Kanta Adhin

Weinig dingen zijn zo hard­nekkig als natte haren in de badkamer. Behalve mis­schien poli­tieke ideeën die men liever kwijt dan rijk is.

Er zijn van die huis­houde­lijke ongemakken waar ik me altijd vreselijk aan erger. Daarvan zijn natte haren in de badkamer er een van. Je denkt dat je ze hebt opge­ruimd, maar dan zie je in een hoek, tegen de wand, toch weer een paar slierten opduiken. En het ergste is nog: als je ze wil weggooien, blijven ze aan je hand(schoen) plakken. Het kost de grootste moeite om ze van je af te werpen. Als je langs de rand van de afvalbak wrijft, is de kans groot dat je eerder weggegooide haren weer oppikt. Op zulke momen­ten lijkt het haast een zegen als iedereen in huis kaal zou zijn!

Het ongemak van natte haren schoot direct door mijn hoofd toen de PVV na de verkiezingen in 2023 als grootste partij uit de bus kwam en zich opmaakte voor regerings­verant­woordelijk­heid. We zagen hoe de partijleider ineens bereid was een aantal van zijn meest controversiële plannen ‘in de ijskast’ te zetten om samenwerking met andere partijen mogelijk te maken. Zo verdwenen het verbod op moskeeën en islamitische scholen, het weren van mensen met dubbele nationaliteit uit het openbaar bestuur, en het ontnemen van stemrecht voor mensen met een dubbel paspoort tijdelijk van het toneel. Het grote struikelblok bleef echter de hardnekkige anti-rechts­statelijke houding van de partij. Wilders moest zich committeren aan de ‘Basislijn voor het waarborgen van de Grondwet’ en afstand nemen van standpunten die daar­mee onverenigbaar zijn. Zoals het idee dat de islam geen godsdienst is, maar een gewelddadige totalitaire ideologie. Ook de radicale ideeën over asiel verdroegen zich niet of moeilijk met de basislijn.

Ik bleef me afvragen: lukt het Wilders echt om die stand­punten van zich af te schudden, of blijven ze – zoals die natte haren – hardnekkig aan hem kleven?  Je kunt je natuurlijk ook afvragen of hij überhaupt serieus probeerde ze weg te doen. Oppositiepartijen waren in ieder geval niet overtuigd. Wat de ijskast ingaat, kan er zo weer worden uitgehaald en opgewarmd. Het duurde dan ook niet lang voor de PVV zich via sociale media liet horen met retoriek die tegen de (geest van de) afspraken inging. De premier werd regelmatig in verlegenheid gebracht. En zoals natte haren zich niet makkelijk laten verwijderen, zo blijken ook ingebakken ideeën niet zomaar verdwenen. Of zoals het spreekwoord luidt: De vos verliest wel zijn haren, maar niet zijn streken. Niet verwonderlijk dus dat het kabinet Schoof geen lang leven beschoren was.

En dan zien we dat in Suriname bij de recente verkiezingen de NDP  – nipt – de grootste partij is geworden. Een partij die eerder met populistische en anti-rechtsstatelijke hand regeerde, en die het land achterliet met een lege schatkist en uitgeholde instituties. In de verkiezingscampagne beloofde men het ditmaal beter te gaan doen. Andere partijen besloten meteen deze partij hartelijk de hand te schudden, zonder zich af te vragen of deze wel schoon, of tenminste iets schoner dan voorheen, was. Van politieke meelopers die koste wat kost in het machtscentrum willen komen, verwacht je weinig anders. Zeker met de gas&oil-dollartekens in hun ogen. Maar hoe zit het met meer principieel georiënteerde partijen? Gaan deze zich in de coalitie echt inzetten voor betrouwbaarheid en stabiliteit? Het zou een zegen zijn voor Suriname als de natte haren niet van hand tot hand blijven glibberen, maar definitief in de afvalbak belanden. Zodat het land behoed wordt voor weer een politieke kaalslag!

Kanta Adhin

Vorige week bezocht ik de tentoonstelling In wat voor land leef ik eigenlijk? over Anil Ramdas in West Den Haag en het debat dat er plaatsvond over zijn ge­dach­te­goed. Zijn denken over beschaving kwam veel­vuldig ter sprake. Anil gaf hoog op over de wester­se beschaving. Des te groter was zijn deceptie toen na de millenniumwisseling bleek dat die westerse beschaving niet wars was van rechts-extremistische denkbeelden en dat in Nederland een politieke partij als de PVV de grootste kon worden. Ik woonde destijds niet in Nederland en zijn denken en doen in die tijd zijn aan mij voorbijgegaan, zo ook zijn doem.

Toen ik weer thuis was dacht ik aan mijn ontmoeting met Anil in 1977 in Leiden, waar ik toen studeerde. Hij was net in Nederland aange­komen en was op bezoek bij iemand bij wie ik even langsging om iets af te geven. We kenden elkaar niet echt, maar in Suriname was er wel contact tussen onze families en hij zou trouwen met een nicht van mij. Ik bleef langer dan gepland omdat Anil honderduit begon te babbelen en mij op allerlei punten als het ware ondervroeg. Op een gegeven moment was op de radio het lied Love hurts van Nazareth te horen. Ik begon automatisch mee te neuriën. “Oh, vind je dit lied leuk?”, vroeg hij op een naar mijn gevoel afkeurende wijze. “Dan hou je zeker ook van I am sailing van Rod Stewart”, liet hij er wat betweterig op volgen. Hij noemde nog enkele andere nummers, die ik helemaal niet geweldig vond. Ik zei een beetje geïrriteerd dat hij niet voor mij kan bepalen welke liedjes ik leuk moet vinden. Elk genre heeft leuke, minder leuke tot slechte nummers. Niet omdat je er een leuk vindt, ben je fan van het hele genre.

Dat was eigenlijk de enige keer dat wij met elkaar in discussie waren. Ik kwam hem nog wel eens tegen, maar dan was het gewoon small talk. Ik feliciteerde hem met zijn succes in de jaren negentig. Daarna heb ik hem nauwelijks meer gesproken. Waar er binnen de Hindostaanse ge­meen­schap boosheid over hem was omdat hij zich negatief over de eigen groep uitliet, nam ik het nog wel eens voor hem op. Zelfreflectie is immers een gezonde eigenschap. Maar men vond dat hij doordraafde. Hetzelfde deed hij met PVV-stemmers die hij ‘white trash’ en ‘tokkies’ noemde. Een ongenuanceerde, harde mening.

Nu is het zo dat je juist met ongenuanceerdheid opvalt en het is supermakkelijk als je one-liners via sociale media wil verspreiden. Wie heeft zin in of tijd voor allerlei nuances? Toch zijn die van belang als het over principes gaat. Dan kun je niet tegen mensen zeggen dat als je voorstander van iets bent, je automatisch ook voorstander bent van iets wat ermee te maken heeft. Je kunt voor beperking van immigratie zijn, maar tegen discriminatie van migranten. Je kunt tegen terrorisme met de kreet Allahu Akbar zijn, maar voor vrijheid van godsdienst. Je kunt voor zelfverdediging van Israël zijn, maar tegen het uitmoorden van een hele bevolking. Je kunt tegen het Israëlische nederzet­tingen­beleid zijn, maar geen antisemiet zijn. Je kunt opkomen voor de bevolking in Gaza, maar tegen Hamas zijn. Je kunt tegen – zoals getypeerd door oud-president Wellink van de Centrale Bank- de ‘politiek/economische terrorist’ Trump zijn maar … nou ja, ga zo maar verder.

Hoe groot zou Anil Ramdas’ deceptie zijn nu leiders van zogeheten ‘beschaafde landen’ lak hebben aan alle regels van internationaal recht en er niet voor schromen met chantagepolitiek en ‘terroristische kreten’ als Make America Great Again de hele internationale rechtsorde te onder­mijnen? Welke beschaving moet nu redding brengen? Jammer dat we niet meer in de gelegenheid zijn met iemand van zijn kaliber daarover te discussiëren.

Zie ook Expositie Nalatenschap van Anil Ramdas

Kanta Adhin

Onlangs bood burge­­mees­ter Femke Halsema van Am­sterdam tijdens de jaar­lijkse herden­king van de Holo­caust op 24 april excuses aan voor de rol van de gemeente Amster­dam bij de Jodenvervolging in de Tweede Wereldoorlog. Vol­gens Halsema heeft de Amsterdamse overheid haar Joodse inwoners op gruwelijke wijze in de steek gelaten door, toen het erop aankwam, zich niet heldhaftig, niet vastberaden en niet barmhartig te tonen. Sterker, de gemeente werkte tijdens de oorlog actief mee met de bezetter. Van de bijna 80.000 Amsterdamse Joden werden er – met betrokkenheid van onder meer ge­meen­telijke politie en vervoersbedrijven – ruim 60.000 gedeporteerd en vermoord. Na de oorlog werden teruggekeerde overlevenden hardvochtig en zonder enige empathie door het stadsbestuur behandeld. Zo werden, bijvoorbeeld, nietsontziend boetes opgelegd voor achter­stallige erfpachtgelden.

Er zijn mensen die zich afvragen waarom excuses moeten worden gemaakt voor daden die generaties geleden zijn begaan. Ook met de excuses voor het slavernijverleden, dat nog veel verder in de tijd terug is, hoor je dit vaak. ‘De huidige generaties waren daar toch niet bij? Waarom moeten we in het verleden blijven hangen?’ Ik geef toe dat ‘alleen in het verleden blijven hangen’ niet bevorderlijk is voor maatschappelijke vooruitgang. Maar grote historische onrechtvaardigheden, zoals slavernij, genocide en de holocaust, laten diepe sporen na in samenlevingen en in het leven van individuen. Zonder erkenning blijft het verleden een open wond die generatie op generatie wordt doorgegeven en doorwerkt in het heden en de toekomst.

Door stil te staan bij het verleden wordt respect getoond voor degenen die geleden hebben en wordt het verdriet van de nakomelingen erkend. De waarheid over het verleden wordt in het collectieve geheugen verankerd en kan aldus helend werken. Dat draagt bij aan een samenleving waarin mensen zich met elkaar verbonden voelen. Maar niet alleen onderlinge verbondenheid is belangrijk. Gezagsdragers hebben er ook belang bij dat er sprake is van loyaliteit aan het land waar je woont. In deze tijden van oorlogsdreiging is het beslist geen luxe om te vermijden dat er gemeenschappen zijn of ontstaan die zich niet gekend, gehoord of botweg gediscrimineerd voelen.

Onlangs is er vanuit de Surinaamse gemeenschap ook aandacht gevraagd voor de contractarbeid als onderdeel van het koloniaal verleden. Naast het slavernijverleden verdient ook de geschiedenis van de contractarbeid een plaats in het collectieve geheugen. Nederlanders van Surinaams-Chinese, Surinaams-Hindostaanse en Suri­naams-­Ja­vaanse afkomst hebben er genoeg van dat contractarbeid als het ware wordt doodgezwegen omdat het geheel overschaduwd wordt door het slavernij­verleden. Erkenning dat ook dit deel van de geschiedenis grotere bewustwording en zichtbaarheid verdient, ver­sterkt het gevoel van waardigheid van deze gemeen­schappen en draagt bij aan een inclusieve samenleving.

De laatste tijd laat ook de hindoegemeenschap in Nederland van zich horen. Ook zij willen erkenning. Het gaat hierbij niet zozeer om erkenning van historische gebeurtenissen, als wel om aandacht voor actuele kwesties. Men stoort zich eraan dat met name de media, maar ook politici, geen of nauwelijks aandacht besteden aan flagrante schen­dingen van de mensenrechten van hindoes in landen als Bangladesh en Pakistan. Als hindoes zich tegenover mos­lims schuldig maken aan mensen­rechten­schendingen wordt ‘hin­­doe­nationalisme’ of ‘hin­doe­fundamentalisme’ breed uitgemeten in de media. Als zij slachtoffer zijn, wordt dat gebagatelliseerd, zo is het gevoel. En dat is niet onterecht. In de berichtgeving over de recente terreuractie van een islamitische groepering tegen toeristen in Kashmir, werd in de media niet vermeld dat de actie specifiek tegen hindoes was gericht. Deze moesten zich als zodanig identificeren waarna ze koelbloedig werden gedood. Door deze informatie achter te houden werd de gruwelijkheid van de actie onderbelicht. Een eerlijke, onbevoor­oor­deelde weergave van feiten is waar het de hindoegemeenschap ten minste om gaat. Dergelijke erkenning lijkt niet te veel gevraagd.

Kanta Adhin

8 maart: Internationale Vrouwendag, een dag die in het teken staat van strijd­baarheid en solidari­teit met vrouwen wereldwijd. Overal ter wereld en ook in Nederland worden op deze dag tal van activiteiten georganiseerd die ver­schil­lende aspecten benadruk­ken: de achtergestelde maatschappelijke positie van vrouwen, sterke vrouwen, kwetsbaarheid van vrouwen in conflict, vrouwen in de politiek enzovoorts. In 1977 werd deze dag officieel ingesteld door de Verenigde Naties. Ingehaakt werd op vieringen die al veel eerder plaats­vonden in een aantal landen. In 1995 vond in Beijing de grootste VN-conferentie plaats over de positie en rechten van vrouwen. Deze eindigde in een ambitieuze verklaring en actieplan met het doel gelijkheid tussen mannen en vrouwen en meer autonomie voor vrouwen in de hele wereld te bereiken. Hiertoe werden afspraken gemaakt om actie te ondernemen op twaalf cruciale terreinen: armoede, onderwijs, gezondheid, geweld, gewapende conflicten, economie, deelname aan besluit­vorming, insti­tuties, vrouwenrechten, de media en de omgeving van meisjes.

Dertig jaar na dato is het verontrustend dat Secretaris-Generaal Guterres constateert dat niet de erkenning van vrouwenrechten mainstream lijkt te zijn geworden, maar juist vrouwenhaat. Geweld tegen vrouwen, waar­onder online geweld is een enorm probleem, ook in Europa en in Neder­land. Er zijn politici die dit graag toeschrijven aan de toename van de islam in Europa. Dit is natuurlijk veel te makkelijk. Vrouwonvriendelijke denkbeelden zitten diepgebakken bij witte studentenorganisaties en bij personen die white supremacy aanhangen. Zorgwekkend is ook dat een influencer als Andrew Tate miljoenen volgers heeft waar­mee zijn onfrisse denkbeelden over mannelijke dominantie doorsijpelen naar jonge kinderen.

Vrouwenbewegingen in Nederland hebben de afgelopen jaren veel bereikt; juridisch is er veel veranderd om de positie van vrouwen te verbeteren, maar het feit dat iets als de loonkloof nog steeds een issue is, laat zien hoe moeilijk de strijd is. De VN rapporteert anno 2025 dat de rechten van vrouwen en meisjes wereldwijd onder grote druk staan en dat genderdiscriminatie diep verankerd blijft in samenlevingen. Wat blijkbaar maar niet lukt, is een mentaliteitsomslag. Ligt het misschien aan een oneven­wichtige benadering door de jaren heen? Ik heb het niet over doorgeschoten ideeën over gelijkheid van man en vrouw, zoals het niet erkennen van biologische verschillen. Deze doen de zaak geen goed en voeden de weerzin die bij sommigen al aanwezig is met betrekking tot gelijke rechten voor mannen en vrouwen.

Het kan zijn dat beleid eenzijdig gericht is geweest op verzelfstandiging van de vrouw en dat de man als het ware gemarginaliseerd werd of niet tegelijk werd gestimuleerd om die verzelfstandiging te accepteren. Op het gebied van onderwijs doen meisjes het nu heel goed, zelfs beter dan jongens. Maar een hardnekkig issue is ook nog steeds dat in een gezin de taken thuis nog voornamelijk bij de vrouw liggen, ook als zij een baan buitenshuis heeft. De campagne in de jaren negentig “Een slimme meid is op haar toekomst voorbereid” werd niet vergezeld van een andere campagne die jongens moest voorbereiden op hun aandeel in een huishouding. In commerciële tv-reclames zie je al een tijdje een soort overcompensatie door bij alle wasmiddelen en andere huishoudelijke producten een man / vader op te voeren. Voelen jongens van nu zich aangesproken? Je mag het hopen, maar de tv legt het tegenwoordig beslist af tegen sociale media waar influencers als Tate opereren.

Ook in landen als Nederland zijn nog stappen te maken op een aantal van de cruciale terreinen en worden er vele debat­ten gehouden, onder meer waarom er nog steeds niet genoeg vrouwen deelnemen aan besluit­vormings­­proces­sen op hoog niveau. In landen met grote armoede of waar er een oorlogssituatie heerst, zijn de omstandigheden nog veel schrijnender. Volgens Guterres moet gemeengoed worden het idee dat “When women and girls can rise, we all thrive”. Als de positie van vrouwen en meisjes verbetert, profiteert de hele samenleving ervan. Hiermee wordt de onderlinge verbondenheid van vrouwen met hun omgeving uitge­drukt. Er is geen sprake van hiërarchische rol­patro­nen, maar van een essentiële functie. In het hindoeïsme kennen we naast het goddelijke mannelijke aspect, het vrouwelijke aspect en samen vormen zij één. Shakti is de goddelijke vrouwelijke energie, de voort­stuwende kracht. Met Navratri (‘negen nachten’) wordt dit vrouwelijke aspect vereerd. Navratri vindt tweemaal per jaar plaats, dit jaar van 30 maart – 7 april en van 22 september – 1 oktober.

Godin Parvati in haar vorm van Durga en van Kali.

De viering gaat veelal gepaard met religieuze ceremonies (pujá’s) ter ere van de godin­nen Lakshmi, Sarasvati en Parvati. Surinaamse hin­does doen vooral de Durga-puja. Durga-ma is één van de vele verschijningen van Parvati en in deze vorm verpersoonlijkt zij het zachtaardige in de mens. In haar afschrikwekkende verschijning als Kali-ma vernietigt zij kwade krachten. Hiermee wordt tot uitdruk­king gebracht dat zowel zachtaardigheid als het opkomen tegen onrecht aan elke mens is voorbehouden, niet alleen aan vrouwen, niet alleen aan mannen. Uit Navratri valt wellicht spirituele inspiratie te halen voor het bereiken van de noodzakelijke menta­liteitsomslag. Het zou mooi zijn als influencers hiermee aan de slag gaan.

Kanta Adhin

21 februari is in 1999 door UNESCO uitgeroepen tot de Internationale Dag van de Moedertaal. Hiermee wordt het belang van taalkundige en culturele diversiteit onder­streept met als doel begrip te creëren voor verschillen tussen etnische groepen. Deze dag is een initiatief van Bangladesh dat op 21 februari de slachtoffers van de strijd om erkenning van de Bengaalse taal in het toenmalige Oost-Pakistan herdenkt. Op 21 februari 1952 gingen studenten en mensen uit alle lagen van de bevolking de straat op in Dhaka om te protesteren tegen het besluit van de toenmalige Pakistaanse regering om Urdu (taal in West-Pakistan) als enige officiële taal van Pakistan in te voeren, terwijl de meerderheid (woonachtig in Oost-Pakistan) het Bengaals sprak. Na veel strijd lukte het in 1956 om het Bengaals als nationale taal erkend te krijgen. De taalkwestie was een belangrijke factor in de onafhankelijkheidsstrijd van Bangladesh. Dat het land trots is op deze taalverworvenheid blijkt onder meer uit het monument Shahid Minar in Dhaka ter ere van de dappere taalmartelaren. Van dit monument zijn er replica’s in diverse landen, waaronder Australië, Canada, Frankrijk, India, Japan, Verenigd Koninkrijk, Verenigde Staten en ook Nederland (onthuld in 2019 in het Zuiderpark, Den Haag). Wereldwijd worden bij het monument op 21 februari herdenkingsceremonies georganiseerd door ambassades van Bangladesh.

Shahid Minar in Zuiderpark Den Haag. Foto Rabin Baldewsingh

Ik hoor velen van u al denken. Bangladesh kan dan misschien trots zijn op de strijd om taaldiversiteit te waarborgen, maar hoe zit het met religieuze diversiteit? Dat is een complex en gevoelig thema in een land dat vrijheid van godsdienst grond­wettelijk garandeert, maar waar de islam de staats­godsdienst is. Hindoes (de grootste religieuze minderheid), boeddhisten en christenen zijn vaker slacht­offer van discriminatie en geweld en recent is weer veel te doen over moorden, verkrachtingen en vernieling van eigendommen. Volgens de regering in Bangladesh gaat het niet zozeer om religieus geweld, als wel om politiek geweld waarbij met name hindoes slachtoffer zijn van hun steun aan de ‘verkeerde partij’, namelijk die van de in augustus 2024 ten val gebrachte en gevluchte ex-premier Sheikh Hasina. Hoe het ook zij, het is duidelijk dat er in Bangladesh dringend maatregelen nodig zijn om religieuze minder­heden te beschermen en interreligieuze harmonie te bevorderen.

Anders is dit in Suriname, waar men zich op de borst slaat als het over religieuze harmonie gaat. De moskee en synagoge die vreedzaam naast elkaar staan aan de Keizerstraat vormen hét bewijs. Maar als het gaat om harmonie tussen etnische groepen, is de situatie minder rooskleurig. Omdat Nederlands nog steeds de enige officiële taal is, is de etnische taalstrijd niet heftig. Er zijn wel (onderhuidse) spanningen omdat het Sranantongo de boventoon voert en er vanuit de overheid minder aandacht lijkt te zijn voor andere Surinaamse talen. De taal­diver­siteit in Suriname is groot: naast het Sranantongo dat als lingua franca (dagelijkse omgangstaal) geldt, heb je diverse inheemse en Marron talen, het Sarnámi, het Surinaams Javaans, een aantal Chinese talen zoals het Hakka en Mandarijn, en talen van recenter geïmmigreerde groepen (uit Brazilië, Guyana, Haïti).

In Suriname vormen Hindostanen de grootste bevol­kings­groep, maar veel Hindostanen spreken onder­ling geen Sarnámi, maar Nederlands en Sranan­tongo. In Nederland is voor veel Hindostanen het Sarnámi niet eens meer de moedertaal. De jongere generatie heeft vaak (groot)ouders die alleen Nederlands spreken; daarmee is Nederlands de moedertaal van de kinderen. Dit is heel anders dan bij andere migranten­groepen, zoals Turken en Marokkanen, waar je jongeren onderling volop hun eigen taal hoort spreken.

Van Hindostanen hier hoeven we naar mijn mening sowieso geen ‘heldhaftige’ taalactiviteiten te verwachten, want ik merk hoe makkelijk ze zijn in het overboord gooien of verkeerd uitspreken van hun taal. Alleen al Hindo­staanse namen die door henzelf worden verhaspeld, laat staan door anderen. Zo herkent een Vijay zijn naam niet, als ik geen VJ (à la DJ van disc-jockey) zeg. En een woord als roti (het meest bekende Surinaamse gerecht in Nederland) wordt met het grootste gemak vervangen door ‘plaat’. Als je bij de roti-zaak zegt dat je een roti kip en een extra blanco roti wilt, word je vreemd aangekeken. “Oh u bedoelt een extra plaat.” NEEN, ik bedoel roti en vraag me niet of ik een rotti-rol of gevulde baaraa wil!

Headerfoto: Shahid Minar in Dhaka, Bangladesh. Foto Wikimedia Commons

Kanta Adhin

Het nieuwe jaar is ingeluid met veel lawaai, niet alleen van vuurwerk, maar ook van de luidkeelse voor­ne­mens van de nieuwe presi­dent van Amerika. Na zijn installatie is hij direct aan de slag gegaan en je kunt van alles zeggen en denken over Donald Trump – hij is niet bepaald my cup of tea – maar hij weet wel wat wakker schudden, choqueren en de wereld op zijn kop zetten is.

“Mijn meest trotse nala­ten­schap zal die van een vrede­stichter en vereni­ger zijn,” zei Trump op 20 januari, de dag van zijn beëdiging. Het staakt-het-vuren tussen Israël en Hamas in de Gazastrook daags ervoor wordt op zijn conto geschreven en hij zal niet nalaten dat van de daken te schreeuwen. Maar of dit zal beklijven, is de vraag. Trump staat bekend als een onvoorwaardelijke vriend van Israël dat alweer druk bezig is met aanvallen in de Westelijke Jordaanoever. Trump en Netanyahu zitten op een lijn als het gaat om annexatie van gebieden om de veiligheid van hun land te garanderen. Maar Trump denkt groter: Make America great again is zijn slogan. Hij heeft zijn zinnen gezet op het strategisch gelegen Groenland en wil zo nodig ook Canada annexeren als die de grenzen met de VS niet beter bewaakt en illegale migratie tegengaat. Plannen heeft hij ook met het Panamakanaal en de Golf van Mexico die volgens hem Golf van Amerika moet heten. En met mensen als Elon Musk die nu met hem samen aan de knoppen zit, zal het hele planetenstelsel eraan moeten geloven.

Vroeger zouden we misschien lacherig doen, maar inmid­dels is Europa goed wakker geschud. Hun Big Brother vaart een eigen koers enkel gericht op eigen belang, met lak aan internationale afspraken om de wereld te verbeteren en zonder schroom voor een nieuwe ronde van landjepik. Eeuwen geleden waren het Europese landen die overal ter wereld met geweld gebieden koloniseerden. Ze proberen nu juist met dat verleden in het reine te komen. Daarenboven zucht Europa nu onder het imperialisme van de Russische president Poetin en speelt Trump hem en zijn aspiraties in de kaart.

Om Amerika weer great te maken, wil Trump zijn land beschermen tegen ongewenste vreemdelingen, Ameri­kaanse producten beschermen tegen import­producten, maar wel over grondstoffen van andere landen beschikken voor technologische producten. Hij wil Groenland niet alleen vanwege een aantal belangrijke vaarroutes van de VS, maar ook vanwege belangrijke grondstoffen als uranium en ijzer die door het smelten van de ijskappen steeds meer beschikbaar komen. Verder zal hij bedrijven van Amerikaanse techmiljardairs niets in de weg leggen om lustig en listig door te gaan met het vergaren van bodem­schatten uit landen die hij niet tot Amerikaans grondgebied wil maken. Rwanda en Congo, bijvoorbeeld vanwaar grond­stoffen voor batterijen in mobiele telefoons en elektrische auto’s komen. Deze worden zeer zeker niet op een nette manier verkregen. De ‘rebellen’ die recent Goma hebben veroverd zijn poppen in het grotere spel. Of we het willen of niet, velen van ons zullen wel telefoons of auto’s met ‘bloedbatterijen’ hebben.

Met zijn optreden zet Trump Europa en de NAVO voor schut. Nu staat de NAVO onder leiding van de Neder­lan­der Mark Rutte, die zijn premierschap lachend vervulde en alle schan­dalen van zich kon laten afglijden. Dit jaar zal een cruciale NAVO-top in Den Haag plaatsvinden, de Stad van Vrede en Recht en ook de stad van Rutte. Wie zal als vredestichter en vereniger uit de bus komen? Donald Trump die met zijn geschal als een olifant door een porseleinkast gaat? Of Mark Rutte met zijn verbindende lach en zijn huid als een gladde aal? Ik bedenk me nu dat vandaag het Chinese nieuwjaar wordt ingeluid: het jaar van de slang. De slang staat voor wijsheid, pragmatisme en het goed kunnen omgaan met onverwachte gebeurtenissen. Op wie zou China inzetten?

Kanta Adhin

Elk jaar hopen we weer op goede en gunstige ontwik­ke­lingen in ons leven. Maar we kunnen niet voorspellen wat er gaat gebeuren en welke wending dingen nemen. Drie jaar geleden hadden we niet gedacht dat er oorlog in Europa zou uitbreken en nog minder dat die zolang zou duren. In zijn nieuwe functie als secretaris-generaal van de NAVO heeft Mark Rutte een alarmerende boodschap afgegeven, namelijk dat we ons geestelijk moeten voorbereiden op oorlog en dat er offers zullen moeten worden gebracht. Er zal meer geld naar defensie moeten waardoor er minder voor andere zaken beschikbaar is. En dat in een tijd dat in Nederland gezondheidszorg, onderwijs en huisvesting onder druk staan, en wereldwijd het klimaat. Bovendien is migratie al een tijd een hot issue. De grote aantallen migranten zouden veel overlast veroorzaken en de druk op de voorzieningen vergroten. Bij de laatste verkiezingen werd een antimigratie partij de grootste en in 2024 werd voor het eerst een regering gevormd met deelname van deze partij. Niet autochtone Nederlanders voelen zich niet meer op hun gemak.

Veel Surinamers trokken naar Nederland voorafgaand aan de onafhankelijkheid in 1975. Vroeger werd wel eens gegrapt dat Surinamers weer naar hun land zullen vertrekken als hier oorlog uitbreekt. Een oudere Suri­naamse man die nu al meer dan vijftig jaar in Neder­land woont, zei tegen mij: “Wat denk je? Zullen zij bereid zijn voor de ‘Nederlandse leeuw’ te sterven? Er zijn weinig Surinamers die het Nederlands volkslied uit het hoofd kennen, laat staan uit volle borst zingen.” Nu is dat lied met vijftien coupletten wel erg lang, maar doorgaans wordt alleen het eerste couplet gezongen, soms gevolgd door het zesde couplet. “Je moet begrijpen,’’ vervolgde hij, “dat woorden als ‘van Duitse bloed’ en ‘de Koning van Hispanje’ in het eerste couplet ook geen gepassioneerde verbon­den­heid met het land oproepen. Je hoort nergens ‘Nederland’ of ‘Holland’. Je kunt je voorstellen dat de woorden van Rutte mensen aan het denken zetten. En dat is nog niet alles! Tegenwoordig moet je oppassen als je ruzie hebt met iemand. Die plaatst zo een vuurwerkbom bij je voordeur. Het is niet alleen oorlog met Rusland die dreigt.”

Ja, dat is ook zo. We zien de laatste tijd een toenemende trend van explosieve conflicten, letterlijk en figuurlijk. De gedachte dat vuurwerkbommen alleen in het criminele milieu worden gebruikt, klopt niet. Volgens de politie gaat het in meer dan de helft van de gevallen om ‘huis-tuin-en-keuken-conflicten’. Een dramatisch dieptepunt was de explosie in Den Haag op 7 december die ook mensen­levens eiste. “Weet je dat er in 2024 meer dan duizend incidenten met explosieven zijn geweest, dat is meer dan twee per dag! Kan je voorstellen! En dan hebben ze het over veiligheid in Suriname. Ja er zijn berovingen, maar niemand plaatst zomaar een bom bij je deur.”

Nog even over de grap van vroeger: zullen veel mensen nu geneigd zijn naar Suriname te vertrekken? Met de olie­vondsten zijn er goede vooruitzichten voor econo­mische groei en kunnen er investeringen worden gedaan voor verbetering van de diverse voorzieningen. Er zal mens­kracht nodig zijn. Volgens mijn gesprekspartner zal het niet zo een vaart lopen, maar het jaar 2025 zou wel een turning point kunnen markeren. “Kijk, ik ga vaker naar Suriname, maar ik ben nu een oude man en wordt niet gezien als concurrent voor een baan. Maar als je komt om het land te helpen opbouwen, word je met achterdocht bekeken en, als het even kan, weggepest. Jouw kennis en kunde kan je in je broekzak stoppen. Anderen daar die hun broekzakken met geld uit de staatskas vullen, mogen blijven. Je moet daar ook niet gaan om iedereen de les te lezen of meteen een ministers- of ambassadeurspost te eisen. Oudere mensen zullen misschien wel gaan, maar de generatie die hier is opgegroeid, zie ik nog niet zo gauw massaal hun boeltje pakken. Misschien pas als de situatie hier echt dreigend wordt. Maar meisje, je kent die Surinamers. Als je dan teruggaat, zullen ze je niet sparen met opmerkingen dat je met de staart tussen de benen bent teruggekomen nu Nederland niet meer veilig voelt.”

Sowieso zal 2025 voor Suriname een gedenkwaardig jaar worden. Behalve dat het 50 jaar onafhankelijkheid markeert, is het land met het overlijden van een coup­pleger/ex-president/veroordeelde meervoudige moorde­naar/voortvluchtige crimineel fysiek bevrijd van de meest omstreden figuur in de recente Surinaamse geschiedenis. Welke impact dat zal hebben op de verkiezingen in mei 2025 en de koers van Suriname zal nog moeten blijken.

Kanta Adhin

Suriname viert volgende week zijn 50^ste Onaf­han­ke­lijk­­heidsdag. Op 25 novem­ber 1975 werd de staat­kundige band met Neder­land verbroken. Volgend jaar is het dus 50 jaar geleden dat het land onafhankelijk werd, maar omdat de dag voor het eerst in 1975 werd gevierd, zal dit op 25 november 2024 voor de 50^ste keer gebeuren. Dat is ook een goed moment voor reflectie. Echt onaf­hankelijk is geen enkel land. Economisch is de hele wereld van elkaar afhan­kelijk, het ene land meer dan het andere. Sommige, zoals Suriname, hebben het IMF-infuus nodig om orde op zaken te kunnen stellen, omdat ze dat zelfstandig niet voor elkaar krijgen. Voor Suriname was er wel enige hoop op een redelijk ontwikkelingsniveau gezien het bedrag van ruim vier miljard gulden dat bij de start werd meegegeven door Nederland. Zoals de toenmalige premier Arron placht te zeggen ”Moni de” (Geld is er). Helaas ontbrak het aan de mentaliteit om er dingen mee te doen die de hele bevolking ten goede zouden komen en een duurzame basis voor verdere ontwikkeling zouden leggen.

Sterker, het ontbrak indertijd ook aan een mentaliteit van inclusie: het gezamenlijk bouwen aan een samenleving van en voor iedereen. Immers, bij het proces naar de onafhankelijkheidsverklaring werd de op dat moment grootste bevolkingsgroep in Suriname, de Hindostanen, bewust politiek buitengesloten. In plaats van een zo belangrijke stap in de ontwikkeling van een land in een ver­trou­wen­wekkende sfeer te laten plaatsvinden, werd gekozen voor uitsluiting en polarisatie. Het gevolg: een massale uit­stroom uit Suriname van kader dat het land goed had kunnen gebruiken. Het waren zeker niet alleen Hindo­stanen die geen vertrouwen hadden in wat hun te wachten stond na 25 november 1975. Ook een grote groep Creolen verliet het land, alsook kleinere aantallen van andere Surinaamse bevolkingsgroepen.

In de discussies over het koloniale verleden hoor je veel over trauma’s waar huidige generaties nog steeds last van hebben. In navolging van excuses voor het slaver­nij­verleden hebben enkele personen recent ook excuses van de koning geëist voor de contractarbeid van Brits-Indiërs. De schadelijke gevolgen daarvan zouden nog steeds doorwerken op de Hindostaanse nakomelingen in Nederland. Ik weet niet precies op welk onderzoek dit is gebaseerd en om welke schadelijke gevolgen het gaat die nu nog steeds een rol spelen. Verder vraag ik me af of ook breder wordt gekeken naar de impact van de contract­arbeid op huidige generaties van nakomelingen met name in het Verenigd Koninkrijk. Dit land is immers de grote boosdoener met landen als Nederland en Frankrijk als meelifters.

In Suriname werd en wordt de dag van de Hindostaanse Immigratie gevierd als een feestelijk gebeuren. Er wordt ook stilgestaan bij de bijdrage van Hindostanen aan de ontwikkeling van Suriname. Velen hadden zich willen blijven inzetten voor het land, ware het niet dat zij zich door het etnisch gepolariseerde klimaat rondom de onafhankelijkheid niet meer veilig voelden. Een heleboel families die in Suriname een goed bestaan hadden opgebouwd, verkochten hun bezittingen vaak voor een appel en ei of lieten die in beheer van anderen achter om zo snel mogelijk het land te kunnen verlaten. Eenmaal in Nederland moesten zij opnieuw beginnen in een koud klimaat, opgesloten in vaak oude tochtige huizen, zich een weg zoekend in een totaal andere samenleving. Eén waarin hun tradities niet werden omarmd en waar de brandweer werd gebeld als er een pujá werd gehouden; waar zij niet meer even bij familie en vrienden konden langsgaan zoals ze voorheen gewend waren: gewoon lekker even langsrijden en kijken of er iemand onder het huis of op balkon zit; waar het spreidingsbeleid van de regering zorgde voor verwijdering van elkaar en mensen terechtkwamen in plaatsen als Beerta, Lutjebroek, Tietjerksteradeel, waar geen Surinamer ooit van had gehoord.

Thans worden Hindostanen in Nederland wel als een goed geïntegreerde groep gezien. Maar velen denken terug aan wat ze hebben achtergelaten en wat ze in Nederland ervoor terug hebben gekregen. In economische zin zijn velen erop vooruitgegaan; er waren ook goede scholings­mogelijkheden voor de kinderen. Maar wat niet altijd zichtbaar is, is dat mensen klimatologische, sociaal­maat­schap­pelijke, ruimtelijke omstandigheden hebben ver­dragen (in het Sarnámi: sahe) en zich hebben ingezet om vooruit te komen. In Nederland ben je vaak een nummertje, terwijl in Suriname je bijdrage al gauw zichtbaar is. Door sommigen wordt dat gemis met veel opschepperij (gedjaf) gecompenseerd. Voor anderen is er een gemis aan het gevoel van innerlijke trots dat ze daadwerkelijk een verschil maken.

Dat Surinamers in groten getale in Nederland aanwezig zijn en discriminatie en andere vernederingen ervaren, is een direct gevolg van de wijze waarop de onafhankelijkheid van Suriname tot stand is gekomen. Als we het hebben over de doorwerking van het koloniale verleden – het slavernij­verleden en de contractarbeid – laten we op de 50^ste Onafhankelijkheidsdag vooral niet vergeten de trauma’s van de doorbreking van de koloniale banden. Van wie willen we daarvoor excuses?

Kanta Adhin

Onlangs was ik na lange tijd in Suriname voor een kort verblijf. Het was hart­ver­warmend om na lange tijd weer familie en vrienden te zien. Uiter­aard kwamen er herin­ne­rin­gen op, leuke en min­der leuke. Er waren ook nieuwe ervaringen, leuke en min­der leuke. En dan waren er natuurlijk de vele verhalen over het reilen en zeilen in Suriname.

Pas ben ik thuis nog erg bezig geweest met het laten snoeien van de haag voor ons huis. Deze was erg groot geworden en begon naar mijn mening te veel over het trottoir te komen. Daarom viel het mij op, dat het in Suriname heel normaal is dat iedereen op de berm voor zijn huis bomen of struikjes kan planten. Als je vruchtenbomen hebt geplant, kun je niet vreemd opkijken dat de rijpe vruchten zijn geplukt door voorbijgangers voordat je er zelf de kans toe hebt gehad. Maar dat is all in the game. Waar ik logeerde, was er een niemboom geplant. In de hitte – want heet was het de afgelopen periode –  zag ik voetgangers en bromfietsers even in de schaduw rusten alvorens hun weg te vervolgen. Ook auto’s stopten er soms, wellicht omdat de bestuurder even wilde bellen of appen en dat op een beschut plekje wilde doen.

Sowieso moeten bewoners de stukken overheidsgrond voor hun huis zelf onderhouden, want er komt echt niemand om dit te doen ondanks het feit dat er bij de plantsoenendienst legio mensen werken. Bij een zware regenbui zijn grote delen van Paramaribo en daarbuiten onder water omdat het de overheid niet boeit kreken, sloten, goten en trenzen regelmatig te laten ophalen. Als je iemand bij de overheid kent, kan die misschien regelen dat dit in jouw buurt wel gebeurt.

Niemboom in Paramaribo – foto Hindorama

Het enorme ambtenarenapparaat biedt altijd gespreksstof. Bijna 60 procent van de Surinaamse beroepsbevolking is in overheidsdienst. Een groot deel functioneert niet of nauwelijks. De tijd die mensen kwijt zijn aan balies bij overheidskantoren! Er zijn vaak genoeg ambtenaren aanwezig, maar allen met iets anders bezig dan hun werk: een privételefoongesprek, de krant lezen of een broodje eten. Het lijkt er soms op dat de competentie klant­vriendelijkheid nog moet worden uitgevonden. Daaren­tegen is de competentie assertiviteit – voor zichzelf opkomen – bij klantonvriendelijken en de ondermaats presteerenden niet zelden goed ontwikkeld (“Zie je niet dat ik eet; je moet wachten!”). Als er overuren kunnen worden geclaimd, staan ze in de voorste rij; bij acties om salarisverhoging roepen zij het hardst.

Uiteraard wil ik degenen die hun werk serieus nemen niet te kort doen. Want zulke mensen zijn er zeker ook. Ik zag tijdens een evenement personen van een aantal over­heids­diensten die voorlichting gaven onder meer over onderwijs, bosbeheer en de aankomende verkiezingen (in mei 2025). Zij waren erg vriendelijk en geduldig en wisten waar ze het over hadden. Het is dan ook jammer dat goedwillenden die hun werk serieus doen en resultaten willen neerzetten, moeten verkeren tussen personen die door deze of gene politicus zijn geregeld en van wie verder niet wordt verwacht dat ze het werk doen waar ze zogenaamd voor zijn aangenomen. Sterker, deze laatsten zitten de goedwillenden in de weg. Ze creëren een enorme blubber of organiseren chaos waar serieuze mensen zich dagelijks doorheen moeten ploeteren. Sommigen gaan stug door; anderen taaien af naar het bedrijfsleven of naar het buitenland. Een deel valt echter ten prooi aan de blubber en chaos en gaat uit zelfbehoud daaraan meedoen.

Suriname is een land met veel potentie vergeleken met menig ander land. Het is gezegend met vruchtbare grond, met waardevolle grondstoffen, met een tropisch regenwoud en is vrij van natuurrampen. Met een bevolking van iets meer dan een half miljoen mensen zou in theorie iedereen een goed bestaan kunnen hebben. Echter, door de jaren heen is door opeenvolgende regeringen een bestuurscultuur gecreëerd waardoor een groot deel van de bevolking denkt dat je alleen maar via de politiek of het ambtenarenapparaat een graantje (soms kilo’s granen!) welvaart kan meepikken. De olievondsten stemmen in dat opzicht dan ook niet tot optimisme. In welke zakken zullen de opbrengsten verdwijnen, is de vraag die menigeen bezighoudt. De bestuurders van het land zouden echt even de tijd moeten nemen om in de schaduw van een niemboom te verpozen om vervolgens een goede weg in te slaan. De niemboom wordt ook wel wonderboom genoemd vanwege de vele medicinale toepassingen. Surinamers zeggen vaker: “Bij God en in Suriname is alles mogelijk.” Laten we hopen dat in Suriname de wonderen de wereld nog niet uit zijn.

Kanta Adhin mocht oud-Trisser Pieters kepie even lenen.

“Bent u een Trisser?” werd mij een paar keer gevraagd toen ik een maand ge­leden in de Johannes Postka­zerne in Ha­vel­te (pro­vincie Dren­the) was. Op 30 au­gus­­tus vond daar een reünie plaats van Nederlanders die in de periode 1945-1975 hun militaire dienstplicht in Suriname vervulden bij de Nederlandse Troepenmacht in Suriname (TRIS). Er waren wel zeker tegen de 800 mensen aanwezig. Met de vraag aan mij werd beoogd vast te stellen of ik bij een oud-Trisser hoorde. “Nee, nee”, riep ik gauw. “Ik vergezel iemand van de pers.” Daarmee liep ik wel een paar gadgets mis. De oud-Trissers werden namelijk vergast op speldjes, armbandjes en als klap op de vuurpijl een kepie met een mooi embleem. Iets wat ze nooit hadden gekregen toen ze in dienst waren. Waarom, was niet duidelijk, maar nu werd dat goedgemaakt. De organisator Ad van Wingerden van de Stichting TRIS Kontakten was trots op de mooie bijeen­komst die in stijl plaatsvond, en met de nodige nostalgie.

Tijdens gesprekken met verschillende oudgedienden, allemaal (ruim) over de zeventig, een enkele net daaronder, viel het op met hoeveel warmte zij aan hun tijd in Suriname terugdachten. Een dacht met veel liefde terug aan zijn bijdrage aan de bouw van een ziekenpost in het binnenland. Ik dacht toen: Ja, Surinamers zelf waren vaak niet bereid in het binnenland te werken. En ook nu is de stichting van Ad van Wingerden druk met projecten in Suriname. Nog steeds is er een drive om een bijdrage aan de opbouw van Suriname te leveren.

Net een dag ervoor had ik een gesprek met een kennis die met zijn familie terug was van een vakantie in Suriname. De negativiteit waar hij me mee overlaadde! Niets was goed in dat land. Ik had gewoon geen zin meer om te luisteren. Ik woon in Nederland en heb vanwege de Decembermoorden een beladen relatie met Suriname, maar ik kan niet tegen zo een zielloze betrokkenheid met je land van herkomst. Die gesprekken met de oud-Trissers voelden in vergelijking daarmee als een warm bad. Er zullen vast mensen zijn die nu denken dat ik nog vastzit in een koloniale mentaliteit. Maar ach, ook met dat soort mensen heb ik niets, want het is hun zogenaamde gedekoloniseerde geest die vanaf 1975 voor veel ellende heeft gezorgd, waardoor Suriname zich ondanks het aanwezige potentieel, niet heeft kunnen optrekken naar een redelijk economisch niveau.

Het viel me op dat in de brochure van de Stichting TRIS Kontakten die ter gelegenheid van de reünie is uitgegeven, ook een item is gewijd aan de snelle ontwikkeling van Singapore. Ik zou Suriname zeker niet willen vergelijken met deze staat die op een oppervlakte van 716 km² ruim zes miljoen inwoners herbergt, terwijl Suriname met een oppervlak van meer dan tweehonderd keer zo groot nog maar net meer dan een half miljoen inwoners telt. Er zijn nog tal van andere verschillen te bedenken. Maar ik zag wel wat men duidelijk wilde maken: Singapore heeft er indertijd werk van gemaakt om op zoek te gaan naar kennis en ervaring in het buitenland om het ontwikkelingsniveau van het land te verhogen. Ook Nederlanders hebben een bijdrage ge­leverd. Een hint dus aan Suriname om zich ook open te stellen voor kennis en ervaring van buitenaf.

Een andere factor voor de economische groei van Singapore is het door de overheid ontwikkelde sterke arbeidsethos gecombineerd met weinig corruptie. Van de 180 gemeten landen op de index van Transparency International stond Singapore in 2023 op de 5^e plaats van minst corrupte landen; Suriname op de 87^ste plaats. Ook hier dus werk aan de winkel voor Suriname, want los van welke vergelijking met welk land dan ook zijn arbeidsethos en een integere overheid waarden waarnaar elk land moet streven. En dan zien we liever geen mensen die alleen maar negativiteit uitstralen, maar mensen die het land een warm hart toedragen en blij en trots zijn als ze na jaren een kepie krijgen die hun weer met Suriname verbindt.

Foto’s: Radjin Thakoerdin