Dr. Hans Ramsoedh historicus/publicist

Roemers uitspraken op haar facebookpagina begin augustus over Desi Bouterse leidden tot veel commotie. Zij weigert hem een moordenaar te noemen, noemt hem onvergetelijk moedig en vindt dat hij een stand­beeld verdient voor het op gang brengen van een dekolonisatieproces. Die commotie hing primair samen met het feit dat haar in maart 2021 de prestigieuze Prijs der Nederlandse Letteren is toegekend en waarvan de feestelijke prijsuitreiking op 12 oktober was gepland. Voor- en tegenstanders roerden zich in deze kwestie. Tegen­standers van de uitreiking van de prijs aan Roemer reageren geschokt en verbijsterd en zijn van mening dat deze prestigieuze Nederlandstalige literaire prijs niet toegekend mag worden aan een auteur, hoe goed ook, die blijk geeft van het goedpraten van moorden. De advocaat Gerard Spong maakte een vergelijking met het uitreiken van een prijs aan een NSB-er (fascist in Nederland) vlak na de Tweede Wereldoorlog. De voorzitter (Romeo Hoost) van het Comité Herdenking Slachtoffers Suriname noemde Roemer een ‘apologeet van straffeloosheid voor Desi Bouterse die intellectuele eerlijkheid vervangt door hyperpartijdigheid’.

Medestanders van Roemer (vooral op social media) wijzen de protesten van de tegenstanders tegen de prijstoekenning aan haar af. Zij beroepen zich met name op haar recht op de vrijheid van meningsuiting: ‘zij heeft gewoon haar mening geuit als schrijver en iedereen heeft het recht om te zeggen wat ze wil’ (zie ook onder meer de Ware Tijd, ‘Van Astrid zijn we gewend dat ze zaken recht voor zijn raap zegt’, 11 augustus 2021).

De ontstane commotie rond de Bouterse-uitspraken van Roemer liet het Comité van Ministers van de Neder­landse Taalunie niet onberoerd. Het besloot de toegekende prijs aan Roemer te handhaven omdat in zijn optiek het een oordeel is van een onafhankelijke jury waarbij persoonlijke standpunten van auteurs niet in aanmerking worden genomen bij de beoordeling van hun oeuvre. Het Comité vond echter een feestelijke prijsuitreiking door de Belgische koning Filip ongepast en nam daarbij stellig afstand van de standpunten en uitspraken van Roemer. Het is een halfslachtig besluit waarbij het Comité blijkbaar de kool en de geit heeft willen sparen: toekenning van de prijs handhaven, maar zonder het feestje dat daarbij hoort. Ik betwijfel ten zeerste of de Taalunie Roemer de prijs had toegekend indien zij vóór de toekenning van de prijs haar uitspraken over Bouterse had gedaan. Ik acht de kans ook zeer klein dat de Taalunie in het geval van een Nederlandse (autochtone) schrijver die de Holocaust zou ontkennen (hetgeen trouwens strafbaar is in landen als België, Duitsland en Frankrijk) of zijn/haar bewondering zou uitspreken voor Anton Mussert [leider van de fascistische Nationaal Socialistische Beweging in Nederland in de jaren dertig en eerste helft van de jaren veertig] ook tot een dergelijk halfslachtig besluit zou zijn gekomen. De Nederlandse culturele elite zou op haar achterste benen zijn gaan staan. Met uitzondering van enkele columnisten hult een groot deel van de Nederlandse elite in de kwestie-Roemer zich in stilzwijgen, mogelijk omdat het een schrijfster van kleur betreft en zij, met de actuele aandacht voor Black Lives Matter, niet het odium van racisme op zich wil laden.

Wordt met het afzien van de feestelijke uitreiking van deze prijs Roemers recht op vrijheid van meningsuiting beknot en betaalt zij de tol voor haar uitspraken over Bouterse zoals medestanders van haar stellen? Alvorens deze vraag te beantwoorden maak ik vooraf enkele opmerkingen over de vrijheid van meningsuiting. Deze vrijheid is in democratische landen een grondwettelijk recht en houdt in dat burgers zonder voorafgaande controle of vrees voor vervolging door de staat hun meningen kenbaar kunnen maken. Onder deze vrijheid vallen ook opvattingen die mensen als kwetsend kunnen ervaren. Het betekent echter niet dat de vrijheid van meningsuiting, evenals de meeste andere grondrechten, absoluut is. Er zijn namelijk grenzen aan deze vrijheid die zijn vastgelegd in het Nederlandse Wetboek van Strafrecht. Zo is het verboden om in het openbaar groepen mensen te beledigen of aan te zetten tot haat, discriminatie of geweld tegen mensen vanwege hun ras, godsdienst of levensovertuiging, seksuele gerichtheid of handicap. Uiteindelijk is het aan de rechter om te bepalen of een bepaalde mening of uiting wel of niet onder de vrijheid van meningsuiting valt. Het betekent dat pas achteraf mensen gestraft kunnen worden.

In mijn optiek is er geen sprake van een beknotting van de vrijheid van meningsuiting van Roemer. Zij heeft het recht om over Bouterse, ondanks zijn veroordeling door de onafhankelijke Krijgsraad in Suriname voor zijn rol bij de Decembermoorden in 1982, de loftrompet te steken. Velen zouden hun schouders hebben opgehaald bij haar antidemocratische, antirechtstatelijke opvattingen, ge­brek aan fatsoen en empathie, en niet te vergeten haar raciale vooringenomenheid naar aanleiding van haar uitspraken over hindoes en moslims in Suriname en haar opvattingen hebben beschouwd als een grote smet op haar blazoen.

Het wordt echter een andere zaak als Roemer een prestigieuze literaire staatsprijs wordt toegekend. Daarbij hoort het niet alleen te gaan om de literaire kwaliteiten van een schrijver, maar ook om diens politiek-maatschappelijke opvattingen. Dit is geen kwestie van politiek correct denken maar van fatsoen. Toekenning van een dergelijke prijs impliceert een opname van de laureaat in de eregalerij van de Nederlandstalige literatuur. Een eregalerij is daarbij een toonbeeld van de natie. In een fatsoenlijke samenleving is er in een dergelijke eregalerij geen plek voor iemand met verwerpelijke opvattingen die tevens als verdediger fungeert van een cultuur van straffeloosheid in Suriname, de cultuur van neks no fout -er is geen vuiltje aan de lucht- zoals door Bouterse en zijn volgelingen gepropageerd.

Roemer deed haar Bouterse-uitspraken zes maanden na toekenning van de Prijs der Nederlandse Letteren. Dit maakt de kwestie van de intrekking van de prijs aan haar lastig. Desalniettemin zou het van moed hebben getuigd als het Comité van Ministers van de Nederlandse Taalunie alsnog had besloten de prijs in te trekken. Handhaving van de toegekende prijs doet in mijn optiek afbreuk aan het prestige dat met deze prijs is verbonden.

Roemers gekte en dwalingen maken haar tot een schrijfster met een besmet verleden. Bij dergelijke personen houd je, ondanks haar literaire kwaliteiten, bij voorkeur afstand, een afstand die groter is dan de anderhalve meter die we sinds Covid in acht nemen.

Foto’s: The SierraLeonetelegraph.com (3)