het grootste deel van de in Nederland opgegroeide en opgroeiende generaties Hindo­stanen Nederlands de belangrijkste taal is (is ook de officiële taal in Suriname). Dit is anders bij generaties van Turkse en Marokkaanse komaf en al helemaal bij degenen die recent als vluchteling naar Nederland zijn gekomen (vanuit Irak, Iran, Syrië). Nu is Den Haag de stad waar de meeste Hindostanen wonen. Het verwondert me daarom dat er bij evenementen waar scholieren de gelegenheid hebben hun schrijf- en/of dichtkunst te presenteren nooit Hindostaanse jongeren bij zijn, terwijl andere migranten­jongeren volop aanwezig zijn. Sommigen wonen slechts enkele jaren in Nederland; toch zijn ze in staat zich uit te drukken in het Nederlands.

Vorig jaar stelde de gemeente Den Haag het instituut van jonge stadsdichter in met het doel te laten horen wat er bij jongeren speelt en tevens om de stad te verrijken bij belangrijke en actuele gebeurtenissen; daarnaast om vooral kinderen en jongeren te inspireren om met taal bezig te zijn. Er werd toen aan een schrijverscollectief van de Johan de Witt Scholengroep gevraagd om in 2022 deze taak op zich te nemen. Dit collectief bestond uit vier jongeren, allen van Noord-Afrikaanse/Midden-Oosterse afkomst. Voor dit jaar is er een scholen­wedstrijd georgani­seerd om tot een jonge stadsdichter te komen. De gedichten moesten betrekking hebben op Den Haag. Hoe beleven scholieren Den Haag, wat vinden ze leuk of juist niet leuk. Wat willen ze anders zien. Zo probeert de gemeente betrokkenheid bij de stad te stimuleren.

Op 26 januari (Nationale Gedichtendag) werd uit acht finalisten de winnaar gekozen. Ik weet niet of er Hindo­staanse scholieren hebben meegedaan aan de scholen­wedstrijd, maar in de finale stond er in ieder geval niet een. Het winnende gedicht van Chelsy Valentina, Een reis door de stad waar mijn leven compleet voelt: Den Haag, gaat over haar dagelijkse route met bus 21 en tram 9. Bij de uitreiking van de prijs benadrukte de Haagse wethouder Saskia Bruines dat het mooie van het initiatief van jonge stadsdichter is om jongeren te stimuleren na te denken over zichzelf en de wereld om hen heen, en uiteraard tegelijkertijd creatief met taal bezig te zijn.

Nu is de viering en herdenking van 150 jaar Hindostaanse immigratie in Suriname (en pakweg 50 jaar in Nederland) een prima moment ook voor jongeren om na te denken over zichzelf, hun verleden, heden en toekomst. Het zou jammer zijn als Hindostaanse jongeren zich in een stad als Den Haag niet ook zouden presenteren op evenementen en ook hun betrokkenheid bij de stad laten zien. Clichés dat Hindostanen alleen maar bezig zijn arts, advocaat of accountant te worden, doks eten, dansen en op India/Bol­lywood georiënteerd zijn, moeten doorbroken worden. Nu is de tijd daarvoor!

Kanta Adhin

Ondanks de vele moeilijke en ongewisse ontwikke­ling­en van de laatste tijd hebben we elkaar monter een goed 2023 toegewenst. En dat is prima. We moeten ons niet laten gijzelen door alle crises van de laatste tijd maar altijd hoopvol blijven op betere tijden. De coro­na­crisis van de af­ge­lopen jaren lijken we gelukkig achter de rug te hebben. Echter, de stikstofcrisis, woon­crisis, asielcrisis en de oorlog in Oekraïne met conse­quenties voor gasaanvoer zorgen voor de nodige uitdagingen die hun weerslag hebben in de samenleving. Dit jaar staat in het teken van de herdenking van het koloniaal verleden, een onderwerp dat ook de nodige commotie teweegbrengt. Hopelijk bieden de vele geplande activiteiten een kans om verbinding tot stand te brengen.

In zijn op 29 december 2022 gepubliceerde rapportage Burgerperspectieven bericht 2 2022 constateert het Soci­aal Cultureel Planbureau (SCP) dat het vertrouwen van burgers in de politiek het hele jaar door erg laag was en dat in de ogen van de burgers de samenleving steeds meer gepolariseerd raakt. Men maakt zich zorgen om de verharding van het politieke en het publieke debat en de overmatige aandacht voor extreme geluiden in de media. Sociale media spelen hierin een voorname rol. Die verharding zien we ook als het koloniaal verleden aan de orde is. De excuses van premier Rutte over het Nederlandse slavernijverleden hebben dan ook aanleiding gegeven tot zeer grove en beledigende reacties. Ik zie ook bij Nu.nl, bijvoorbeeld, dat de reactiemogelijkheid op artikelen die het koloniaal verleden betreffen regelmatig wordt gesloten, omdat mensen buiten de orde gaan.

De excuses van de premier kwamen nog voor de aanvang van het door de regering uitgeroepen herdenkingsjaar slavernijverleden dat loopt van 1 juli 2023 tot en met 1 juli 2024. Op 1 juli 2023 is het 160 jaar geleden dat de slavernij formeel werd afgeschaft. Daarna moesten de voormalige slaafgemaakten nog een periode van tien jaar – onder staatstoezicht – op de plantages blijven werken. Die tien jaren worden nu ook tot de slavernijperiode gerekend. Aldus komt men op het 150^ste gedenkjaar van de afschaffing van de slavernij. De regering is in dit verband bereid fondsen beschikbaar te stellen voor projecten die niet alleen met het slavernijverleden als zodanig te maken hebben, maar ook met de doorwerking ervan. De afschaffing van de slavernij ging gepaard met de zoektocht naar nieuwe werkkrachten. Zo kwamen contractarbeiders uit China, India en Indonesië in Suriname. De multi-etnische samenleving van Suriname en het verblijf van nazaten van die contractarbeiders in Nederland worden in dit verband als een vorm van doorwerking van het slavernijverleden beschouwd. Hopelijk is dat geen aanleiding om de hele Nederlands-Surinaamse koloniale geschiedenis tot leed, kommer en kwel te reduceren.

In de loop der jaren hebben alle groepen ook positieve ontwikkelingen doorgemaakt. In Suriname hebben de verschillende groepen een trots ontwikkeld op het eigene. Het zou jammer zijn als dit ondergesneeuwd raakt, omdat men alles vanuit het perspectief van de mensonterende slavernij wil belichten. In 2023 is het ook 150 jaar geleden dat de eerste Hindostaanse contractarbeiders naar Suriname kwamen. Contractarbeid was zeer zeker ook een systeem van uitbuiting, maar aan individuele personen bood het ook hoop op een betere toekomst. Een hoop die ze ondanks erbarmelijke omstandigheden niet hebben opgegeven. Weerbaarheid en doorzettingsvermogen heb­ben geleid tot een betere levensstandaard.

In het publieke debat in Nederland zijn er afkeurende tot zeer vijandige geluiden te horen met betrekking tot het koloniaal verleden en de ‘bakken geld’ die de regering nu ter beschikking stelt. En dat ook nog in een periode waarin velen moeite hebben rond te komen. Het zou mooi zijn als de vele activiteiten die zijn voorzien dit jaar – met of zonder overheidssubsidie – zich niet alleen op de negatieve aspecten richten, maar ook positieve kanten voor het voetlicht brengen. We zijn niet alleen maar uit op geld van de overheid om ons leed uit te dragen en schuldgevoelens op te roepen bij de nazaten van de voormalige kolo­ni­satoren. We willen wel dat de geschiedenis een integraal onderdeel wordt en blijft van de Nederlandse geschiedenis. Een gezamenlijke geschiedenis als basis voor een gezamenlijke toekomst. Laten we hopen dat 2023 op dit vlak het jaar van de verbinding wordt.