Suriname-boek van oud-minister Jan Pronk – Hans Ramsoedh
Van de hand van oud-minister Jan Pronk (1940) verscheen zijn lang verwachte Suriname-boek: Suriname. Van wingewest tot natiestaat. Hij was minister van Ontwikkelingssamenwerking in het Kabinet Den Uyl (1973-1977) en een groot voorstander van Suriname’s onafhankelijkheid. Samen met premier Den Uyl en minister De Gaay Fortman (ARP) van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksaangelegenheden geldt Pronk als een van de architecten van de Surinaamse onafhankelijkheid van Nederlandse zijde. Eind jaren zeventig sprak Den Uyl van een modeldekolonisatie wat betreft de Surinaamse onafhankelijkheid, een voorbeeld voor de wereld. Hij betitelde de wijze waarop de onafhankelijkheid van Suriname is begeleid als het ‘grootste succes’ van zijn kabinet. Nederland wilde met de onafhankelijkheid van Suriname het beter doen dan de wijze waarop het met de dekolonisatie van Indonesië was omgegaan.
Suriname. Van wingewest tot natiestaat is een lijvig boek dat meer is dan alleen een beschrijving van zijn rol als Nederlandse minister bij de onafhankelijkheid van Suriname. In 31 hoofdstukken beschrijft hij de geschiedenis van Suriname (slavernij, contractarbeid, economie en autonomie in 1954) tot en met de regering-Wijdenbosch (1996-2000). De Surinaamse actualiteit van dit moment (de regering-Bouterse) blijft in dit boek (bewust?) buiten beschouwing. De focus in dit boek ligt op de onderhandelingen rond de onafhankelijkheid van Suriname in de periode 1974-1975, de moeizame ontwikkelingsrelatie tussen beide landen na 1975, de coup van Bouterse en de politieke ontwikkelingen in Suriname en de Nederlandse reactie daarop tussen 1982 en 2000.
Jan Pronk is iemand met een behoorlijke staat van dienst. Hij was lid van de Tweede Kamer (1971-1973; 1978-1980; 1986-1989), na zijn ministerschap in het kabinet Den Uyl trad hij nog driemaal aan als minister (van Ontwikkelingssamenwerking in het kabinet-Lubbers III 1989-1994 en het kabinet-Kok I 1994-1998 en van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu (VROM) in het kabinet-Kok II 1998-2002). Van 1980 tot 1986 was hij Adjunct-Secretaris-Generaal van de UNCTAD (een intergouvernementeel orgaan van de Verenigde Naties inzake handel en ontwikkeling) in Genève en hij was in verschillende perioden (1978-1980, 2002-2004) ook nog buitengewoon hoogleraar Theorie en Praktijk van de Internationale Samenwerking aan het Institute of Social Studies (ISS) in Den Haag. Aan dit laatste instituut is hij nog steeds als emeritus hoogleraar verbonden.
Zijn politieke en ideologische bevlogenheid werd gevormd door de sociaaldemocratie (Partij van de Arbeid) en de Derde Wereldbeweging. Hij kwam in contact met generatiegenoten die actief waren binnen progressieve politieke stromingen in Nederland en in ontwikkelingslanden. In bijeenkomsten georganiseerd door de Wereldraad van Kerken ontmoette hij jongeren uit Afrika, Azië en Latijns-Amerika die verhaalden over het onrecht van het kolonialisme, imperialisme en racisme. Hij werd, zoals hij schrijft, sterk aangetrokken door ideeën over de internationale rechtsorde: vrede, dekolonisatie, nationale soevereiniteit, economische verzelfstandiging van nieuwe natiestaten, internationale ontwikkelingssamenwerking, een gezond milieu, bestrijding van armoede en bescherming van mensenrechten. Pronk voelde zich aangesproken door de stroming van het Tiers Mondisme (solidariteit met Derde Wereldlanden) die de positie van landen en volken van de Derde Wereld onderzocht en een bijdrage wilde leveren aan de verbetering daarvan. Suriname en de Antillen kwamen in de publieke meningsvorming in de jaren zestig nog nauwelijks aan bod. Beide landen kwamen in die tijd op hem over als: ‘die landen bestaan en het gaat er goed. Dat mag zo blijven. We hebben er weinig aan, maar we hebben er ook geen last van. Maar als men het daar anders wil, dan mag dat ook’ (p. 52).
In de jaren zestig kwam Pronk in contact met een aantal jonge Surinamers die in Nederland werkten of studeerden en was hij aanwezig op bijeenkomsten van Surinaamse studenten en actiecomités in meerdere universiteitssteden in Nederland. Hij kende Wij slaven van Suriname van Anton de Kom en de geschriften van ijveraars voor onafhankelijkheid zoals Eddy Bruma. Hij beschouwde hen als voorhoededenkers op het punt van de onafhankelijkheid van Suriname. Hoewel zij nog geen politieke hoofdstroom in Suriname zelf vertegenwoordigden was het Pronks verwachting dat het slechts een kwestie van tijd was voordat die minderheid zich zou ontwikkelen tot een meerderheid. Voor hem was duidelijk dat het Koninkrijksstatuut van 1954 remmend werkte op de weg naar de uiteindelijk onvermijdelijke onafhankelijkheid van Suriname. In Pronks visie leek Suriname door het Statuut slachtoffer te worden van de wet van de remmende voorsprong: in de jaren die volgden verwierven steeds meer voormalige koloniën staatkundige onafhankelijkheid, maar twee decennia na 1954 was er voor Suriname en de Antillen echter weinig veranderd.
Pronk werd in zijn oordeel over het Statuut bevestigd door de gebeurtenissen in Willemstad op 30 mei 1969. Een uit de hand gelopen loonconflict leidde op die dag tot het platbranden en plunderen van de belangrijkste winkelstraten in Willemstad. De rellen konden destijds bedwongen worden met de inzet van Nederlandse mariniers. Voor Pronk ging het om een vorm van koloniaal optreden die niet meer gepast was. Nederland had in Indonesië leergeld betaald (Politionele Acties), op Curaçao was het op 30 mei 1969 fout gelopen en in Suriname moest dat hoe dan ook worden voorkomen. Met andere woorden, in Pronks optiek waren het de gebeurtenissen in Willemstad die beslissend waren in zijn denken over de onafhankelijkheid van de Rijksdelen in de West. Onafhankelijkheid van de Rijksdelen in de West was echter in Nederland tot eind jaren zestig geen issue. Van alle politieke partijen in Nederland was de PvdA het meest gecharmeerd van de onafhankelijkheid van deze Rijksdelen. Een Werkgroep van D’66, PPR en PvdA en met Pronk als lid kwam in Keerpunt 1972 met de aanbeveling dat moest worden gestreefd naar de onafhankelijkheid van Suriname voor eind 1976. Zowel in Nederland als in Suriname was 1973 een beslissend jaar. In Nederland kwam het kabinet-Den Uyl tot stand en in Suriname won Arrons Creoolse politieke combinatie de verkiezingen. Toen de regering-Arron verklaarde de onafhankelijkheid van Suriname ultimo 1975 te realiseren was het voor Den Uyl en Pronk dan ook geen verrassing. In 1972 had Arron aan beide Nederlandse politici verklaard dat als zijn politieke combinatie de verkiezingen in 1973 zou winnen hij direct daarna zou bekend maken dat Suriname in 1975 onafhankelijk diende te zijn.
In dit boek staat Pronk uitgebreid stil bij de Surinaams-Nederlandse onderhandelingen rond de onafhankelijkheid, een ‘lesje in onderhandelen’, zoals hij schrijft (p. 9). Voor de Nederlandse onderhandelaars was het belangrijkste doel van de onderhandelingen om te komen tot een politiek en juridisch ordelijke soevereiniteitsoverdracht. Voor de Surinaamse onderhandelaars stond die soevereiniteit echter al vast. Zij beschouwden de hoogte van de financiële toezeggingen voor de periode na de onafhankelijkheid als hét belangrijkste agendapunt. Bij deze onderhandelingen waren rationele argumenten ondergesneeuwd door bluf van de zijde van de Surinaamse onderhandelaars. Deze toonden zich uiterst vaardig in het benutten van Nederlandse schuldgevoelens over het koloniale verleden. Zo schrijven andere bronnen (Jansen van Galen, Het Suriname-syndroom 2001; Verkuil, De gedrevene 2019) dat Arron tijdens de onderhandelingen over de hoogte van de Nederlandse ontwikkelingshulp aan Suriname tegen Den Uyl zei: ‘Collega, ik ben hier niet om grappen te maken. Ik ben hier om zaken te doen’. Vooral de Surinaamse minister Van Genderen kon veel misbaar maken: ‘plannen, projecten? ‘Geld moeten we hebben’. Een onafhankelijk toeschouwer zou daar bewondering voor hebben opgebracht, aldus Pronk. Nederland had één miljard in gedachte aan ontwikkelingshulp voor Suriname na de onafhankelijkheid, terwijl van Surinaamse kant de vraag het tienvoudige was. Ten slotte werd men het eens over Nf 3,5 miljard. De Surinaamse delegatie die onderhandelde over de onafhankelijkheid werd dan ook bij terugkeer in Suriname groots ontvangen en bejubeld, niet vanwege de naderende onafhankelijkheid maar om de bruidsschat (Nederlandse ontwikkelingshulp) die was binnengehaald. De bruidsschat werd belangrijker geacht dan de bruid (de onafhankelijkheid).
Over het verzet van de oppositie in Suriname tegen de onafhankelijkheid is Pronk nogal formalistisch. Nederland had immers de hoogte van de te verstrekken ontwikkelingshulp als stok achter de deur om de regering-Arron te ‘dwingen’ om met de oppositie tot een vergelijk te komen. Hiermee was misschien de massale vlucht van Surinamers naar Nederland minder groot geweest. Pronk kon zich echter weinig inleven in de bezwaren van de oppositie, ook niet toen de regeringscoalitie haar meerderheid in het parlement had verloren doordat drie Statenleden zich hadden aangesloten bij de oppositie. In de Staten ontstond een patstelling. Zo schrijft hij dat de oppositie diende te accepteren dat de verkiezingen een minderheidspositie voor de VHP hadden opgeleverd en dat zij nu geen regeringspartij meer was. Het was haar taak niet proberen mee te regeren, maar de regering te controleren vanuit het parlement. Een nogal kortzichtig standpunt van Pronk destijds lijkt mij, gelet op de raciale verdeeldheid in Suriname op dat moment: een Creoolse coalitie versus een Hindostaanse oppositie. Het VHP-Statenlid Hindori doorbrak uiteindelijk de politieke impasse door te verklaren dat hij mee zou werken aan de onafhankelijkheid. De oprechtheid van zijn overwegingen werd echter door de VHP in twijfel getrokken door het gerucht rond te strooien dat Nederland zijn stem had gekocht. Pronk ontkent dit ten stelligste en stelt: ‘Dat was wel het domste wat wij zouden hebben kunnen doen’ (p. 148).
Over de eerste jaren na de onafhankelijkheid van Suriname is Pronk nogal gemengd over de economische ontwikkeling. Er was sprake van vreedzame co-existentie tussen de verschillende bevolkingsgroepen in Suriname, Nederland was positief gestemd over de constitutionele verankering van de democratische rechtsstaat, maar de economische ontwikkeling stagneerde meer dan mogelijk was geweest vooral ten gevolge van corruptie, bureaucratie, en nepotisme. Maar ineens ging het volstrekt mis in Suriname: de militaire coup in 1980. Pronk bekroop het gevoel dat er iets onherstelbaar kapot was gemaakt. In Nederland had niemand een staatsgreep verwacht. De Nederlandse regering maakte zich zorgen over de veiligheid van Nederlanders in Suriname, was beducht dat de stroom Surinamers naar Nederland nog groter zou worden, vreesde dat de staatsgreep zou leiden tot vergroting van de invloed van Cuba in de regio en vroeg zich wat er met de ontwikkelingshulp moest gebeuren.
Over de rol van kolonel Valk (hoofd van de Nederlandse Militaire Missie in Suriname) bij de staatsgreep schrijft Pronk dat deze de coupplegers heeft opgestookt en daarnaast ook heeft nagelaten zijn eigen chef, de Nederlandse ambassadeur, te informeren over de coupplannen. Volgens Pronk is er zeker aanleiding voor de veronderstelling dat Valk meer was dan een adviseur van de coupplegers. Van Nederlandse medeplichtigheid is in zijn optiek echter absoluut geen sprake. Hij kan zich namelijk niet voorstellen dat wie dan ook binnen de Nederlandse regering een staatsgreep in Suriname zou hebben willen bewerkstelligen. Opmerkelijk is dat in Pronks optiek het niet Valk was die Bouterse had gebruikt, maar eerder andersom. Bouterse had Valk gebruikt, eerst om de sergeanten achter zich te krijgen en vervolgens om de staatsgreep enige legitimiteit te doen verkrijgen. Valk erbij betrekken was vooral belangrijk voor de relatie met Nederland. Als Nederland de hulp zou stopzetten of als drukmiddel gebruiken, zou de positie van Bouterse aanzienlijk verzwakken. Op dit punt vind ik Pronk nogal speculatief. Alle bewijzen wijzen namelijk in de richting van een actieve rol van Valk vóór en na de staatsgreep. Het is van Pronk ook een overschatting van het intellect van Bouterse en een onderschatting van dat van Valk. De speculatie rond de rol van Valk is alleen maar vergroot doordat Nederland de archieven met betrekking tot deze kwestie tot 2060 als geheim heeft geclassificeerd. Op grond van deze geheimhouding wordt in Surinaamse kring de verdenking geuit dat Nederland destijds toch bij de coup betrokken is geweest. Ook Pronk pleit voor een openbaarmaking van deze stukken: de waarheidsvinding wordt immers belemmerd en de geheimhouding is niet in het belang van de verdere ontwikkeling van Suriname en evenmin in het belang van Nederland.
De ontwikkelingen tussen 1980 en 2000 komen verder uitvoerig aan bod in dit boek met daarbij aandacht voor hoe politiek Den Haag reageerde op de ontwikkelingen in Suriname na 1980: de Decembermoorden, de sociaaleconomische ineenstorting na 1982, de binnenlandse oorlog, de restrictieve Nederlandse ontwikkelingshulp na 1987, Gemenebest Nederland-Suriname, Structureel Aanpassingsprogramma (SAP) en de regering-Wijdenbosch met Bouterse als architect.
In het voorlaatste hoofdstuk (hoofdstuk 30: Rekenschap) gaat Pronk in op zijn critici in wier optiek sprake is geweest van een snelle en slordige afhandeling van de onafhankelijkheid van Suriname en reflecteert hij op een aantal zaken rond de onafhankelijkheid. Pronks repliek op zijn critici is haast Lutheraans: ‘Hier sta ik, ik [kan] kon niet anders’. Zo stelt Pronk dat de toekomst van de Surinaamse bevolking al eeuwenlang stelselmatig vanuit Nederland was bepaald. Hij wilde daar afstand van nemen. Als Nederland dat niet had gedaan zouden dezelfde critici hebben gezegd dat Nederland de toekomst van Suriname wilde blijven bepalen. Het was het kabinet-Den Uyl er alles aan gelegen om niet dezelfde fouten te maken die de Nederlandse regering in de jaren veertig hadden gebracht tot het voeren van een koloniale oorlog in Indonesië. Bij Den Uyl en de zijnen ging het wel degelijk om de morele schuld van de kolonisator voor een paar honderd jaar uitbuiting en slavernij. Pronk schrijft dat zij zich juist ten opzichte van Suriname bewust waren van de koloniale schuld: Geen schuldgevoel, maar wel schuldbesef, een ethisch uitgangspunt dat van vitaal belang was voor de sociaaldemocraten tijdens de onafhankelijkheidsbesprekingen met Suriname. In de optiek van Pronk is er geen juist of ideaal moment voor een land om onafhankelijk te worden: Wanneer is het te vroeg, te laat of juist op tijd? Had het anders gekund en gemoeten? Over dit laatste schrijft Pronk dat als de onderhandelingen over voorwaarden, criteria en mensenrechten niet in de jaren zeventig waren gevoerd maar twintig jaar later, van Nederlandse zijde meer garanties zouden zijn geëist.
Aan het eind van dit hoofdstuk vat hij een paar van de Nederlandse beslissingen kort samen: misschien kreeg Suriname meer hulp dan goed was met hulpverslaving als resultaat, de ontwikkelingsrelatie leidde tot meer bevoogding dan wenselijk was, niet alle bestedingen pakten goed uit (spoorlijn in West-Suriname als voorbeeld), de beslissing in 1975 om Suriname te helpen bij de opbouw van een eigen leger was funest, de uitzending van een militaire missie voorgezeten door een Nederlands kolonel die zich gedroeg als een ongeleid projectiel was funest en de steun die het kabinet-Van Agt gaf aan de door Bouterse geïnstalleerde regering-Chin A Sen in 1980 had nooit mogen plaatsvinden.
De (politieke en economische) toekomst van Suriname is in Pronks optiek ongewis. Met name de economische afbraakpolitiek van de regering-Bouterse en het feit dat Bouterse nog steeds kan rekenen op veel steun van jonge mensen die het verleden niet kennen dan wel van mening zijn dat het niet relevant is voor de toekomst stemmen hem niet tot optimisme. Niettemin put hij hoop, en met hem veel Surinamers, in de moed en wijsheid van Cynthia Valstein-Montnor en haar collega’s van de Krijgsraad die ondanks dreigementen Bouterse veroordeelden voor zijn betrokkenheid bij de Decembermoorden.
Suriname. Van wingewest tot natiestaat is een vlot geschreven boek en een must-read voor een ieder die geïnteresseerd is in de naoorlogse politieke geschiedenis van Suriname en de relaties Suriname-Nederland. Dit boek is niet alleen een zakelijk maar ook een persoonlijk relaas van een direct bij Suriname betrokken Nederlandse oud-bewindsman. Jan Pronk heeft sinds de jaren zestig een bijzondere band met Suriname ontwikkeld, en zeker niet in de laatste plaats vanwege zijn inspanning om van de Surinaamse onafhankelijkheid in 1975 een modeldekolonisatie te maken. De treurige afloop hiervan ligt hem nog steeds na aan het hart.
Fotobijschriften:
– Regeringsconferentie in het Catshuis in Den Haag in maart 1975 met 2e van links Jan Pronk en met Henck Arron en Den Uyl (Nationaal Archief)
– Ondertekening Soevereiniteitsoverdracht van Suriname op 25 november door premier Den Uyl en premier Henck Arron (Nationaal Archief)
Jan Pronk, Suriname. Van wingewest tot natiestaat. Volendam 2020: LM Publishers,
ISBN 978-94-6022-516-1, 560 pp, prijs € 29.50
Ps: In april was er een debat over dit boek met Jan Pronk gepland, maar in verband met de maatregelen rondom COVID-19 is dit uitgesteld tot het najaar. Meer informatie over dit debat volgt te zijner tijd op de site van debatcentrum Rode Hoed in Amsterdam: https://rodehoed.nl/agenda/
- Published in BIBLIOTHEEK, CULTUUR, NIEUWS, Suriname, Taal & Literatuur
Brief van Mahatma Gandhi en het zoeken naar de roots – C. Choenni
Na de afschaffing van de immigratie van Hindostanen naar Suriname vanuit India in 1917, werden er pogingen ondernomen om de vrije vestiging van Hindostanen aan te moedigen. Er was vooral een nijpend tekort aan Hindostaanse vrouwen. Vermeldenswaard is dat vanwege de Eerste Wereldoorlog twee lichtingen van contractarbeiders Suriname niet hebben bereikt. Zij waren al geselecteerd en hebben tevergeefs gewacht op transport naar Suriname. Zij werden teruggestuurd naar hun woonplaats in India. Het probleem was dat weinig transportschepen beschikbaar waren, omdat deze gevorderd waren om troepen te vervoeren naar de oorlogsgebieden. Bovendien was de kans op aanslagen door Duitse onderzeeboten (met zogeheten torpedo’s) heel groot. Onder leiding van de toenmalige belangrijkste Hindostaanse organisatie, de Surinaamse Immigranten Vereniging (SIV) -later veranderde de naam in Bharat Oeday (opkomend Hindostan)- werden acties ondernomen ten behoeve van de vrije vestiging van Hindostanen in Suriname. Nadat het zenden van ‘verzoekbrieven’ geen resultaat opleverde werd besloten om een vierkoppige delegatie in 1920 naar India te sturen. Deze delegatie heeft ondermeer gesproken met Mahatma Gandhi, maar dat was tevergeefs.
Een laatste poging om de vrije vestiging uit India naar Suriname op gang te krijgen werd ondernomen in oktober 1935 door pandit Bhawanibhikh Shriemisier. Hij was in India geboren en kwam als contractarbeider naar Suriname samen met zijn moeder die weduwe was geworden en zijn jongere broer. Zij waren uit vrije wil uit India vetrokken omdat het loon dat zij konden verdienen in Suriname veel hoger was dan in India. Zij arriveerden in 1893 in Suriname met het schip Hereford II (hij noemde het schip Harphoet) en werden te werk gesteld op plantage Poelwijk (district Commewijne). Omdat er toentertijd geen hooggekwalificeerde pandit was in Suriname, vertrok Bhawanibhikh in 1900 naar Guyana om daar een panditopleiding te volgen. Hij werd een gezaghebbende pandit in Suriname, maar ook een zakenman. Zijn zoon Hemradj werd in 1958 de eerste Hindostaanse minister van Justitie in Suriname. Toen pandit Bhawanibhikh voldoende geld had gespaard is hij via Guyana met een schip naar India vertrokken om onder meer de grote Indiase leider Mahatma Gandhi te ontmoeten. Hij verzocht ook de Mahatma (Grote Geest) om een boodschap te geven aan de Hindostanen in Suriname.
Pandit Bhawanibhikh Shrimisier (op de foto uiterst links) werd omstreeks 1878 geboren in India, in het district Basti in de staat Uttar Pradesh. Hij arriveerde in april 1893 met het schip Hereford II in Suriname samen met zijn moeder, die weduwe was, en een jongere broer. Pandit Shrimisier was een gezaghebbende pandit. Hij overleed op hoge leeftijd in 1975.
Boek in het Hindi
Pandit Bhawanibhikh Shriemisier heeft zijn levensverhaal laten vastleggen in een boek dat is verschenen in 1957 in het Hindi in India. In dit boek is de brief met de tekst van de boodschap van Mahatma Gandhi in het Hindi opgenomen.
Mahatma Gandhi schreef de onderstaande boodschap in het Hindi.
Bron: Biografie Pandit Shriemisier in het Hindi
Deze boodschap luidt vrij vertaald in het Nederlands:
Pandit Bhawanibhikh Mishre uit Dutch Guyana is samen met Shri Banarsi Dass Chatur Vedi bij mij gekomen om mij te ontmoeten en vroeg mij om een boodschap voor de Surinaamse Migranten. Ik heb slechts dit verzoek aan jullie, en dat is dat jullie altijd eensgezind moeten samen leven, de zuiverheid van het leven in acht nemen en in gesprekken, Hindi en Hindoestani taal gebruiken, Hindi scholen en -bibliotheken oprichten.
Magnabadi, Wardha
11 oktober 1935
M.K. Gandhi
Invoering familienamen
Overigens moest zijn familienaam luiden Shrierammisier. De Creoolse ambtenaar heeft ram geschrapt met de opmerking: ”Baboeng a neng langa toemsi “(Baboen –een denigrerende aanspreekvorm- uw naam is te lang). Destijds werd het zogeheten schoonschrift gebruikt bij de inschrijving van familienamen. Deze ambtenaar wilde blijkbaar niet teveel moeite doen om de naam volledig uit te schrijven. In 1916 had de Surinaamse overheid namelijk besloten dat Hindostanen in Suriname een familienaam (geslachtsnaam) zouden moeten aannemen, omdat het immigrantenummer minder bruikbaar was geworden. Er werden kinderen en vele kleinkinderen geboren en verwijzing naar het immigrantenummer –meestal terug te vinden in de zogeheten familieboek- werd bewerkelijk. Kind van de immigranten met nummer xxxx was in het geval van de tweede generatie (in Suriname geboren kinderen) nog te volgen, maar bij de derde generatie ((in Suriname geboren kleinkinderen) werd het veel ingewikkelder. Bijvoorbeeld, Sukhia dochter van R1646, Ramraji kleindochter van R1666, etc. Een deel van de Hindostanen dat een familienaam had ingeschreven, voordat de regeling van de geslachtsnaam van kracht werd, kreeg de naam van de moeder als familienaam bij de inschrijving.
Halkorisaw ke palwar (familie van Halkorisaw). Er werd toentertijd een onderscheid gemaakt. De roepnaam werd nog steeds gebruikt en met betrekking tot de familienaam werd gezegd: Tu log ke kon naam (bedoeld werd de officiële naam) chale he. Langzamerhand werd vooral met het uitsterven van de Hindostaanse immigranten de ingeschreven familienaam steeds vaker gehanteerd. Overigens hebben velen hun (familie)naam toen zij uit India vertrokken gewijzigd of valse namen, zoals bijvoorbeeld Bhikharie (bedelaar) of Garib (arm) opgegeven (zie verder: C. Choenni, Over het ontstaan van familienamen op Hindorama.com). Men koos vaak met medewerking van de officiële wervers in India een valse naam om niet terug gevonden te worden bij de subdepots en het hoofddepot in Calcutta. Veel jongemannen waren namelijk gevlucht van huis om te kunnen emigreren. Zij werden meestal tevergeefs door hun familie opgespoord. Bepaalde Hindostaanse jongemannen waren bijvoorbeeld gevlucht omdat zij het voedsel hadden opgegeten dat voor hun oudere broer was bestemd. De praktijk was toen in India dat vanwege de schaarste aan voedsel de oudere broer eerst at en de restjes gingen naar de jongere broers. Het is zelfs voorgekomen dat sommige Hindoes een moslimnaam hebben aangenomen. Zo is een hindoe emigrant behorende tot de schrijverskaste (Kayastha) onder de moslimnaam Ascarali geëmigreerd naar Suriname (zie J.M.M. De Klerk. De immigratie der Hindostanen 1953, pagina 69, noot 48).
Zoektocht
Daarom is op grond van de meeste familienamen het heel lastig om de roots i.c. voorouders in India te traceren. In de database Gahetna zijn gegevens van ongeveer 77% (26.2490 records) van Hindostaanse contractarbeiders opgenomen. Tijdens hun zoektocht raken velen teleurgesteld wanneer zij gegevens van hun voorouders niet kunnen vinden op grond van hun familienaam. En als ze wel relevante gegevens hebben gevonden lijken zij in hun zoektocht in India meestal niet te slagen. Vaak wordt men opgelicht door bepaalde bureaus of sommige Indiërs beweren al te graag dat zij familie zo om een relatie te hebben in het buitenland. Slechts een kleine groep heeft zijn roots kunnen vinden in India. Daarnaast had een heel kleine groep contact behouden via brieven en is het contact gebleven. Anderen hadden briefverkeer, maar door het beide wereldoorlogen is hun briefverkeer opgehouden. Ook is het soms voorgekomen dat de brieven uit India in Suriname zijn kwijt geraakt of niet bewaard.
Bovendien is een deel, bijna een kwart van de gegevens van de Hindostaanse contractarbeiders verloren in Suriname door slecht beheer (meestal is de lijst met gegevens verpulverd). Het Hoofddepot gevestigd in Calcutta is opgeheven in 1924 en het Agentschap overgedragen aan De Nederlandse Consul-Generaal J.C. F. Deddes (zie J.M.M. De Klerk, De immigratie der Hindostanen 1953, pagina 180,181). Het is niet bekend wat er is gebeurd met de administratie over de contractarbeiders die zijn vetrokken naar Suriname. Daarom heb in Nederland laten nagaan of het archief van het Suriname agentschap in het Nationaal Archief in Nederland is terechtgekomen. Dat is niet het geval en ook in Jakarta (Indonesië) is gezocht in de archieven. Ik heb ook in Londen in de National Archives en de Britisch Library honderden documenten ‘nagelopen’, maar niks relevants gevonden. Het lijkt mij indien het archief van het Suriname Agentschap in Calcutta niet is vernietigd dat in India moet worden gezocht. Ik heb de Archives of West Bengal in Calcutta bezocht. Wellicht is het daar terechtgekomen. Ik zag grote dozen en stapels dossiers in zeer slechte staat. Het kost zeer veel tijd en de nodige contacten om daar in de archieven onderzoek te mogen doen. Wellicht moet ook in de National Archives in New Delhi worden gezocht. De conclusie is helaas dat een deel van de Hindostaanse geschiedenis verloren is gegaan.
Fotobijschriften: Standbeeld Mahatma Gandhi te Paramaribo (Suriname) en prof. dr. Chan E.S. Choenni
Met dank aan Roy Khemradj en Prim Girjasing voor de foto van pandit Bhawanibhikh.
- Published in BIBLIOTHEEK, Suriname
Veranderingen in de bevolkingssamenstelling van Suriname – Chan E.S. Choenni
In de loop der tijd is de etnische samenstelling van bevolking in Suriname in aanzienlijke mate veranderd. Tot 1970 vormden Creolen de grootste bevolkingsgroep van Suriname. Daarna werden de Hindostanen de grootste bevolkingsgroep. De laatste 10 jaar is de Creoolse groep echter in omvang niet meer de tweede grootste bevolkingsgroep. De Marrons, die voorheen bekend stonden als Boslandcreolen/Bosnegers zijn als gevolg van een hoog aantal geboorten de tweede bevolkingsgroep geworden. Er werd in 2003 bij de volkstelling een splitsing in de Creoolse groep ingevoerd tussen Gemengden en Creolen/Afro Surinamers. Een belangrijke verandering is eveneens dat de groep der Gemengden als aparte bevolkingsgroep in aantal blijkt toe te nemen. De Groep Creolen/Afro Surinamers is mede door deze splitsing in de statistieken gedaald, maar er is ook nauwelijks een bevolkingstoename waar te nemen onder hen. De Hindostanen zijn weliswaar nog steeds de grootste bevolkingsgroep in Suriname maar hun aandeel in de bevolking is afgenomen. Alleen de Javaanse groep is vrij constant als het gaat om hun aandeel in de bevolking. Tenslotte neemt het aantal Brazilianen en zogeheten ‘nieuwe’ Chinezen toe in Suriname.
Wij zullen de ontwikkeling van de Surinaamse bevolking schetsen vanaf 1922 tot en met 2012 aan de hand van de verschillende volkstellingen. Suriname is gaandeweg een multi-etnische samenleving geworden. De oorspronkelijke bevolking -de zogeheten Indianen-, die tegenwoordig Inheemsen worden genoemd, was niet groot. Het ging om enkele duizenden die voornamelijk in het binnenland woonden. Hun aantal nam door de jaren heen nauwelijks toe. In 1950 woonden er bijvoorbeeld slechts 3.700 Inheemsen in Suriname. In de 17de eeuw vestigden zich Blanken, waaronder ook Joden in Suriname. Tevens werden zogeheten slaven uit (zwart) Afrika overgebracht. De nakomelingen van deze tot slaafgemaakten die op 1 juli 1863 hun vrijheid kregen, werden later Creolen genoemd. In 1863 was Suriname echter een relatief kleine samenleving met slechts 60.000 inwoners. Naast een paar duizend Blanken, waaronder Joden was de grootste groep ruim 33.000 vrijverklaarden. Daarnaast was een grote groep kleurlingen, vermenging van ‘Blanken’ en ‘Zwarten’, die meestal al vrij waren verklaard. Tevens woonde in het binnenland een groep Marrons, namelijk weggelopen slaven en hun nakomelingen. Ook woonden er al Chinezen die als contractarbeiders waren overgebracht. Er waren 2.500 Chinezen overgekomen, maar velen zijn weer teruggekeerd. De overige hebben zich vermengd met Creolen. Chinese vrouwen zijn toentertijd zelden geëmigreerd naar Suriname.
De bevolking van Suriname veranderde echter drastisch van samenstelling door de komst van Hindostanen en Javanen. Tussen 1873 en 1916 kwamen ruim 34.000 Hindostaanse contractarbeiders van India naar Suriname. Een derde ging terug naar India. Ook vestigden zich in deze periode ruim 3.000 Hindostanen uit het Caraïbische gebied in Suriname. Van 1890 tot 1939 zijn ongeveer 33.000 Javanen naar Suriname gekomen en ruim een vijfde keerde terug naar Indonesië.
Volksstelling
De eerste volkstelling van Suriname was in 1921. De bevolking van Suriname was in 1922 toegenomen tot in totaal 110.933 inwoners. Na de Tweede Wereldoorlog vond in 1950 de tweede volkstelling plaats. De bevolking bijna was verdubbeld en telde in 1950 telde Suriname in totaal 217.400 inwoners
Tabel I: bevolkingsgroepen in Suriname in 1922 en 1950
We zien dat in 1922 Creolen de helft van de Surinaamse bevolking uitmaakten, gevolgd door Hindostanen met al een ruim een kwart aandeel. Javanen vormden een tiende deel van de Surinaamse bevolking in 1922.
Toename
In 1950 vond de tweede volkstelling plaats en de Surinaamse bevolking blijkt te zijn verdubbeld. Er is een toename waar te nemen van alle bevolkingsgroepen. De Creoolse groep is nog steeds de grootste groep, maar het aandeel van de van oorsprong Aziatische groepen (Hindostanen en Javanen) is toegenomen tot bijna de helft van de Suriname bevolking. Wij zien ook de opkomst van de Marrons; zij vormden in 1950 een tiende deel van de Surinaamse bevolking. In 1950 woonden er 2.300 Blanken/Europeanen, waaronder de zogeheten Boeren (Boeroe’s) en 2.700 anderen, waaronder Syriërs en Libanezen.
Na 1950 groeide de Surinaamse bevolking snel. Voorafgaand aan de onafhankelijkheid in 1975 zag de Surinaamse bevolking er qua samenstelling als volgt uit. Wij gaan uit van de cijfers van het Algemeen Bureau Statistiek in Suriname vastgesteld op grond van de derde (1964) en de vierde volkstelling (1971).
Tabel II: bevolkingsgroepen in Suriname in 1964 en 1972
Wij zien een forse toename van de totale bevolking van Suriname tussen 1950 en 1964; er was een toename met meer dan 100.000 als gevolg van een vrij hoog geboortecijfer. Wij zien dat in 1964 de Creolen nog steeds de grootste bevolkingsgroep zijn, maar de Hindostaanse groep is sterk toegenomen. Beide groepen vormden ruim een derde van de bevolking. De Javaanse groep vormde een zevende deel van de bevolking. In 1972 blijkt dat Hindostanen de grootste bevolkingsgroep zijn geworden. Wij zien ook een toename van de groep Marrons, die in 1972 een tiende deel van de Surinaamse bevolking uitmaken.
Daling bevolking
Voorafgaand aan de onafhankelijkheid verloor Suriname door emigratie naar Nederland ongeveer een kwart van zijn bevolking en ook daarna hield de emigratie naar vooral Nederland aan. Er was een forse daling van de totale bevolking ondanks een groot aantal geboorten. In 1980 is er ook een volkstelling (de vijfde) gehouden. Dat was in de periode van de zogeheten ’Revolutie’. Er werd besloten de etnische afkomst niet meer te registreren. Mede daardoor is deze volkstelling niet zo bruikbaar. De totale bevolking van Suriname bedroeg in 1980 volgens deze telling 355.240. Wij zien duidelijk dat er sprake was van een daling van de bevolking ten opzichte van 1972. Dat had te maken met de grote emigratie uit Suriname naar Nederland. Suriname verloor voor de onafhankelijkheid een kwart van zijn bevolking. De Surinaamse bevolking bleek echter na 1980 langzaamaan weer toe te nemen, zoals uit de onderstaande tabellen blijkt. In 2004 blijkt Suriname bijna een half miljoen inwoners te tellen en in 2012 is de bevolking toegenomen met 50.000 tot ruim een half miljoen inwoners.
Tabel III: bevolkingsgroepen in Suriname in 2004 en 2012
Opkomst Marrons
In 2004 blijkt dat Marrons in aantal al de derde bevolkingsgroep zijn geworden van Suriname; zijn net iets groter dan de groep Javanen. In 2012 blijkt dat de Marrons in aantal fors zijn toegenomen en hun aantal is sinds 1972 meer dan verdubbeld. Marrons zijn in aantal de tweede bevolkingsgroep geworden als gevolg van een hoog geboortecijfer. Dit hoge geboortecifer hangt samen met polygamie bij de Marrons, mannen die meerdere vrouwen hebben. De andere bevolkingsgroepen laten geen grote toename zien. De Hindostanen zijn nog steeds de grootste bevolkingsgroep maar hun aandeel in de totale bevolking is niet toegenomen ondanks een toename met 13.000 personen tussen 2004 en 2012. Bij de Javaanse groep is zelfs een lichte daling in hun aandeel ondanks een bescheiden toename met 2.000 personen. Ook het aandeel van de Creoolse is licht gedaald ondanks een toename met 1.600 personen in deze periode. Er heeft zich meer vermenging plaatsgevonden onder deze groep. De Creoolse groep is in omvang de derde bevolkingsgroep geworden.
Opkomst Gemengden
Een andere belangrijke ontwikkeling is de opkomst van de Gemengden. In 2004 was een op acht Surinamers gemengd. In 2012 is hun aandeel toegenomen en was bijna een op de zeven Surinamers gemengd. De groep Gemengden was bijna net zo groot als de Javaanse groep. Het is te verwachten dat binnen niet al te lange tijd de groep Gemengden groter zal zijn dan Javaanse groep en op termijn ook groter zal worden dan Creoolse groep. In 2012 zijn tot de groep Overig gerekend de 20.344 Inheemsen (Indianen), 1.667 Blanken (Kaukasisch) en 7.166 overig. De Categorie Onbekend bestaat uit 1.590 onbekend en 1.805 weet niet. Er wordt beweerd dat vele duizenden Brazilianen en ‘nieuwe’ Chinezen in Suriname wonen. Het is lastig hun aantal vast te stellen. Volgens de officiële gegevens van de volkstelling in 2012 woonden in Paramaribo 1.686 personen met de Braziliaanse nationaliteit en 1.964 met de Chinese nationaliteit, en 3.885 met de Guyanese nationaliteit. Soms worden een aantal 20.000-30.000 Brazilianen genoemd en meer dan 10.000 ‘nieuwe’ Chinezen. Er zou hier onderzoek naar moeten worden gedaan, want dit zijn geen officiële aantallen.
Al met al is Suriname een multi-etnische samenleving gebleven. De bevolking was gedaald rondom de onafhankelijkheid als gevolg van grote emigratie. Daarna is het weer toegenomen en in 2012 had Suriname meer dan een half miljoen inwoners. Het aantal Marrons en Gemengden neemt fors toe. De Hindostanen vormen nog steeds grootste de bevolkingsgroep, maar hun aandeel in de bevolking neemt niet meer toe. Het aandeel van Creolen en Javanen daalt zelfs licht, ondanks een geringe toename. Brazilianen en ‘nieuwe’ Chinezen zijn nieuwe bevolkingsgroepen in Suriname en steeds meer zichtbaar in het straatbeeld.
- Published in BIBLIOTHEEK, NIEUWS, Suriname
George Hindori, een van Surinames nationale helden – H. Ramsoedh
George Hindori gold in 1975 en in de jaren daarna voor de Vooruitstrevende Hervormingspartij (VHP) en veel Hindostanen als een ‘verrader’ en ‘overloper’. Tijdens de politieke patstelling in Suriname rond de onafhankelijkheid in oktober 1975 hielp hij als oppositielid de regeringscoalitie aan een nipte meerderheid (1 stem) waardoor de onafhankelijkheid alsnog met een parlementaire meerderheid kon worden gerealiseerd. Als afstraffing voor zijn stap werd hij voor de VHP een ‘politieke paria’ en daarmee tot de politieke dood veroordeeld. Het odium ‘verrader van de Hindostanen’ zou hem tot aan zijn dood in 1986 blijven kleven.
Decennia later zouden prominente VHP-ers (waaronder Evert Gonesh, Sonny Hira en Stanley Raghoebarsing) pleiten voor een rehabilitatie van deze heroïsche Surinamer. Hira en Raghoebarsing richtten in 2015 een Comité op ter rehabilitatie van Hindori. Zij deden een dringend beroep op VHP-voorzitter Chan Santokhi om bij de viering van veertig jaar onafhankelijkheid Hindoris naam op passende wijze in ere te herstellen, hem te verheffen tot erelid van de VHP om hem daarmee postuum te rehabiliteren en te onderscheiden. In de optiek van de initiatiefnemers zou hiermee een politiek-historisch sentiment worden rechtgetrokken dat destijds werd ingegeven door de geest van de politieke ontwikkelingen rond de onafhankelijkheid in 1975. Met name Sonny Hira, oud-ambassadeur van Suriname in Brazilië, bleef zich beijveren voor eerherstel van Hindori. Tot op heden is men in VHP-kringen echter niet teruggekomen op de dwaling rond de stap van Hindori.
Buiten de VHP en een belangrijk deel van de Hindostaanse gemeenschap kan Hindori wel rekenen op waardering voor zijn stap; hij wordt gezien als de man die Suriname de onafhankelijkheid schonk. De Surinaamse staatsradio SRS riep hem in 1975 uit tot Man van het Jaar. Toen hij het veld in het Suriname stadion (het huidige André Kamperveenstadion) op de avond van de onafhankelijkheidsviering op 25 november 1975 betrad kreeg hij van de duizenden aanwezigen een staande ovatie. Bij de herdenking van veertig jaar onafhankelijkheid van Suriname in 2015 memoreerde de voorzitter van De Nationale Assemblée (Jenny Simons) in een buitengewone openbare vergadering Hindori als een van de helden van de onafhankelijkheid: ‘In plaats van burgeroorlog was er een onvergetelijk feest in Suriname. Hij [Hindori] maakte het niet alleen mogelijk dat de onafhankelijkheidsdag werkelijk kwam op 25 november 1975, maar bewerkstelligde ook dat de vijandelijkheden ophielden en de politieke opponenten elkaar de hand reikten. Hij heeft daarvoor, zoals dat gaat, een grote sociale en politieke prijs betaald’, aldus Simons (geciteerd in De Ware Tijd, 25 november 2015). Slechts een straatnaam op Blauwgrond herinnert aan deze held van de onafhankelijkheid: de George Hindoristraat.
De VHP-leiding hult zich nog steeds in een groot zwijgen rond de rehabilitatie van deze heroïsche Surinamer. Wat maakt dat de VHP-leiding nog steeds grote moeite heeft om het historisch sentiment jegens Hindori in heroverweging te nemen, alsnog tot rehabilitatie over te gaan, hem op te nemen in de eregalerij van VHP-prominenten en hem te beschouwen als een van de helden van Suriname’s onafhankelijkheid?
Alvorens antwoord te geven op deze vraag beschrijf ik hieronder eerst Hindori’s rol bij de onafhankelijkheid van Suriname. George Dewendrepersad Hindori (13 augustus 1934 – 26 januari 1986) studeerde af als landbouwkundig ingenieur in Wageningen. Na zijn studie was hij in Suriname werkzaam als staffunctionaris op het Ministerie van Landbouw, Veeteelt en Visserij. In 1968 werd hij gekozen als Statenlid namens de VHP, een functie die hij tot augustus 1980 bekleedde. Samen met Alwyn Mungra (arts en Statenlid) gold Hindori als een van de kroonprinsen van Lachmon.
De onafhankelijkheidsverklaring van de regering-Arron in februari 1974 leidde in Suriname tot grote politieke en etnische spanningen. De coalitie beschikte over een meerderheid van slechts drie zetels (22 voor de coalitie en 17 voor de oppositie). Toen in de loop van 1975 drie coalitieleden zich aansloten bij de oppositie namen de politieke spanningen in Suriname toe. Deze spanningen werden vergroot door de ramkoers van Arron en Lachmon. Arron had van de onafhankelijkheid een Creoolse zaak gemaakt en Lachmon verkeerde in de illusie dat hij alsnog de realisatie van de onafhankelijkheid kon verhinderen. De massa in Suriname reageerde ondertussen op de onzekere toekomst en de raciale spanningen met stille paniek door het land te ontvluchten. In de jaren 1973, 1974 en 1975 vertrokken er circa 66.000 Surinamers (ongeveer twintig procent van de bevolking) naar Nederland.
Door de opstelling van de drie dissidente coalitieleden zag het naar uit dat er voor de soevereiniteitsoverdracht geen parlementaire meerderheid te vinden zou zijn in Suriname. De voltallige oppositie uit Suriname vertrok in september 1975 vervolgens naar Den Haag om aan te tonen dat zij over een meerderheid in de Staten beschikte. Al voordat de oppositie in september 1975 naar Nederland vertrok rezen bij Hindori echter twijfels over de door Lachmon gevolgde ramkoers. Hindori stelde Lachmon vervolgens op 14 september 1975 schriftelijk op de hoogte van zijn afwijkende visie over de onafhankelijkheid: een vertrek naar Nederland had geen praktische betekenis, de onafhankelijkheid stond onomstotelijk vast, het was veel zinvoller tijd en energie volledig te benutten voor de voorbereiding en veilige waarborging van Suriname’s toekomstige staatsinrichting en –structuur. Het betekende met andere woorden een afwijzing van de tot dan gevolgde ramkoers door Lachmon, aanvaarding van de realiteit van de aanstaande onafhankelijkheid en er het beste van zien te maken. Over zijn afwijzing van de koers die Lachmon inzake de onafhankelijkheid volgde zei Hindori het volgende: ‘Ik kende Lachmon haast niet meer. Hij had zich gestrikt in een touw waaruit hij niet los kon…. mijn hart bloedde toen ik zag hoe hij in een bepaalde richting geduwd werd die op geweld moest uitlopen’ (geciteerd in Gonesh, Jagernath Lachmon 2015: 138). Lachmon had echter geen boodschap aan het advies van Hindori. Laatstgenoemde had op dat moment geen andere keus dan zich te conformeren aan de partijdiscipline en met de voltallige oppositie af te reizen naar Nederland. Zij werd echter door Den Haag terugverwezen naar Paramaribo. Van het kabinet-Den Uyl hoefde Lachmon geen steun te verwachten. Den Uyl stond pal achter de regering Arron inzake de onafhankelijkheid en stelde zich op het standpunt dat met de datum van de onafhankelijkheid niet mocht worden gesold. In zijn optiek had zo’n datum ‘iets heiligs’.
Nadat de oppositie weer terug was in Suriname kwam het in de Staten echter niet tot een motie van wantrouwen tegen de regering-Arron. Een van de drie dissidente Statenleden die zich hadden aangesloten bij de oppositie zat inmiddels in het buitenland ondergedoken. In de Staten ontstond hierdoor een patstelling (19-19). De oppositie blokkeerde de parlementaire werkzaamheden en de Surinaamse politieke verhoudingen werden gekenmerkt door een scherp antagonisme tussen coalitie en oppositie. De oppositie gunde de coalitie geen succes en was erop gebrand de staatkundige verhoudingen met Nederland te bestendigen. Deze wrokkige houding nodigde de coalitie niet uit om gezamenlijk naar de soevereiniteitsoverdracht toe te werken. In coalitiekringen werd zelfs het idee geopperd om dan maar eenzijdig de onafhankelijkheid uit te roepen. Suriname leek af te steven op een raciale burgeroorlog.
De etnische spanningen namen toe toen het gezin van premier Arron op 13 oktober 1975 slachtoffer werd van een gijzeling, maar waaraan geen politieke motieven ten grondslag lagen. Op de televisie verklaarde Arron in een emotionele toespraak [now den wan kir mi– zij willen mij nu vermoorden] dat men het op zijn leven had gemunt. Hiermee wekte hij (bedoeld of onbedoeld) de suggestie dat de dader een werktuig was in handen van de Hindostaanse oppositie en dat politieke tegenstanders hiervoor verantwoordelijk waren. In reactie op de woorden van Arron werden stalletjes van Hindostaanse kooplieden in het centrum vernield en verschillende handelaren werden mishandeld en beroofd. Een onheilspellende situatie dreigde in het land. Hindori maakte zich zorgen over de steeds groter wordende tweespalt in de Surinaamse samenleving. In de VHP was hij echter een van de weinigen die bereid waren actie te ondernemen en een stap naar voren te doen.
Uit vrees dat de polarisatie tot een burgeroorlog zou leiden verbrak Hindori de politieke impasse toen hij op 14 oktober 1975 onverwacht op de televisie een aanbod deed tot samenwerking met de coalitie om toch nog de onafhankelijkheid erdoor te krijgen. Hij verklaarde dat hij besloten had om het partijbelang ondergeschikt te maken aan het landsbelang en mee te helpen het parlementaire werk weer op gang te brengen. Hierdoor kon conform de parlementaire democratische normen gebouwd worden aan het noodzakelijke juridische fundament van een onafhankelijke Suriname’. Hij wilde niet medeverantwoordelijk worden gesteld voor de gewelddadigheden en de rassenrellen die volgens hem ontegenzeggelijk zouden losbreken indien de onafhankelijkheid geen voortgang zou vinden door het optreden van de Hindostaanse oppositie (geciteerd in Gonesh, Jagernath Lachmon 2015: 139-140). Met deze stap van Hindori had de regering-Arron haar parlementaire meerderheid terug. Op de vraag van Arron wat Hindori van hem als tegenprestatie verwachtte zei laatstgenoemde: ‘Eén ding maar, en dat is dat je me je woord geeft dat jij je vanaf vandaag nu als nationaal leider gaat gedragen en niet als NPK-leider’. Over zijn verklaring op de televisie verklaarde Hindori later: ‘Dit was het moeilijkste moment in m’n leven. Ik heb gehandeld in ’t volste vertrouwen en oprechtheid. Het was een beproeving voor mezelf als ik uit de grond van m’n hart iets voor m’n land kan doen’ (‘Wat gebeurde er in de dagen voor 25 november?’, geciteerd in De Ware Tijd, 28 november – 4 december 2008, Nederlandse editie). Zijn stap werd in de samenleving als een bevrijding ervaren. Een ieder voelde na de toespraak van Hindori de ontlading in de samenleving. De parlementaire beraadslagingen konden weer worden hervat en de onafhankelijkheidsdag was gered.
Er zijn veel speculaties geweest over de vraag door welke motieven Hindori werd gedreven. Volgens sommigen hebben Nederlandse premier Den Uyl en de ministers De Gaay Fortman en Pronk op hem ingepraat en wisten zij hem te ‘bekeren’. In dit verband wordt ook de naam genoemd van de Surinaamse professor Rudolf van Lier in Wageningen die Hindori nog kende toen hij daar studeerde. In de optiek van Arron waren niet Den Uyl cs de regisseurs van het ‘verraad’ van Hindori maar is hij degene geweest die het ‘vogeltje’ [Hindori] in de klep heeft weten te krijgen (zie Meel, Man van het moment 2014: 203-211). Dat verschillende personen en politici in Nederland hebben ingepraat op Hindori dient niet uitgesloten te worden. Die gesprekken zullen hem eerder hebben bevestigd in zijn opvattingen rond de onafhankelijkheid dan dat die hem ‘bekeerd’ zouden hebben. Het was immers bekend dat hij binnen de VHP-fractie eerder zijn twijfels had geuit over de tot dan gevolgde strategie van de oppositie. Arrons verklaring moeten we zien tegen de achtergrond van het ‘opkloppen’ van zijn eigen rol bij het ‘binnenhalen’ van Hindori en een onderschatting van het intellect van en een ontkenning van de ethische principes die voor Hindori in deze kwestie leidend waren. Mensen die hem van nabij hebben meegemaakt (onder wie oud-parlementsvoorzitter Emile Wijntuin) omschrijven Hindori als een idealistisch en principieel mens die vond dat je niet voor het oog van de wereld je eigen onafhankelijkheid kon torpederen. Door de politieke patstelling in Suriname in het najaar van 1975 is Hindoris geweten gaan spreken en hij heeft gemeend uit vaderlandsliefde een daad te moeten stellen. Hij was ervan overtuigd geraakt dat Suriname niet langer welkom was in het Koninkrijk, voortzetting van de parlementaire blokkade voor Suriname daarom heilloos was en wilde niet tegen de stroom van de geschiedenis oproeien met het risico van een etnische burgeroorlog in Suriname.
Bij de oppositie sloeg Hindoris verklaring in als een bom. Lachmon had geen andere keus dan zich schoorvoetend neer te leggen bij dit fait accompli. De kloof tussen regering en oppositie kon vervolgens op 18 november – een week vóór de onafhankelijkheid – worden gedicht dankzij de fameuze brasa [omhelzing] van Arron en Lachmon in de Staten van Suriname. Het was een gebaar van verzoening waar de Surinaamse samenleving lang naar had uitgekeken. Hindori was de wegbereider van de brasa.
Hindori was in 1976 nog bereid terug te keren naar de VHP maar kwam voor gesloten deuren te staan. Lachmon weigerde zijn spijtbetuigingen te accepteren. Hij vervolgde zijn Statenlidmaatschap tot augustus 1980 als Statenlid namens de Hernieuwde Progressieve Partij (HPP). In 1977 behaalde de HPP in NPK-verband slechts één zetel, maar kreeg niettemin twee ministeries toebedeeld bij de kabinetsformatie. Hoewel Hindori beslist ministeriabel was koos hij voor het Statenlidmaatschap. Hij was zich naar alle waarschijnlijkheid ervan bewust dat een eventueel ministerschap door zijn politieke tegenstanders zou worden geïnterpreteerd als ‘beloning’ voor zijn politieke stap in 1975.
Lachmon was in staat zich te verzoenen met zijn politieke opponent Arron en zelfs met dissidenten binnen de eigen partij die zich in 1996 hadden afgescheiden en aangesloten bij de NDP-coalitie die de weg vrijmaakte voor de regering-Wijdenbosch (1996-2000). Voor Lachmon was Hindoris verklaring in 1975 echter een persoonlijke belediging die hem tot in het diepst van zijn ziel krenkte. Hij beschouwde de stap van Hindori als een van de meest donkere dagen in zijn politieke loopbaan en als onomkeerbaar. Lachmon heeft Hindori zijn ‘verraad’ nimmer vergeven. Lachmon was een politieke leider die absolute loyaliteit van zijn volgelingen eiste. Oud-premier Jules Sedney schreef dat Lachmon uitzonderlijk tolerant was tegenover andere bevolkingsgroepen, in het bijzonder tegenover Creolen. De Hindostaan daarentegen die niet wilde volgen, maar zijn eigen weg wenste op te gaan, hoefde niet op begrip te rekenen. Genade zou niet zijn deel zijn, aldus Sedney (geciteerd in J. Sedney, ‘Jagernath Lachmon als vredestichter, politieke stabilisator, vader des vaderlands’. Weekkrant Suriname, 24-30 juni 1989). Toen Hindori in januari 1986 overleed weigerde Lachmon aanvankelijk naar zijn crematie te gaan. Het was Arron die uiteindelijk Lachmon bewoog om toch naar de crematie te gaan. Hierover vertelde Arron: ‘Ik zei: Lach, dit kan je niet maken. We hebben toen twee gesprekken gevoerd en uiteindelijk heeft hij eraan meegewerkt om afscheid van Hindori te nemen (geciteerd in Meel, Man van het moment 2014: 211).
Ik kom hier terug op de vraag aan het begin waarom de VHP-leiding nog steeds grote moeite heeft om Hindori alsnog te rehabiliteren en hem te beschouwen als een van de helden van Surinames onafhankelijkheid. Voor een niet onbelangrijk deel heeft dit te maken met de partijcultuur binnen de VHP die ondanks bestuurlijke vernieuwing onder voorzitterschap van Chan Santokhi nog steeds is doordrenkt van de geest van Lachmon: eeuwige straf bij doorbreking van partijdiscipline, hoezeer ook ingegeven door ethische of ideële motieven. De partijdeur zal altijd gesloten zijn en blijven voor verraders, zoals een VHP-ingewijde mij meedeelde. Ik sluit daarnaast niet uit dat partijdinosaurussen nog steeds een grote invloed hebben binnen de partij en dat die naar alle waarschijnlijkheid zich nog steeds niet hebben neergelegd bij de realiteit van inmiddels vijfenveertig jaar onafhankelijkheid van Suriname. Voor deze lieden geldt naar alle waarschijnlijkheid dat een eenmaal uitgesproken ostracisme [politieke en sociale doodstraf] niet ongedaan kan worden gemaakt. Politiek leiderschap impliceert echter ook een dwaling onder ogen durven zien en kritische herbezinning op handelingen van personen in het verleden. Een bekend gezegde luidt dan ook: Beter ten halve gekeerd, dan ten hele gedwaald. De brasa van 1975 wordt beschouwd als een hoogtepunt in de politieke geschiedenis van Suriname, maar zonder de heroïsche rol van Hindori was deze niet mogelijk geweest; de geschiedenis van Suriname zou in 1975 en daarna anders zijn verlopen. Dit zou de VHP zich ter harte moeten nemen.
Fotobijschriften: George Hindori / Arron en Lachmon / Onafhankelijkheid Suriname 25 november 1975 v.l.n.r. Arron, van Genderen, Prinses Beatrix, Ferrier en Lachmon bij de plechtigheid / Mungra, Hindori en Lachmon
- Published in BIBLIOTHEEK, NIEUWS, Suriname
Multi-etnisch Suriname: een raciaal paradijs? – H. Ramsoedh
Het beeld van Suriname als een raciaal paradijs is tegenwoordig een populaire visie op de Surinaamse samenleving. Culturele diversiteit wordt aangeprezen als kenmerk van Suriname en de Surinaamse nationale identiteit. Tijdens de ACP/EU-parlementaire vergadering die in november 2012 in Suriname werd gehouden hield de toenmalige Surinaamse minister van Binnenlandse Zaken, Moestadja, een lezing met als titel Eenheid in verscheidenheid. Hierin typeerde hij Suriname als een ‘raciaal paradijs’. Zo stelde hij: ‘Wij vinden het vanzelfsprekend dat de etnische groepen van elkaar verschillen en elk hun eigen leefstijl hebben. Wij vinden het normaal dat wij één nationaliteit bezitten en samen een samenleving vormen. (…) de eenheid zit in de acceptatie van de verscheidenheid. Wij allen vinden het normaal en ook goed dat wij niet hetzelfde zijn. Dat is onze kracht’. Volgens de plaatselijke pers kreeg de bewindsman nog net geen staande ovatie van de aanwezige ACP/EU-parlementariërs.
Dit is wat in de literatuur nation branding wordt genoemd, de wijze waarop een land zich naar buiten toe wenst te presenteren. Vergelijk het met de presentatie van Nederland naar de buitenwereld als een gidsland en een tolerant land, een beeld dat inmiddels achterhaald is. Klopt dit beeld van Suriname als een raciaal paradijs?
In de koloniale periode (1863-1945) stonden natievorming en nationale identiteit in Suriname in het teken van assimilatie aan de Nederlandse taal en cultuur. Deze politiek heeft echter niet geleid tot een verdwijning van de culturele eigenheid van de diverse bevolkingsgroepen. Iedere groep heeft wel in meer of mindere mate een proces van acculturatie in Nederlandse richting ondergaan, maar tegelijkertijd elementen van de oorspronkelijke cultuur behouden.
Na 1945 nam de betekenis van de Nederlands-Europese bovengroep in politiek en in sociaal-cultureel opzicht af. Overname van het westerse schoolsysteem leidde niet alleen tot het overbruggen van de culturele kloof tussen de diverse bevolkingsgroepen in Suriname, maar betekende ook voor veel Hindostanen, Javanen en Creolen een bewuste heroriëntatie op de eigen culturele traditie. Daarmee werd ook het cultureel antagonisme tussen de diverse segmenten bevorderd.
In Suriname wordt al sinds de jaren vijftig wordt het multi-etnische karakter van de Surinaamse samenleving uitgedragen. Dit zien we vooral terug in de aanzichtkaarten uit deze jaren waarop vooral kinderen figureren.
In de jaren zestig worden de multi-etnische presentaties op aanzichtkaarten kleurrijker en in plaats van kinderen zien we volwassenen die het multi-etnische karakter van Suriname uitdragen. In de jaren zeventig en daarna wordt de presentatie van het multi-etnische Suriname expressiever en ‘glossiër’.
Cultuurstrijd
Culturele diversiteit als een kenmerk van de Surinaamse nationale identiteit was in de jaren vijftig, zestig en zeventig van de twintigste eeuw echter geen vanzelfsprekendheid. In die jaren woedde er latent een ‘cultuurstrijd’ in Suriname: Creolisme versus Hindostanisme. Creoolse cultuurnationalisten beschouwden in de jaren vijftig en zestig de Afro-Surinaamse cultuur als de grondslag van de nationale identiteit van Suriname en het bestaan van de Hindostaanse en Javaanse cultuur als een hinderpaal voor de ontwikkeling van een nationale Surinaamse cultuur. Deze nationalisten wezen culturele pluriformiteit af omdat zij deze strijdig achtten met het idee van ‘nationale eenheid’. Indicatief in dit verband is de afwijzing door de nationalisten van de in 1959 geïntroduceerde nieuwe Surinaamse vlag. Zij beschouwden deze als een splijtzwam: ‘een vlag die verdeelt en heerst, apartheid propageert, frustreert en niet deugt’, aldus de dichter Dobru.
Hindostaanse intellectuelen zagen niets in het Creools nationalisme; zij beschouwden het als ‘bekrompen creolisme’ en een overwaardering van de Creoolse cultuur. In tegenstelling tot de Creoolse cultuurnationalisten benadrukten zij daarentegen de culturele verscheidenheid van Suriname waarbij alle culturen gelijkwaardig waren en onderdeel vormden van de Surinaamse nationale cultuur. Eenheid in verscheidenheid werd het Hindostaanse antwoord op het Creoolse cultuurnationalisme. Dit concept is afkomstig van een essay van Jan Adhin dat hij in 1957 publiceerde, een aan de Rig-Veda ontleende filosofie. Hoewel Adhin in zijn essay niet refereerde aan de ideologie van cultuurnationalisten was zijn concept van Eenheid in verscheidenheid in eerste instantie een cultuurfilosofisch antwoord op de gewenste culturele homogenisering van de zijde van de Creoolse cultuurnationalisten. In plaats van assimilatie was Adhin voorstander van cultuursynthese, een gemeenschappelijke eenheidscultuur waarbinnen elke bevolkingsgroep haar cultuur en traditie behield. Die eenheidscultuur werd in zijn optiek, in tegenstelling tot cultuurnationalisten, bepaald door de Nederlands-westerse cultuur met het Nederlands als eenheidstaal waarbij elke groep daarnaast haar cultuur en eigen taal behield. Creoolse nationalisten betichtten Adhin van een hokjesmentaliteit, het fnuiken van natievorming, het zaaien van verdeeldheid en zelfs van racisme. Drie decennia later zou Adhin over de beschuldigingen van de zijde van de nationalisten verklaren dat zij die hem toen een hokjesgeestmentaliteit toedichtten, in de jaren zeventig en daarna druk bezig waren in Nederland te strijden voor behoud van de eigen (Creoolse) culturele identiteit. In Creools nationalistische kringen werden manifestaties van Hindostaans zelfbewustzijn en institutionalisering van de Hindostaanse cultuur in de jaren vijftig en zestig opgevat als Hindostanisme, dat wil zeggen, separatistische tendenties die een bedreiging vormden voor de eenwording van Suriname.
De cultuurstrijd bleef echter latent. Dit heeft enerzijds te maken met de pacificerende invloed van de verbroederingscoalitie van Creolen, Hindostanen en Javanen op de interetnische relaties, een coalitie die tussen 1958 en 1967 aan de macht was. Deze coalitie leidde namelijk tot een geleidelijke afbraak van de geografische, sociaaleconomische, politieke en culturele omheining die de verschillende bevolkingsgroepen in Suriname gescheiden hield, en daarmee tot hun integratie in de loop van de jaren zestig.
Omarming van culturele diversiteit
Ontwikkelingen in de jaren tachtig zouden leiden tot omarming of naturalisering van culturele diversiteit in Suriname. Etniciteit verdween door de politieke ontwikkelingen na 1980 naar de achtergrond. Tijdens de militaire dictatuur (1980-1987) raakte de Surinaamse bevolking verdeeld in pro of contra de militairen en na 1987 pro of contra Bouterse. Die tegenstelling liep dwars door de etnische groepen heen. De communis opinio in Suriname was dat politieke stabiliteit slechts kon worden bereikt door samenwerking tussen de etnische groepen. Deze ideologie van diversiteit vond in de jaren negentig en daarna steeds meer ingang. Alle politieke partijen (etnisch en multi-etnisch) in Suriname beroepen zich thans op hun nationale trots en dienstbaarheid aan switi Sranan. Culturele diversiteit wordt niet meer beschouwd als een relikwie van het etnisch denken, maar als voorwaarde voor politieke stabiliteit en sociaaleconomische vooruitgang. Hiermee werd een belangrijke stap gezet in de ‘naturalisering’ van het concept culturele diversiteit in Suriname, dat wil zeggen culturele diversiteit als een ‘natuurlijke’ werkelijkheid van Suriname dat als voorbeeld kan dienen voor de wereld. ‘Hoe wij hier ook samen kwamen, aan zijn grond zijn wij verpand’ is een strofe uit het Surinaamse volkslied die tegenwoordig in Suriname algemeen ingang heeft gevonden. In dit proces hebben politieke leiders in Suriname, bij wie het besef leeft dat samenwerking tussen groepen de enige mogelijkheid is, een pacificerende rol vervuld. Het is dan ook niet verwonderlijk dat het gedicht Wan Bon uit 1965 van de Surinaamse dichter Dobru, waarin ondanks de diversiteit de eenheid van Suriname centraal staat, in de jaren negentig breed zou worden erkend als hét nationale gedicht en dat, zoals Michiel van Kempen schrijft, ‘voor velen als zodanig bijna sacrale waarde verkreeg’.
Niet onbelangrijk in het naturaliseringsproces van culturele diversiteit is de sterke groei van het toerisme in Suriname sinds het begin van de 21e eeuw, waarin eveneens de mythe van Suriname als een multicultureel paradijs wordt uitgedragen, een mythe in deze context die in het bijzonder bestemd is voor buitenlandse consumptie. Zo wordt Suriname behalve als ideale ecobestemming in toeristische folders en op toeristenbeurzen geprezen als een multi-etnisch paradijs. Daarnaast wordt met de opkomst van het toerisme de naast elkaar staande moskee en synagoge aan de Keizerstraat in Paramaribo erbij gehaald als toonbeeld van ‘echte’ multiculturaliteit of vreedzame co-existentie.
De uitspraken in de zomer van 2018 van de toenmalige Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken, Stef Blok, over multi-etnische samenlevingen leidden tot veel ophef. Hij kende geen multi-etnische samenlevingen waar dat goed ging. In dat verband noemde de minister Suriname een failed state die samenhing met de etnische opdeling. De Surinaamse regering nam geen genoegen met excuses en eiste dat de Nederlandse minister zijn woorden terug zou nemen. Met zijn uitspraak gaf de Nederlandse minister blijk van niet gehinderd te worden door kennis van de eigen Nederlandse geschiedenis. Suriname is een creatie van het Nederlandse kolonialisme. Met uitzondering van de Inheemsen (voorheen Indianen genoemd) zijn alle groepen als tot slaaf gemaakten of als contractarbeiders door Nederland naar Suriname gehaald.
Hoewel Suriname op dit moment grote sociaal-economische en politieke problemen kent, kan het beslist geen failed state worden genoemd. Bij een failed state denk ik aan de afwezigheid van centraal gezag, disfunctionerende instituties en dreiging van binnenuit door gewapende of rebellerende groepen. Suriname is beslist ook geen failed society. Ondanks dat etnische loyaliteit buitengewoon hardnekkig is gebleven, zijn de etnische relaties in Suriname over het algemeen niet conflictueus verlopen. Dit is in contrast met het buurland Guyana waar relaties tussen Creolen en Hindostanen tijdens verkiezingen tussen 1960 en 2015 werden gekenmerkt door raciale onlusten.
De mythe van vreedzame coëxistentie
De presentatie van Suriname als een raciaal of multi-etnisch paradijs is een mythe en bedoeld als window dressing. In het dagelijks leven is de vreedzame coëxistentie in Suriname het resultaat van een pragmatische tolerantie en wordt de mythe van Suriname als een multicultureel paradijs veelal in sterk uitgeklede vorm naar voren gebracht: ‘leef en laat leven’, ‘als ik er maar geen last van heb’ en ‘wij slaan elkaar de hersens niet in’. Nationale feestdagen zoals Phagwa, Divali, Idul Fitre, Keti Koti, Marrondag zijn vooralsnog vooral etnische hoogtijdagen.
Surinamers hebben ‘geleerd’ met de bestaande culturele verschillen om te gaan, een waarde en een attitude die niettemin niet onderschat mogen worden.
Illustratief voor deze Surinaamse pragmatische tolerantie is een interview met de voorzitters van de moskee en de synagoge aan de Keizerstraat waarbij aan hen de vraag werd gesteld hoe het kwam dat beide religieuze instituten vreedzaam naast elkaar konden bestaan. Hun antwoord was dat de goede verstandhouding onder meer voortvloeide uit een goed parkeerbeleid. Op Joodse hoogtijdagen mochten Joodse bezoekers op het parkeerterrein van de moskee parkeren, en op Islamitische hoogtijdagen was dat andersom. Een Surinaamse pragmatische oplossing voor een ingewikkelde en moeizame relatie tussen Joden en moslims elders in de wereld.
Foto’s: Hans Ramsoedh
- Published in BIBLIOTHEEK, Suriname
Legalisering van het Hindostaanse huwelijk in Suriname – H. Ramsoedh
Een seculiere staat betekent de scheiding van staat en religie. In bijna alle seculiere staten heeft alleen trouwen voor de burgerlijke stand een wettelijke basis. Een kerkelijk of religieus huwelijk is in deze staten dan ook niet rechtsgeldig. Lang niet alle Hindostanen in Nederland gaan eerst naar de burgerlijke stand gevolgd door een religieus huwelijk. In sommige gevallen kiezen Hindostaanse partners bewust ervoor om niet voor de burgerlijke stand te trouwen maar het te houden bij een huwelijk volgens de religieuze traditie. Het betekent in het laatste geval dat het ‘gesloten huwelijk’ geen wettelijke status heeft. Beide partners zijn volgens de wet dus nog steeds ongetrouwd. In Suriname is dit anders. Hoewel Suriname een seculiere staat is, is voor de Hindostaanse en Javaanse bevolkingsgroep in 1940 een specifieke regeling getroffen op het terrein van huwelijkssluiting volgens de eigen religieuze traditie. Deze bijdrage gaat over de legalisering van het Hindostaanse huwelijk of bamboehuwelijk zoals het in de koloniale periode ook weleens werd genoemd.
Uniformiteit van recht in Nederland en in Suriname
Vanaf 1869 was het Nederlandse Burgerlijk Wetboek ook in Suriname van toepassing. Het betekende dat het recht in Suriname en daarmee dus ook het huwelijksrecht gelijk was aan dat in Nederland. Deze uniformiteit van recht in Nederland en in Suriname wordt het concordantiebeginsel genoemd.
In de praktijk hielden de verschillende bevolkingsgroepen in Suriname zich aan de eigen tradities. Zo bleven Creolen uit de volksklasse in meerderheid het concubinaat of samenwonen verkiezen boven het wettig huwelijk. Hindostaanse en Javaanse immigranten kozen voor het sluiten van een huwelijk voor hun godsdienstige voorgangers. Trouwen voor de Burgerlijke Stand paste niet in hun religieus patroon.
In de praktijk bracht dit zowel bij de aankomst van de immigranten als na hun vestiging problemen met zich mee. Bij aankomst was het vrijwel onmogelijk het juridische bewijs van een gesloten huwelijk in India te leveren. Wel werden zij, zoals in de Britse koloniën het geval was, na onderzoek in het depôt door de Agent-Generaal (hoofd van het Immigratie-Departement) in het algemeen register als gehuwd zijnde ingeschreven. Hieraan konden zij echter geen rechtsgeldigheid ontlenen. Deze situatie gold ook na hun definitieve vestiging in Suriname na afloop van de contractperiode.
Deze situatie veroorzaakte dan ook grote moeilijkheden op erfrechtelijk gebied: bij het overlijden van een van de partners kon de achterblijvende partner geen beroep doen op zijn/haar erfrechtelijk deel. Ook voor de kinderen leverde dit problemen op. Zij konden immers geen beroep op hun erfdeel bij het overlijden van de vader.
Partiële huwelijksregeling voor immigranten
Om de vestiging van Hindostanen in Suriname aantrekkelijk te maken trof het Koloniaal Bestuur in 1907 een speciale regeling voor huwelijkssluiting van de immigranten. De minimum huwelijksleeftijd werd verlaagd voor mannen tot vijftien jaar en voor vrouwen tot dertien jaar. Een andere afwijking van het Burgerlijk Wetboek was dat wanneer aan het vereiste van toestemming van ouders, grootouders of voogden niet kon worden voldaan, omdat zij niet in Suriname maar in India aanwezig waren, toestemming door de Agent-Generaal kon worden gegeven. Toch maakten maar weinig mensen gebruik van deze regeling. Hindostaanse belangenorganisaties in het tweede en derde decennium van de twintigste eeuw (zoals de Surinaamsche Immigranten Vereeniging en Bharat Oeday) drongen bij het Koloniaal Bestuur tevergeefs aan op erkenning van het Hindostaanse huwelijk. Voor de koloniale autoriteiten was het concordantiebeginsel echter heilig.
Legalisering van Hindostaanse huwelijken: Aziatische huwelijkswetgeving
De jaren dertig betekenden een breuk in de Nederlandse opvattingen met betrekking tot het concordantiebeginsel. Deze breuk had te maken met de benoeming van Kielstra als gouverneur van Suriname (1933-1944). De plantagelandbouw in Suriname had zijn langste tijd gehad en Kielstra beschouwde de kleinlandbouw als de ruggengraad van de Surinaamse economie. Hij wilde voorkomen dat in navolging van de Creolen ook Hindostanen (en Javanen) de landbouw de rug zouden toekeren en massaal naar Paramaribo zouden vertrekken. In de optiek van Kielstra vormde versterking van het sociale verband van een groep de basis voor een permanente vestiging in de districten. Hij was van mening dat veel Javanen en Hindostanen het gevoel hadden dat zij in Suriname slechts geduld werden en niets hadden in te brengen. Zij hadden zich zwijgend te onderwerpen aan de geldende regels, ook al waren deze volstrekt niet in overeenstemming met hun rechtsopvattingen. Die praktijk veroorzaakte volgens Kielstra een toestand van rechtsonzekerheid en een gevoel van achterstelling bij Hindostanen en Javanen. Volgens hem zouden deze groepen het legaliseren van gesloten huwelijken volgens hindoeïstische en islamitische traditie een erkenning zien als volwaardige burgers van Suriname.
In 1937 diende Kielstra zijn wetsontwerpen hindoes en mohammedanen [sic] (de zogeheten Aziatische huwelijkswetgeving) in bij de Koloniale Staten. In dit College (destijds gedomineerd door de lichtgekleurde Creoolse elite) bestonden echter bezwaren tegen deze wetsontwerpen. Als praktisch bezwaar werd aangevoerd dat de situatie van de Creoolse groep min of meer gelijk was aan die van de Hindostanen en Javanen en dat er desondanks geen specifieke maatregel was getroffen voor eerstgenoemde groep. Als principieel bezwaar werd aangevoerd de verbreking van de rechtsuniformiteit in Suriname met zijn heterogene bevolking. Wat bij deze Creoolse elite ook nog een rol speelde was dat aanvaarding van Kielstra’s wetgeving een verlies van de monopoliepositie van het christendom in Suriname zou betekenen. Niet-christelijke groepen zouden hierdoor rechten krijgen die in het verleden alleen voor het christendom gereserveerd waren. Deze (christelijke) Creoolse elite voelde zich zeer Nederlands en zag in Suriname graag het evenbeeld van wat in Nederland als goed werd gezien. Elke bestuursmaatregel die inbreuk maakte op de assimilatiepolitiek, werd door deze groep verworpen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de Statenleden in 1938 in meerderheid tot tweemaal toe de voorstellen van Kielstra verwierpen.
Kielstra liet het hierbij echter niet zitten. Na de bezetting van Nederland in 1940 door de Duitsers werd in Suriname de Staat van Beleg uitgeroepen die de gouverneur grote bevoegdheden toekende, ook op wetgevend terrein. Hij maakte hiervan gebruik door in 1940 zijn huwelijksverordeningen hindoes en moslims wettelijk vast te stellen, hoewel zij in geen enkel verband stonden met de toen uitgebroken Tweede Wereldoorlog. Tegen de wens van de Creoolse elite kon Kielstra alsnog zijn zin doordrijven. Op 25 januari 1945 werden beide regelingen alsnog bij Koninklijk Besluit bekrachtigd. Hiermee kreeg het hindoe en islamitisch huwelijk gelijk een wettelijke status nadat de hindoe of islamitische geestelijke het gesloten huwelijk bij de burgerlijke stand heeft aangemeld. Trouwen voor de burgerlijke stand is dus sinds 1940 geen wettelijk vereiste voor hindoes en moslims in Suriname. Met de legalisering van huwelijken volgens de hindoe en islamitische traditie werd weliswaar de eenheid van recht voor alle bevolkingsgroepen in Suriname doorbroken, maar zij betekende echter wel een versterking van de inbedding van de Hindostaanse (en Javaanse) cultuur in Suriname.
Foto’s: Sampreshan / Nationaal Archief
Dr. Hans Ramsoedh, historicus en publicist
- Published in BIBLIOTHEEK, Suriname
Over het ontstaan van Surinaamse familienamen – Prof.dr. C. Choenni
Onlangs is voldoende geld verzameld om het zogeheten slavenregister openbaar te maken. De slavenregisters zijn boeken waarin van iedereen die in slavernij leefde het geboortejaar wordt vermeld en meestal ook met de naam van de moeder erbij. Verder staat er informatie over wanneer ze waren overleden, wanneer ze werden verkocht en wanneer ze werden vrijgelaten. De Universiteit van Nijmegen en in het bijzonder dr. Coen van Galen gaat in samenwerking met de Anton De Kom universiteit deze registers digitaliseren en online beschikbaar stellen. Deze database zal via de websites van het Nationaal Archief in Suriname en van het Nationaal Archief in Nederland kunnen worden bezocht.
Iedereen kan inde openbare database zoeken naar relevante informatie. Eerder waren al databases van Hindostanen, Javanen en Chinezen beschikbaar en toegankelijk gemaakt (zie: www.Gahetna). In principe kunnen degenen die daar behoefte aan hebben hun familienaam en wellicht hun roots traceren. Dat blijkt echter bepaald niet eenvoudig te zijn om allerlei redenen. Zo word ik soms benaderd door Hindostanen die hun roots willen traceren en vaak teleurgesteld zijn. Vooral wanneer het na veel zoeken tot in India, het toch niet is gelukt om hun roots te vinden. Een belangrijke reden is namelijk dat de familienamen meestal geen goed aanknopingspunt zijn voor een dergelijke zoektocht.
Reconstructie
Bij de afstammelingen van de tot slaafgemaakten, namelijk de Afro-Surinamers, de Afrikaanse Surinamers (Marrons) en Gemengden is het nog lastiger. Tenminste als men de Afrikaanse roots wil traceren. Het is te lang geleden en de tot slaafgemaakten hadden niet alleen geen familienaam, maar zij waren niet geregistreerd naar een regio/gebied in (West) Afrika. Overigens kan nu al op grond van de familienaam meestal wel de plantage worden getraceerd waar hun voorouders van afkomstig zijn. Prof. Humprey Lamur en anderen hebben boeken samengesteld waarin de familienamen voorkomen. Men kan digitaal ook bij namen van de Surinaamse plantages de naam van tot slaafgemaakten vinden, die bij een bepaalde plantage behoorden. De onderzoekers van de Universiteit van Nijmegen willen op grond van slavenregisters daarom vooral levensgeschiedenissen van Afro-Surinaamse families reconstrueren.
Geen familienamen in slavernij
Om meer inzicht te bieden zal ik het ontstaan van de Surinaamse familienamen in dit artikel behandelen. Vóór de afschaffing van de slavernij in 1863 werden al vele tot slaaf gemaakten vrij verklaard oftewel ‘gemanumitteerd’. Dat was meer op persoonlijke titel. Iemand die vrij wilde zijn of voor wie de vrijheid werd aangevraagd moest een manumissiebrief ontvangen. Van de wijzigingen stuurde men dan een briefje naar het plaatselijke districtskantoor dat het op zijn beurt naar Paramaribo stuurde waar het werd geregistreerd. Op die manier is alle informatie bewaard gebleven.In het archief in Suriname zijn er op dit moment 43 grote boeken. In deze registers gaat het om alle mensen die op privé-plantages hebben gewoond. De mensen die rechtstreeks onder het gouvernement (de toenmalige Surinaamse overheid) vielen, staan hier niet in. Maar dat is een relatief kleine groep; ook omdat sommige plantages die van het gouvernement waren, wel registraties hadden omdat ze tot de plantagelijst behoorden. Dus deze mensen werd beschouwd als ‘dingen/goederen’ die op de inventarislijst voorkwamen! Een voorbeeld is de grote suikerplantage Catharina Sophia, die was gevestigd in het district Saramacca.
Tot 1831 was het volgens de regels in Suriname zo geweest dat iemand die vrijkwam uit slavernij, de achternaam of familienaam kreeg van de voormalige eigenaar. Het woord ‘van’ werd er standaard tussen gevoegd. Bijvoorbeeld Van Ommeren. Het tussenvoegsel ‘van’ was toen minder populair in Suriname, want dat duidde erop dat je afkomstig was uit een familie in slavernij. In sommige gevallen liet men later dan ook het tussenvoegsel ‘van’ weg. Dat wilden slaveneigenaren eigenlijk niet en daarom is toen een regeling ingevoerd waarbij men geen familienamen meer mocht gebruiken die al bestonden in Suriname. De tot slaafgemaakten hadden dus alleen een voornaam. Ze mochten ook geen familienaam hebben van het gezag. De voornamen werden trouwens niet gegeven door de ouders van het kind, maar door de eigenaar! Er werden vaak Christelijke namen gegeven en ook namen gebaseerd op de klassieke oudheid (Caesar bijvoorbeeld) of beroemde personen (Napoleon). Soms werden ook Afrikaanse namen gegeven. Denk maar aan Codjo uit het historische driemanschap Codjo, Mentoren Present, waarover onlangs in Suriname een plakkaat is onthuld. Er werden bijvoorbeeld ook namen als ‘Eersteling‘, gegeven; bedoeld wordt dat betrokkene het eerste kind is geweest van iemand.
Moederlijke lijn
De onderzoeker Alex Van Stipriaan isin de periode vóór 1863 namen tegengekomen als Chocolaad, Bedrog, Sultan, Poesje en Pompelmoes. Bepaalde planters die kinderen hadden verwekt met tot slaaf gemaakte vrouwen schonken hun eigen naam aan hun nakomelingen, zoals Coenders, Sanches, Claver, Wolff en Mac Donald. Zo hebben op verschillende wijze tussen 1832 en 1863 ruim 6.300 vrijgemaakten een familienaam gekregen (zie verder: Alex van Stipriaan (1990), ‘What’s in a name? Slavernij en naamgeving in Suriname tijdens de 18e en 19e eeuw’ in: Tijdschrift OSO, p. 25-46). Volgens de onderzoeker Coen Van Galen bestond een wettelijke fictie: ‘mensen in slavernij hebben geen vader, maar alleen een moeder en de eigenaar van de moeder is ook eigenaar van het kind’ (zie: Lezing dr. Coen van Galen 10 maart 2018 De Surinaamse slavenregisters). Al met al is duidelijk dat bij veel Afro-Surinamers, Afrikaanse Surinamers (Marrons) en Gemengden de matriarchale (moederlijke) afstamming belangrijk is, maar in de naamgeving is dat minder belangrijk geweest. Bij Hindostanen en Javanen is juist de patriarchale (vaderlijke) lijn bij de afstamming dominant.
Geconstrueerde familienamen
In verband met de afschaffing van de slavernij moesten de vrijverklaarden een familienaam krijgen. In 1863 werd een commissie benoemd die mensen moest inschrijven in de Burgerlijke Stand en familienamen moest bedenken. Typisch Nederlands klinkende zoals Janssen mocht bijvoorbeeld niet, maar er moesten nieuwe namen worden gegeven. Er ontstond een situatie dat nieuwe namen werden bedacht of namen werden geconstrueerd bijvoorbeeld door omkering van letters. Uit deze opdracht van de commissie kwamen dan ook verschillende typen namen voort. Er ontstonden namen zoals Berghout, Wijntak, Lepelblad, Wijntuinen dergelijke die niet in Nederland voorkomen, maar wel heel Nederlands klinken. Anderen kregen zelfs een lichaamsdeel, zoals Neus als familienaam.
Ook namen van Nederlandse steden of gebieden werden gebruikt, zoals Zaandam en Amstelveen of Drenthe en Limburg. Maar bijvoorbeeld Amsterdam werd Madretsma. Vaak werden namen van planters omgedraaid. Dessé werd bijvoorbeeld Essed, Keizer werd Serkei. Kramsl werd Remark/Remak, Berg werd Greb/Grep, Muller werd Rellumen Olsen werd Neslo. Daarnaast zijn er de namen waarbij letters werden omgezet, of lettergrepen verwisseld: O’Niel werd Nielo, De Vries werd Vriesde, Salmijn werd Mijnals, Steenbok werd Boksteen en Fortuin werd Tuinfort. Bijzonder is dat Gerholdt werd omgezet in het bijna onuitspreekbare Tdlohreg. Ook kwam het veel voor, dat van bestaande namen letters werden afgehaald of juist toegevoegd: Lionarons werd Lionaar, Van der Veld werd Derveld; Labadio werd Labad, Da Fonseca werd Vonsee en Fonca.
Van bepaalde machtige planters zijn variaties van hun naam geconstrueerd. Bijvoorbeeld Alexander Cameron, die verschillende plantages in Coronie en Nickerie bezat, leverde namen op, zoals Camero, Kamrin, Camiron en Camron. Ook behielden sommigen de naam van de slaveneigenaar en in Coronie vaak van de Schotse slaveneigenaar, zoals Cruden en Douglas. De Afro-Caribiërs die geëmigreerd waren naar Suriname tijdens de bloeiende balata industrie in het begin van 20steeeuw hadden al een familienaam. Zij hadden hun Engelse familienamen, zoals Campbell en deze zijn blijven voortleven.
District Para
In het district Para waar veel vrijverklaarden woonden en lang na de afschaffing bleven wonen en ook nog vaak met elkaar verwant waren, zijn er enkele bijzonderheden in de naamgeving te signaleren. De naam van de planter Unico Wilkens, van plantage Osembo leverde verschillende constructies op: Kenswil, Kensmil, Densmil en Kensi. Een bijzonderheid is dat op plantage La Prosperité, alle familienamen met een P beginnen: Pieter, Posma, Plater, Plet, Pocornie, Pries, Pengel, Parun, Pieraq, Perotien Prossel. Op plantage Dordrecht begint ruim een derde van de namen met Sij- : Sijpenhof, Sijlman, Sijmeling, Sijtberg, Sijblom. Volgens onderzoeker Van Stipriaan waren er bepaalde grote families in het district Para. Bijvoorbeeld de familie Pengelop plantage La Prosperité (54 leden), de familie Linger op plantage Berlijn (52 leden) en de familie Klas op plantage Hannover (63 leden). In Para waar veel houtplantages waren, komen wij ook de familienamen die gelieerd zijn aan boomsoorten tegen, zoals Lokus, Ceder,Bijlhout, Groenhart en Letterboom. Een ander type familienaam werden namen die volgens de planters duiden op het karakter of gedrag van de vrijverklaarden. Er werden namen gegeven zoals Braaf(heid), Blijd, Tevredenen Getrouw.
Er bestaat een namenboek opgesteld door prof. Humprey Lamur over de Familienaam & Verwantschap van Geëmancipeerde Slaven in Suriname. Men kan via de plantages de Creoolse i.c. Afro-Surinaamse familienamen traceren. Er zijn ook 2.500 Afro-Caribische contractarbeiders naar Suriname geëmigreerd. Zij hadden vooral Engelse namen, zoals Poweren soms ook Franse namen, zoals Richelieu, Mathurinof Lecoufleur (Zie verder: Humphrey Lamur, Ruth Dors en N. Boldewijn in hun publicatie, West Indische Contract Arbeiders in Suriname, 1863-1899).
Afrikaanse namen
Men kan zich afvragen of de tot slaafgemaakten, voordat ze in Suriname aankwamen, een eigen Afrikaanse naam hebben gehad. Het blijkt dat vrijverklaarden die een Afrikaanse naam hadden meestal een Europese naam aannamen. ‘Een christelijke naam was respectabel en daar kon je beter mee voor de dag komen’, zo was de opvatting destijds. Mensen hadden er dus belang bij om zich bijvoorbeeld Petronella te noemen in plaats van Cubi, aldus onderzoeker Van Galen.
Wij geven ter informatie de veelgebruikte Afrikaanse namen gebaseerd op de geboortedag.
| DAGEN | MANNEN | VROUWEN |
| Zondag | Kwassì | Kwassìba |
| Maandag | Kodjò | Adjoebà |
| Dinsdag | Kwamìna | Abeniba,Abenì of Abramba |
| Woensdag | Kwakóe | Akóeba |
| Donderdag | Jaóe of Jau | Jabà |
| Vrijdag | Kofì | Affì of Affiba |
| Zaterdag | Kwámi | Amba of Amimba |
Bron:Encyclopedie Suriname 1914-1917: 501.
Behalve de namen Kwakoe en Kwassi en wellicht Codjo voor mannen en Kwasiba, Akuba en Adjuba voor vrouwen zijn deze namen nauwelijks terug te vinden in de geschreven geschiedenis. Hier en daar zijn er enkelingen die tegenwoordig een Afrikaanse voornaam aannemen. Maar over het algemeen zijn de ‘westerse’ namen blijven bestaan en ook totaal geaccepteerd. Tenslotte zij vermeld dat veel Afrikaanse Surinamers (Marrons) eveneens ‘westerse’ namen dragen, zoals Brunswijk of With. Er komen ook namen voor die te maken hebben met de slavernij, zoals Misiekaba. Er bestaan ook namen over de kwaliteit van de persoon, zoals Aboikoni (de jongen/man is slim). Een groot deel van de Gemengden, in het bijzonder de Mulatten (vermenging van Blanke met Creool) draagt de naam van de ‘Blanke tak’. Zij kunnen vaak wel hun Europese voorouders traceren aan de hand van hun familienaam. Een ander deel van de Gemengden draagt Chinese familienamen, omdat zoals bekend Chinese mannen -toen er heel weinig Chinese vrouwen waren- in Suriname getrouwd zijn met en/of kinderen hebben gekregen met Creoolse vrouwen. Bij de zogeheten Dogla’s( vermenging Hindostaan met Creool) komen wij vrij vaak Hindostaanse namen tegen, zoals Beharry en Mungroo. De vaders erkenden de kinderen. Bij veel Creolen werden de kinderen door de vader in een latere fase van het leven van het kind erkend. Daarom kwam naamsverandering voor bij deze personen. Zo werden bijvoorbeeld bepaalde kinderen die Gooding als familienaam hadden na verloop van tijd Brammerloo. Voorts hebben sommigen de naam van hun adoptie ouders gekregen. Bij de Inheemsen (voorheen ‘Indianen’) komen originele familienamen als Jubitana en Karwavodi voor, maar ook westerse namen als Artist en Indiaan. Tenslotte is het opmerkelijk dat in Suriname vrij vaak Joodse en Portugese familienamen voorkomen -ik heb het hier niet over de recente Braziliaanse immigranten. Er zijn slechts 500 Portugese immigranten uit Madeira naar Suriname geëmigreerd als contractarbeiders. Minder dan een derde was vrouw en bijna een kwart van Portugese immigranten overleed binnen een paar jaar. Er is dan ook veel vermenging geweest met vooral Creolen. Veel van hun familienamen zijn zogeheten patroniemen (zoon van… ). Bijvoorbeeld Alvares (zoon van Alvaro), Dias (zoon van Diogo), Fernandes (zoon van Fernando), Gonsalves (zoon van Goncalco), Lopes (zoon van Lopo), Mendes (zoon van Mendo), Nunes (zoon van Nuno), en Rodrigues (zoon van Rodrigo) (zie verder: Cynthia Brand Flu, De Portugese immigranten uit Madeira, in: Wi Rutu, juli 2006). Verder bepaalde familienamen gebaseerd op een plaats of streek. Oliveira, Texeira en Vasconcellos zijn streken in Portugal. Vieira is een plaats in Portugal (Vieira do Minho) en Bethancourt is een plaats in Frankrijk.
Hindostaanse familienamen
Ook de meeste Hindostaanse contractarbeiders hadden geen familienamen. In 1916 had de overheid besloten dat Hindostanen in Suriname een familienaam (geslachtsnaam) zouden moeten aannemen, omdat het immigrantennummer minder bruikbaar was geworden. Er werden kinderen en vele kleinkinderen geboren en verwijzing naar het immigrantennummer –meestal terug te vinden in het zogeheten familieboek- werd bewerkelijk. ‘Kind van de immigranten met nummer xxxx was in het geval van de tweede generatie (in Suriname geboren kinderen) nog te volgen’, maar bij de derde generatie ((in Suriname geboren kleinkinderen) werd het veel ingewikkelder. Een deel van de Hindostanen die een familienaam had ingeschreven voordat de regeling van de geslachtsnaam van kracht werd kreeg de naam van de moeder als familienaam bij inschrijving. Er zijn dus Hindostanen die een familienaam in de maternale lijn (van (over)groot moeder) hebben.
Maar veel Hindostanen weigerden, draalden of hadden geen zin om een familienaam te kiezen. Pas in de jaren dertig en veertig werd in Suriname aandrang uitgeoefend en had bijna iedereen zich laten inchrijven onder een familienaam. Velen hebben hun (familie)naam toen zij uit India vertrokken gewijzigd of valse namen opgegeven, zoals Bidesie (vreemdeling). Matauli/Matwalie (metgezel), Bhagal/Bhaggan (vluchteling) of Rajcoomar (Prins). Er bestaan ook geconstrueerde familienamen als Sultaansingh (moslim en hindoenaam vermengd) of Bharatsingh (leeuw van India). Weer anderen hebben in Suriname singhachter hun naam laten plaatsen bij de inschrijving, terwijl bij anderen juist de singhis geschrapt. Bepaalde Brahmanen hebben in Suriname later hun kaste achtervoegsel bij hun naam laten plaatsen zoals Panday, Dube, Tewari, Sukul, Mishre/Missier of Sharma. Anderen hebben dit achtervoegsel als familienaam of het achtervoegsel Singh of Thakur (Thakoer) of Lal als familienaam aangenomen. Er was ook aanbevolen dat men bij inschrijving de registernaam –vaak een voornaam- als familienaam zou kiezen en de naam van de vader als voornaam. Maar velen hebben zich niet aan deze regel gehouden. Maar een deel heeft wel als familienaam de voornaam van hun (groot)vader.
Verkeerd geschreven Hindostaanse familienamen
Ook zijn familienamen verkeerd opgeschreven – in Suriname noemde men dat een verschrijving. Zo werd een Hindostaanse familienaam Bauer ingeschreven, terwijl het Bawer moest zijn. Baksh werd ook geschreven als Bakas of bocus (bij Rambocus). Twee voorbeelden van verkeerd opgeschreven familienamen ter illustratie:
De respectabele in India geboren pandit Bhawanbhiek noemde tijdens de inschrijving bij de burgerlijke stand zijn naam: Shrierammisier. De Creoolse ambtenaar heeft ram geschrapt met de opmerking: ”Baboeng a neng langa toemsi “(Baboen –een denigrerende aanspreekvorm- jouw naam is te lang). Destijds werd het zogeheten schoonschrift gebruikt bij de inschrijving van familienamen. Deze ambtenaar wilde blijkbaar niet teveel moeite doen om de naam volledig uit te schrijven. Ook de in India geboren heer Akram Ali zijn naam werd beperkt tot Akrum, ondanks zijn protest.
Het Engelse u werd vervangen door oe. Bandhu werd Bandhoe of Bhondoe. Mullu werd Malhoe. Soms werd Ch vervangen Tj. Naast het verschillend schrijven van dezelfde naam is soms een letter weggelaten. Krishna werd Kishna. Anderen hebben hun geslachtsnaam niet ingeschreven maar een andere familienaam gekozen De geslachtnaam Chunnee werd bijvoorbeeld vervangen door Chandisaw. Soms is de naam of achtervoegsel vernederlandst. Ganpat werd Gunput of Baldew werd Buldeo.
Mijn familienaam werd geschreven als Chunni. Dat was de naam van mijn paternale betovergrootvader blijkens de trouwakte uit 1904 van mijn paternale overgrootvader Halkorisaw Chunni (1865-1937). Mijn paternale grootvader Mahashay Soekdew schreef zijn familienaam pas in 1934 in bij de burgerlijke stand. Het werd Choenni en bij anderen werd het Choennie of Choenie.
Veel Hindostanen hebben de naam van de dag waarop zij zijn geboren als familienaam. Wij geven ter informatie Hindostaanse namen gebaseerd op de geboortedag.
| DAGEN | SARNAMI HINDI | NAMEN |
| Zondag | Etwaar | Etwaria, Ketwaru (?) |
| Maandag | Somvar | Somaroo/Somaroe |
| Dinsdag | Mangar(var) | Mangroe, Mungra(?), Mangal(?) |
| Woensdag | Budh | Budhu/Bhoedhoe |
| Donderdag | Biphe | Bipat(?) |
| Vrijdag | Sukh | Sukhu/Soekhoe |
| Zaterdag | Sanichar | Sanichar |
Als men Lal (zoon) toevoegt, krijg men namen als Soekhlal, Budhulalof Mangroelal.
Anderen hebben namen verband houdend met hun beroep, zoals Makka(mais). Sommigen hebben hoogstwaarschijnlijk de naam van de stad waar zij uit vertrokken of zijn geboren als naam opgegeven, zoals Mathura/Mathoera, Ganga of Bindraban. Bij de Hindoes zijn namen van godheden zoals Ram, Shiv (Sieuw) Visnu (Bisnnoe) gecombineerd met achtervoegsel als nath (afstammeling), dew (geschonken… of lal (zoon). Ook zijn er namen verwant aan de weergesteldheid waarin men is geboren zoals Sukha (droogte) of Barsati (regentijd). Hindostaanse Moslims hebben namen waarin vaak Mohamed voorkomt of het achtervoegsel Khan. Soms hebben Hindostaanse Moslims hun hindoe familienaam behouden, zoals Bharos of Lachman.
Zoeken naar roots
In Trinidad hebben veel Brahmanen de familienaam Maharaj gekozen. Dat betekent Grote Koning, maar het zou volgens sommigen ook hoofdkok kunnen betekenen. In India wordt afwijzend en soms lacherig gereageerd op de naam Maharaj. Een collega (hoogleraar) uit Zuid Afrika vertelde mij dat hij veel last heeft van Indiërs die zijn familienaam niet wensen te accepteren en zijn ‘eigenlijke familienaam’ wil weten. Kortom: op grond van de meeste familienamen is dan ook heel lastig om de roots in India te traceren. In de database www.Gahetna zijn gegevens van ongeveer 77% (26.249records)van Hindostaanse contractarbeiders opgenomen. Velen raken teleurgesteld wanneer zij gegevens van hun voorouders niet kunnen vinden op grond van hun familienaam. En als ze wel relevante gegevens hebben gevonden, lijken zij in hun zoektocht in India meestal niet te slagen. Slechts een kleine groep heeft zijn roots kunnen vinden in India. Bovendien is een deel -bijna een kwart- van de gegevens van de Hindostaanse contractarbeiders verloren in Suriname door slecht beheer. Vaak bleek de lijst met gegevens verpulverd te zijn.
In 1922 is het Suriname agentschap en Suriname depot in Calcutta opgeheven. Het is niet bekend wat er is gebeurd met de administratie van dit agentschap over de contractarbeiders die zijn vetrokken naar Suriname. Daarom heb ik in Nederland laten nagaan of het archief van het Suriname agentschap in het Nationaal Archief in Nederland is terechtgekomen. Dat is niet het geval en ook in Jakarta (Indonesië) is gezocht in de archieven. Ik heb ook in Londen in de National Archives en de Britsch Library honderden documenten “doorgelopen’, maar niets hierover gevonden. Het lijkt mij indien het archief van de Suriname agentschap in Calcutta niet is vernietigd, dat in India verder moet worden gezocht. Ik heb de Archives of West Bengal in Calcutta/Kolkata bezocht. Wellicht is het daar terechtgekomen. Ik zag grote dozen en stapels dossiers in zeer slechte staat. Het kost zeer veel tijd en de nodige contacten om daar in de archieven onderzoek te mogen doen. Wellicht moet ook in de National Archives in New Delhi worden gezocht. De conclusie is helaas dat een deel van de Hindostaanse geschiedenis verloren is gegaan (Zie verder C. Choenni, Hindostaanse Contractarbeiders 1873-1920 pagina’s 403-406, heruitgegeven in oktober 2018 en Hindostaanse database/www.Gahetna).
De Indo-Guyanese onderzoekster Gaiutra Bahadur heeft in haar boek getiteld Cooliewoman haar zoektocht in India naar haar grootmoeder uitgebreid beschreven. Zij schijnt haar roots te hebbengevonden, maar weet dat niet zeker. De laatste keus was een DNA onderzoek om dit te verifiëren. Maar zij heeft dat –opmerkelijk genoeg- geweigerd! Zij vond het ‘beter zo te laten’. Blijkbaar was het zoekproces voor haar veel belangrijker dan de uitkomst.
Javaanse familienamen
Net als bij de Hindostaanse contractarbeiders hadden de Javaanse contractarbeiders doorgaans geen familienaam. Bepaalde adellijke familienamen, zoals als Hadiningrat kwamen wel voor als familienaam. Meestal had men een voornaam en een aanduiding zoon (Hadi) of dochter van. Meestal werd de vader genoemd en niet de moeder. De namen in de Javaanse database van het Nationaal Archief zijn dus voornamen en geen familienamen. Later werden deze namen vaak familienamen toen in de jaren vijftig ook Javanen werden verplicht om een familienaam (geslachtsnaam) te kiezen. Ennet als bij de Hindostanen werd bij de werving op Java gesjoemeld met namen. Vaak zijn valse namen gebruikt door de betrokkene of door de werver. Men wilde voorkomen dat de familie hen kon traceren, omdat zij stiekem zijn geëmigreerd. Anderen wilden gewoon een andere identiteit en een ander leven en hebben dus een andere naam gekozen. Ook zijn namen verkeerd opgeschreven. Er werd vaak ten onrechte beweerd dat men zou zijn betoverd en daarom heeft besloten om te emigreren. Het is dan ook heel erg lastig om de rootste traceren op Java en familie terug te vinden (zie verder: Henriëtte Mingoen, Namen en naamgeving bij de Javanen, in: Wi Rutu, juli 2006 en de Javaanse database/www.Gahetna). In Javaanse namen worden vaak kenmerken uitgedrukt, zoals Slamet/Salamat (welzijn) of Trimo/Nrimo (dankbaar). Het voorvoegsel Su/Soe (goed/aardig) wordt ook gebruikt, zoals in Sukarnoof Soeperman.Javanen hebben ook namen die gebaseerd zijn op vijf marktdagen: Legi, Pahing, Pon, Wageen Kliwon. Vervolgens wordt een achtervoegsel geplaatst. En zo komt in Suriname namen tegen, zoals Poniman, Ponimin, Ponijem, Legiran, Legimman, Wagimin (zie verder: Mingoen 2006). Evenals bij Afrikanen en Hindostanen zijn ook weekdagen als geboortedag gebruikt voor namen. De dagen zijn: Senen (Maandag), Selasa (Dinsdag), Rebu (Woensdag), Kemis (Donderdag), Jumuah (Vrijdag), Setu (Zaterdag) en Ngahad (Zondag). Maar dat is in veel mindere mate gedaan vergeleken met Hindostanen. De geboortedagen bijvoorbeeld Senen, Rebu of Kemis komen wel voor als (voor) naam en de andere geboortedagen nauwelijks (zie verder: Mingoen 2006).
Verder zijn er religieuze namen meestal gebaseerd op de Islam, waarbij vrij vaak de naam Mohamed met een voor of achtervoegsel voorkomt. Maar er zijn ook veel Sanskriet (Hindoe) namen. Voordat de Islam in de 15deeeuw in Indonesië zijn intrede deed en langzamerhand de meerderheid zich bekeerde of zich liet bekeren, was Indonesië deels eerst Hindoeïstisch en later Boeddhistisch. Daarom hebben bepaalde namen als achtervoegsel putra (zoon in het Sanskriet/Hindi).
Tot slot
Al met al is het traceren van de roots op grond van de familie- of geslachtsnaam om uiteenlopende redenen lastig. De DNA techniek geeft nu de mogelijkheid om wel de etnische afkomst en regio te bepalen van je roots. Zoals gezegd is het nauwelijks zinvol om in West Afrika te gaan zoeken naar de roots. Het zoeken in India en Indonesië levert dan ook niet veel succes op. Maar via een DNA test (het kost tegenwoordig ongeveer 70 euro) kan men bijvoorbeeld wel een beeld krijgen uit welk gebied men afkomstig is van bijvoorbeeld West Afrika. Zo heeft een Afro-Surinaamse artiest een DNA test laten doen. Zij hoopte af te stammen van het gebied Ghana en de stam der trotse Ashanti’s. Zij bleek echter af te stammen van het naburig gebied Sierra Leone en niet van de Ashanti’s. In het verleden werd vooral door bepaalde Creolen grappen gemaakt over Hindostaanse en Javaanse namen en werden deze namen (soms opzettelijk) verkeerd uitgesproken. Zij werden soms op denigrerende wijze aangesproken als (koelie)mai en baboeng of als paéof maé of min. Gelukkig merken wij dat in de 21steeeuw deze bejegening en dit gedrag ten positieve is veranderd. Nu doet iedereen zijn best om elkaars naam goed uit te spreken en dat is voor de saamhorigheid en natievorming van het Surinaamse volk een grote winst. Tenslotte kunnen geïnteresseerden in roots, in het bijzonder de afstammingsgeschiedenis terecht bij de Stichting voor Surinaamse genealogie. Deze stichting geeft jaarlijks twee nummers van hun tijdschrift uit, getiteld Wi Rutu. Men kan donateur worden voor minstens 25 euro per jaar en ontvangt dan het tijdschrift gratis. In het nummer van juli 2018 staat bijvoorbeeld een interessant artikel over “Herkomst van voorouders uit DNA. Elk jaar organiseert deze stichting een drukbezochte zogeheten Kon Makandra. Voor verder informatie zie: www.surinaamsegenealogie.nl.
- Published in BIBLIOTHEEK, Migratiegeschiedenis, Suriname
Vaarwel drie bijzondere zonen van Suriname – Ranjan Akloe
Het is een feit dat het leven niet eeuwig is. Dagelijks is het komen en gaan van zielen. Frappant wordt het wel als binnen een tijdsbestek van niet eens twee maanden, drie bijzondere zonen ervoor kiezen om het aardse te verlaten. Ja! Het Surinaamse, Nederlandse en Caraïbische gebied schrok er wel van.
De Surinaamse dichter Michael Slory zei op 18 december 2018 de wuivende kokospalmen vaarwel en de Surinaams Nederlandse schrijfster Bea Vianen legde op 6 januari 2019 voorgoed haar pen neer. Nog drie andere bijzondere zonen van Suriname verlieten ons, van wie Bhai als eerste ging op 19 december 2018, gevolgd door Shrinivási op 26 januari 2019 en Suraj op 9 februari 2019.
Sarnámi bewustzijn
Alle drie zonen hebben zich bezig gehouden met het Sarnámi bewustzijn. Ook het zoeken, accepteren en bevestigen van de Sarnámi identiteit binnen het kader van de Surinaamse letteren in context tot de nationale gedachte, vanuit de basis van kinderen van contractarbeiders van Indiase afkomst tot het verworden van volwaardige zonen en dochters van het beloofde land van Rama. Hiermee hebben ze zich constant beziggehouden en deze boodschap heeft zich ook geuit in hun gedichten.
Bhai, pseudoniem van James Ramlall, werd geboren op 26 januari 1935. Hij bereikte de leeftijd van 83 jaar. Bhai (betekent broer) studeerde in Nederland en in India. Hij promoveerde tot doctor in de filosofie en werd later onderdirecteur en directeur van afdeling Cultuur in Suriname. Hij is de oprichter van het conferentiecentrum ‘Caribbean Center’ te Lelydorp en actief bij de Nola Hatterman Art Academy. Hij heeft een gedichtenbundel op zijn naam staan “Vindu” (1982), wat ‘’Geheim’’ betekent.Hiervoor ontving hij de Literatuurprijs van Suriname 1980-1982.
Uniek is zijn simpele kijk op de dood. Bij een interview met het maandblad Parbode zegt hij dat hij niet bang is voor de dood: “Waarom zou ik? De dood wordt in het hindoeïsme Yama genoemd. Dit bestaat uit Ya en Ma. Keer je de lettergrepen om, dan krijg je Maya, wat illusie betekent. De dood bestaat in principe niet.” Vaak zijn mensen bang om de dingen waarvan ze houden te verlaten, zegt Bhai. Hij vond ook dat hij zeker wel zou reïncarneren: “Om de goede dingen die ik heb opgestart voort te zetten.”
Een gedicht van hem, Khali Pyala (een leeg glas) vond ik ook zo inspirerend, dat ik tijdens mijn studie grafische vormgeving aan de AHKCO een studiewerkstuk ervan maakte. Het korte krachtige gedicht zei mij zoveel dat ik mijn vrije visie erop kon illustreren en handmatig, letter voor letter de letters van het gedicht aanbracht op het tekenpapier. Bij elke uitgewreven letter nam ik een stilte van concentratie, want een foutje van letter en spatie zou het hele werkstuk knoeien.
Bhai had letterlijk een stempel op mij gedrukt tijdens dit proces dat nog steeds is bijgebleven. In 2015 ontmoette ik hem voor het laatst in Paramaribo.
Ik ben een glas – leeg –
Dat staat te wachten
Op een tafel
In een onbewoond vertrek
Ik heb geen verlangen
Maar ben tevreden
Als ik ooit
Iemand laven mag
[uit Bhai, Vindu, 1982]
Shrinivási, pseudoniem van Martinus Haridat Lutchman, werd geboren op 12 december 1926. Hij bereikte de leeftijd van 92 jaar. Hij overleed in Curaçao waar hij ook de laatste jaren woonde. In maart 2015 had ik de eer hem persoonlijk te ontmoeten.
Ik was met een groepje kunstenaars op bezoek in Curaçao. Toen hij ervan hoorde, kon hij het niet nalaten ons op te zoeken. Voor mij was het eerst een raar gevoel de Shrinivási te zien. Een heel ander persoon dan wat ik van foto’s gewend was. Oud, vergrijst, tenger maar een constante sympathieke vriendelijk blik naar een ieder toe. Waarschijnlijk kwam dit voor de warme sympathie en empathie naar kunstenaars en het verlangen dat hij voelde voor het thuisland Suriname. En ook het feit dat de ontmoeting op Phagwadag was, bracht ons veel dichter bij elkaar. Er werd niet veel gediscussieerd. In het gezelschap bijhorend was genoeg voor het begrijpen, voelen en de binding met Suriname. Frappant was het zeker toen het nieuws van het overlijden van Shrinivási via social mediabinnenkwam, ik ook op die plek stond waar hij waarschijnlijk ooit zelf had gestaan toen hij de ingeving kreeg van het bijzonder gedicht “Toen realiseerde hij zich”. Met een paar kennissen had ik die zaterdag gekozen om het plantagegevoel van Commewijne op te snuiven. Een vriend appte het droevige bericht en ik besefte dat ik dus op zijn terrein stond. Namelijk op de oever van de kruising van de Commewijne en Suriname rivier. Toen drong het gedicht van hem tot mij door en omdat ik wist dat dit gedicht hier vlakbij op een plaat is geplaatst, moest ik het opzoeken. Aangekomen op de plek, bij de aanlegsteiger van de boten, vlak voor het terrein van de politiepost van Nieuw Amsterdam, waar men ooit het verbindende gedicht, op een plaat, als monument geplaatst heeft, woog het verlies van Shrinivási meer op. Namelijk de plaat waar het gedicht op was gegrafeerd was er niet meer. Leeg! Alleen de sokkel stond er nog.
Met teleurstelling deed ik navraag bij de vlakbij liggende politiepost en kreeg te horen dat iemand het al een tijdje terug had weggebracht. Ik heb mij nu nog erin berust dat verantwoordelijken het hebben weggehaald om het te restaureren. Hopelijk komt het gauw terug in een veel betere setting.
Toen realiseerde hij zich
dat de rivier
toch maar een oever had
waarop hij stond
en naar de verte keek
waarin een beeld
uit vroegere dagen
langzaam maar zeker
was opgelost
zodat er toekomst
noch verleden was
verlangen niet
en eindelijk geen verdriet.
Suraj, pseudoniem van Jan Srudjnarainsingh Soebhag, werd geboren op 9 maart 1959. Hij bereikte de leeftijd van 59 jaar. Van deze drie zonen van Suriname heb ik met Suraj het meeste opgetrokken. Suraj heb ik leren kennen in 1982 te Nieuw Charlesburg. In ditzelfde jaar had hij zijn gedichtenbundel Meri Awáz uitgegeven.
Aangezien hij wist dat ik illustraties maakte en af en toe ook wat schreef, was er regelmatig contact tussen ons. Helaas hebben wij zijn idee, om gedichten te illustreren nooit kunnen realiseren. Toen woonde hij aan de Sohawanweg en was werkzaam bij het Ministerie van Cultuur, afdeling Cultuurstudies. Wij maakten deel uit van een jongerenorganisatie J.O.C.O. (Jongeren Organisatie Charlesburg & Omgeving). Naast een heleboel andere culturele activiteiten voor de buurt, gaven wij een kwartaalblad uit met de naam Awáz.
Toen al was Suraj verbonden bij het blad Bhásá. Dit blad heeft hij later, tot zijn dood in februari 2019, heel goed met een heleboel wetenswaardigheden en feiten digitaal uitgegeven.
Voorts heeft hij constant zijn krachten gegeven aan de Culturele Unie Suriname. Tijdens deze periode heb ik ook regelmatig verschillende projecten samen met hem uitgevoerd.
Een hele unieke ervaring voor hem was, dat hij in 2013 de hoofdprijs won met zijn compositie ‘he Pa Tudje Pranaam’ van het uitgeschreven zangwedstrijd over Hindi en Sarnami Pop liederen in Suriname.
Frappant en triest voor mij was, dat ik tijdens zijn ziekbed in Suriname was en op de dag van zijn crematie het vliegtuig terug moest pakken naar Nederland. Het spijt mij nog steeds dat ik geen afscheid van hem heb kunnen nemen.
Suraj :
merá mez ke gor tut gayi
lafzon par jo bát áyi
andhere men ruk gayi
gilás jo mez par thá
dhalakke phut gayi
een poot van mijn tafel brak
ongesproken bleef het woord
dat in het donker op mijn lippen kwam
een glas dat op tafel stond
viel met een klap kapot
- Published in BIBLIOTHEEK, Suriname