Het beeld van Suriname als een raciaal paradijs is tegenwoordig een populaire visie op de Surinaamse samenleving. Culturele diversiteit wordt aangeprezen als kenmerk van Suriname en de Surinaamse nationale identiteit. Tijdens de ACP/EU-parlementaire vergadering die in november 2012 in Suriname werd gehouden hield de toenmalige Surinaamse minister van Binnenlandse Zaken, Moestadja, een lezing met als titel Eenheid in verscheidenheid. Hierin typeerde hij Suriname als een ‘raciaal paradijs’. Zo stelde hij: ‘Wij vinden het vanzelfsprekend dat de etnische groepen van elkaar verschillen en elk hun eigen leefstijl hebben. Wij vinden het normaal dat wij één nationaliteit bezitten en samen een samenleving vormen. (…) de eenheid zit in de acceptatie van de verscheidenheid. Wij allen vinden het normaal en ook goed dat wij niet hetzelfde zijn. Dat is onze kracht’. Volgens de plaatselijke pers kreeg de bewindsman nog net geen staande ovatie van de aanwezige ACP/EU-parlementariërs.

Dit is wat in de literatuur nation branding wordt genoemd, de wijze waarop een land zich naar buiten toe wenst te presenteren. Vergelijk het met de presentatie van Nederland naar de buitenwereld als een gidsland en een tolerant land, een beeld dat inmiddels achterhaald is. Klopt dit beeld van Suriname als een raciaal paradijs?

In de koloniale periode (1863-1945) stonden natievorming en nationale identiteit in Suriname  in het teken van assimilatie aan de Nederlandse taal en cultuur. Deze politiek heeft echter niet geleid tot een verdwijning van de culturele eigenheid van de diverse bevol­kings­groepen. Iedere groep heeft wel in meer of mindere mate een proces van acculturatie in Nederlandse richting ondergaan, maar tegelijkertijd elementen van de oorspronke­lijke cultuur behou­den.

Na 1945 nam de bete­kenis van de Nederlands-Europese bovengroep in politiek en in sociaal-cultureel opzicht af. Overna­me van het wester­se school­systeem leidde niet alleen tot het overbruggen van de culturele kloof tussen de diverse bevol­kingsgroepen in Suriname, maar betekende ook voor veel Hindostanen, Javanen en Creolen een bewuste herorië­ntatie op de eigen culturele tradi­tie. Daarmee werd ook het cultu­reel antago­nisme tussen de diverse segmen­ten bevorderd.

In Suriname wordt al sinds de jaren vijftig wordt het multi-etnische karakter van de Surinaamse samenleving uitgedragen. Dit zien we vooral terug in de aanzichtkaarten uit deze jaren waarop vooral kinderen figureren.

In de jaren zestig worden de multi-etnische presentaties op aanzichtkaarten kleurrijker en in plaats van kinderen zien we volwassenen die het multi-etnische karakter van Suriname uitdragen. In de jaren zeventig en daarna wordt de presentatie van het multi-etnische Suriname expressiever en ‘glossiër’.

Cultuurstrijd

Culturele diversiteit als een kenmerk van de Surinaamse nationale identiteit was in de jaren vijftig, zestig en zeventig van de twintigste eeuw echter geen vanzelfsprekendheid. In die jaren woedde er latent een ‘cultuurstrijd’ in Suriname: Creolisme versus Hindostanisme. Creoolse cultuurnationalisten beschouwden in de jaren vijftig en zestig de Afro-Surinaamse cultuur als de grondslag van de nationale identiteit van Suriname en het bestaan van de Hindostaanse en Javaanse cultuur als een hinderpaal voor de ontwikkeling van een nationale Surinaamse cultuur. Deze nationalisten wezen culturele pluriformiteit af omdat zij deze strijdig achtten met het idee van ‘nationale eenheid’. Indicatief in dit verband is de afwijzing door de nationalisten van de in 1959 geïntroduceerde nieuwe Surinaamse vlag. Zij beschouwden deze als een splijtzwam: ‘een vlag die verdeelt en heerst, apartheid propageert, frustreert en niet deugt’, aldus de dichter Dobru.

Hindostaanse intellectuelen zagen niets in het Creools nationalisme; zij beschouwden het als ‘bekrompen creolisme’ en een overwaardering van de Creoolse cultuur. In tegenstelling tot de Creoolse cultuurnationalisten benadrukten zij daarentegen de culturele verscheidenheid van Suriname waarbij alle culturen gelijkwaardig waren en onderdeel vormden van de Surinaamse nationale cultuur. Eenheid in verscheidenheid werd het Hindostaanse antwoord op het Creoolse cultuurnationalisme. Dit concept is afkomstig van een essay van Jan Adhin dat hij in 1957 publiceerde, een aan de Rig-Veda ontleende filosofie. Hoewel Adhin in zijn essay niet refereerde aan de ideologie van cultuurnationalisten was zijn concept van Eenheid in verscheidenheid in eerste instantie een cultuurfilosofisch antwoord op de gewenste culturele homogenisering van de zijde van de Creoolse cultuurnationalisten. In plaats van assimilatie was Adhin voorstander van cultuursynthese, een gemeenschappelijke eenheidscultuur waarbinnen elke bevolkingsgroep haar cultuur en traditie behield. Die eenheidscultuur werd in zijn optiek, in tegenstelling tot cultuurnationalisten, bepaald door de Nederlands-westerse cultuur met het Nederlands als eenheidstaal waarbij elke groep daarnaast haar cultuur en eigen taal behield. Creoolse nationalisten betichtten Adhin van een hokjesmentaliteit, het fnuiken van natievorming, het zaaien van verdeeldheid en zelfs van racisme. Drie decennia later zou Adhin over de beschuldigingen van de zijde van de nationalisten verklaren dat zij die hem toen een hokjesgeestmentaliteit toedichtten, in de jaren zeventig en daarna druk bezig waren in Nederland te strijden voor behoud van de eigen (Creoolse) culturele identiteit. In Creools nationalistische kringen werden manifestaties van Hindostaans zelfbewustzijn en institutionalisering van de Hindostaanse cultuur in de jaren vijftig en zestig opgevat als Hindostanisme, dat wil zeggen, separatistische tendenties die een bedreiging vormden voor de eenwording van Suriname.

De cultuurstrijd bleef echter latent. Dit heeft enerzijds te maken met de pacificerende invloed van de verbroederingscoalitie van Creolen, Hindostanen en Javanen op de interetnische relaties, een coalitie die tussen 1958 en 1967 aan de macht was. Deze coalitie leidde namelijk tot een geleidelijke afbraak van de geografische, sociaaleconomische, politieke en culturele omheining die de verschillende bevolkingsgroepen in Suriname gescheiden hield, en daarmee tot hun integratie in de loop van de jaren zestig.

Omarming van culturele diversiteit 

Ontwikkelingen in de jaren tachtig zouden leiden tot omarming of naturalisering van culturele diversiteit in Suriname. Etniciteit verdween door de politieke ontwikkelingen na 1980 naar de achtergrond. Tijdens de militaire dictatuur (1980-1987) raakte de Surinaamse bevolking verdeeld in pro of contra de militairen en na 1987 pro of contra Bouterse. Die tegenstelling liep dwars door de etnische groepen heen. De communis opinio in Suriname was dat politieke stabiliteit slechts kon worden bereikt door samenwerking tussen de etnische groepen. Deze ideologie van diversiteit vond in de jaren negentig en daarna steeds meer ingang. Alle politieke partijen (etnisch en multi-etnisch) in Suriname beroepen zich thans op hun nationale trots en dienstbaarheid aan switi Sranan. Culturele diversiteit wordt niet meer beschouwd als een relikwie van het etnisch denken, maar als voorwaarde voor politieke stabiliteit en sociaaleconomische vooruitgang. Hiermee werd een belangrijke stap gezet in de ‘naturalisering’ van het concept culturele diversiteit in Suriname, dat wil zeggen culturele diversiteit als een ‘natuurlijke’ werkelijkheid van Suriname dat als voorbeeld kan dienen voor de wereld. ‘Hoe wij hier ook samen kwamen, aan zijn grond zijn wij verpand’ is een strofe uit het Surinaamse volkslied die tegenwoordig in Suriname algemeen ingang heeft gevonden. In dit proces hebben politieke leiders in Suriname, bij wie het besef leeft dat samenwerking tussen groepen de enige mogelijkheid is, een pacificerende rol vervuld. Het is dan ook niet verwonderlijk dat het gedicht Wan Bon uit 1965 van de Surinaamse dichter Dobru, waarin ondanks de diversiteit de eenheid van Suriname centraal staat, in de jaren negentig breed zou worden erkend als hét nationale gedicht en dat, zoals Michiel van Kempen schrijft, ‘voor velen als zodanig bijna sacrale waarde verkreeg’.

Niet onbelangrijk in het naturaliseringsproces van culturele diversiteit is de sterke groei van het toerisme in Suriname sinds het begin van de 21e eeuw, waarin eveneens de mythe van Suriname als een multicultureel paradijs wordt uitgedragen, een mythe in deze context die in het bijzonder bestemd is voor buitenlandse consumptie. Zo wordt Suriname behalve als ideale ecobestemming in toeristische folders en op toeristenbeurzen geprezen als een multi-etnisch paradijs. Daarnaast wordt met de opkomst van het toerisme de naast elkaar staande moskee en synagoge aan de Keizerstraat in Paramaribo erbij gehaald als toonbeeld van ‘echte’ multiculturaliteit of vreedzame co-existentie.

De uitspraken in de zomer van 2018 van de toenmalige Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken, Stef Blok, over multi-etnische samenlevingen leidden tot veel ophef. Hij kende geen multi-etnische samenlevingen waar dat goed ging. In dat verband noemde de minister Suriname een failed state die samenhing met de etnische opdeling. De Surinaamse regering nam geen genoegen met excuses en eiste dat de Nederlandse minister zijn woorden terug zou nemen. Met zijn uitspraak gaf de Nederlandse minister blijk van niet gehinderd te worden door kennis van de eigen Nederlandse geschiedenis. Suriname is een creatie van het Nederlandse kolonialisme. Met uitzondering van de Inheemsen (voorheen Indianen genoemd) zijn alle groepen als tot slaaf gemaakten of als contractarbeiders door Nederland naar Suriname gehaald.

Hoewel Suriname op dit moment grote sociaal-economische en politieke problemen kent, kan het beslist geen failed state worden genoemd. Bij een failed state denk ik aan de afwezigheid van centraal gezag, disfunctionerende instituties en dreiging van binnenuit door gewapende of rebellerende groepen. Suriname is beslist ook geen failed society. Ondanks dat etnische loyaliteit buitengewoon hardnekkig is gebleven, zijn de etnische relaties in Suriname over het algemeen niet conflictueus verlopen. Dit is in contrast met het buurland Guyana waar relaties tussen Creolen en Hindostanen tijdens verkiezingen tussen 1960 en 2015 werden gekenmerkt door raciale onlusten.

De mythe van vreedzame coëxistentie

De presentatie van Suriname als een raciaal of multi-etnisch paradijs is een mythe en bedoeld als window dressing. In het dagelijks leven is de vreedzame coëxistentie in Suriname het resultaat van een pragmatische tolerantie en wordt de mythe van Suriname als een multicultureel paradijs veelal in sterk uitgeklede vorm naar voren gebracht: ‘leef en laat leven’, ‘als ik er maar geen last van heb’ en ‘wij slaan elkaar de hersens niet in’. Nationale feestdagen zoals Phagwa, Divali, Idul Fitre, Keti Koti, Marrondag zijn vooralsnog vooral etnische hoogtijdagen.

Surinamers hebben ‘geleerd’ met de bestaande culturele verschillen om te gaan, een waarde en een attitude die niettemin niet onderschat mogen worden.

Illustratief voor deze Surinaamse pragmatische tolerantie is een interview met de voorzitters van de moskee en de synagoge aan de Keizerstraat waarbij aan hen de vraag werd gesteld hoe het kwam dat beide religieuze instituten vreedzaam naast elkaar konden bestaan. Hun antwoord was dat de goede verstandhouding onder meer voortvloeide uit een goed parkeerbeleid. Op Joodse hoogtijdagen mochten Joodse bezoekers op het parkeerterrein van de moskee parkeren, en op Islamitische hoogtijdagen was dat andersom. Een Surinaamse pragmatische oplossing voor een ingewikkelde en moeizame relatie tussen Joden en moslims elders in de wereld.

Foto’s: Hans Ramsoedh

Een seculiere staat betekent de scheiding van staat en religie. In bijna alle seculiere staten heeft alleen trouwen voor de burgerlijke stand een wettelijke basis. Een kerkelijk of religieus huwelijk is in deze staten dan ook niet rechtsgeldig. Lang niet alle Hindostanen in Nederland gaan eerst naar de burgerlijke stand gevolgd door een religieus huwelijk. In sommige gevallen kiezen Hindostaanse partners bewust ervoor om niet voor de burgerlijke stand te trouwen maar het te houden bij een huwelijk volgens de religieuze traditie. Het betekent in het laatste geval dat het ‘gesloten huwelijk’ geen wettelijke status heeft. Beide partners zijn volgens de wet dus nog steeds ongetrouwd. In Suriname is dit anders. Hoewel Suriname een seculiere staat is, is voor de Hindostaanse en Javaanse bevolkingsgroep in 1940 een specifieke regeling getroffen op het terrein van huwelijkssluiting volgens de eigen religieuze traditie. Deze bijdrage gaat over de legalisering van het Hindostaanse huwelijk of bamboehuwelijk zoals het in de koloniale periode ook weleens werd genoemd.

Uniformiteit van recht in Nederland en in Suriname

Vanaf 1869 was het Nederlandse Burgerlijk Wetboek ook in Suriname van toepassing. Het betekende dat het recht in Suriname en daarmee dus ook het huwelijksrecht gelijk was aan dat in Nederland. Deze uniformiteit van recht in Nederland en in Suriname wordt het concordantiebeginsel genoemd.

In de praktijk hielden de verschillende bevolkingsgroepen in Suriname zich aan de eigen tradities. Zo bleven Creolen uit de volksklasse in meerderheid het concubinaat of samenwonen verkiezen boven het wettig huwelijk. Hindostaanse en Javaanse immigranten kozen voor het sluiten van een huwelijk voor hun godsdienstige voorgangers. Trouwen voor de Burgerlijke Stand paste niet in hun religieus patroon.

In de praktijk bracht dit zowel bij de aankomst van de immigranten als na hun vestiging problemen met zich mee. Bij aankomst was het vrijwel onmogelijk het juridische bewijs van een gesloten huwelijk in India te leveren. Wel werden zij, zoals in de Britse koloniën het geval was, na onderzoek in het depôt door de Agent-Generaal (hoofd van het Immigratie-Departement) in het algemeen register als gehuwd zijnde inge­schre­ven. Hieraan konden zij echter geen rechtsgeldigheid ontlenen. Deze situatie gold ook na hun definitieve vestiging in Suriname na afloop van de contractperiode.

Deze situatie veroorzaakte dan ook grote moeilijkheden op erfrechte­lijk gebied: bij het overlijden van een van de partners kon de achterblijvende partner geen beroep doen op zijn/haar erfrechtelijk deel. Ook voor de kinderen leverde dit problemen op. Zij konden immers geen beroep op hun erfdeel bij het overlijden van de vader.

Partiële huwelijksregeling voor immigranten

Om de vestiging van Hindostanen in Suriname aantrekkelijk te maken trof het Koloniaal Bestuur in 1907 een speciale regeling voor huwelijkssluiting van de immigranten. De minimum huwelijks­leeftijd werd verlaagd voor mannen tot vijftien jaar en voor vrouwen tot dertien jaar. Een andere afwijking van het Burger­lijk Wetboek was dat wanneer aan het vereiste van toestemming van ouders, grootouders of voogden niet kon worden voldaan, omdat zij niet in Suriname maar in India aanwezig waren, toestemming door de Agent-Generaal kon worden gegeven. Toch maakten maar weinig mensen gebruik van deze regeling. Hindostaanse belangenorganisaties in het tweede en derde decennium van de twintigste eeuw (zoals de Surinaamsche Immigranten Vereeniging en Bharat Oeday) drongen bij het Koloniaal Bestuur tevergeefs aan op erkenning van het Hindostaanse huwelijk. Voor de koloniale autoriteiten was het concordantiebeginsel echter heilig.

Legalisering van Hindostaanse huwelijken: Aziatische huwelijkswetgeving

De jaren dertig betekenden een breuk in de Nederlandse opvattingen met betrekking tot het concordantiebeginsel. Deze breuk had te maken met de benoeming van Kielstra als gouverneur van Suriname (1933-1944). De plantagelandbouw in Suriname had zijn langste tijd gehad en Kielstra beschouwde de kleinlandbouw als de ruggengraad van de Surinaamse economie. Hij wilde voorkomen dat in navolging van de Creolen ook Hindostanen (en Javanen) de landbouw de rug zouden toekeren en massaal naar Paramaribo zouden vertrekken. In de optiek van Kielstra vormde versterking van het sociale verband van een groep de basis voor een permanente vestiging in de districten. Hij was van mening dat veel Javanen en Hindostanen het gevoel hadden dat zij in Suriname slechts geduld werden en niets hadden in te brengen. Zij hadden zich zwijgend te onderwerpen aan de geldende regels, ook al waren deze volstrekt niet in overeenstemming met hun rechtsopvattingen. Die praktijk veroorzaakte volgens Kielstra een toestand van rechtsonze­kerheid en een gevoel van achterstelling bij Hindostanen en Javanen. Volgens hem zouden deze groepen het legaliseren van gesloten huwelijken volgens hindoeïstische en islamitische traditie een erkenning zien als volwaardige burgers van Suriname.

In 1937 diende Kielstra zijn wetsontwerpen hindoes en mohammedanen [sic] (de zogeheten Aziatische huwelijkswetgeving) in bij de Koloniale Staten. In dit College (destijds gedomineerd door de lichtgekleurde Creoolse elite) bestonden echter bezwaren tegen deze wetsontwerpen. Als praktisch bezwaar werd aangevoerd dat de situatie van de Creoolse groep min of meer gelijk was aan die van de Hindostanen en Javanen en dat er desondanks geen specifieke maatregel was getroffen voor eerstgenoemde groep. Als principieel bezwaar werd aangevoerd de verbreking van de rechtsuniformiteit in Suriname met zijn heterogene bevolking. Wat bij deze Creoolse elite ook nog een rol speelde was dat aanvaarding van Kielstra’s wetgeving een verlies van de monopoliepositie van het christendom in Suriname zou betekenen. Niet-christelijke groepen zouden hierdoor rechten krijgen die in het verleden alleen voor het christendom gereserveerd waren. Deze (christelijke) Creoolse elite voelde zich zeer Nederlands en zag in Suriname graag het evenbeeld van wat in Nederland als goed werd gezien. Elke bestuursmaatregel die inbreuk maakte op de assimilatiepolitiek, werd door deze groep verworpen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de Statenleden in 1938 in meerderheid tot tweemaal toe de voorstellen van Kielstra verwierpen.

Kielstra liet het hierbij echter niet zitten. Na de bezetting van Nederland in 1940 door de Duitsers werd in Suriname de Staat van Beleg uitgeroepen die de gouverneur grote bevoegdheden toekende, ook op wetgevend terrein. Hij maakte hiervan gebruik door in 1940 zijn huwelijksverordenin­gen hindoes en moslims wettelijk vast te stellen, hoewel zij in geen enkel verband stonden met de toen uitgebroken Tweede Wereldoorlog. Tegen de wens van de Creoolse elite kon Kielstra alsnog zijn zin doordrijven. Op 25 januari 1945 werden beide regelingen alsnog bij Koninklijk Besluit bekrachtigd. Hiermee kreeg het hindoe en islamitisch huwelijk gelijk een wettelijke status nadat de hindoe of islamitische geestelijke het gesloten huwelijk bij de burgerlijke stand heeft aangemeld. Trouwen voor de burgerlijke stand is dus sinds 1940 geen wettelijk vereiste voor hindoes en moslims in Suriname. Met de legalisering van huwelijken volgens de hindoe en islamitische traditie werd weliswaar de eenheid van recht voor alle bevolkingsgroepen in Suriname doorbroken, maar zij betekende echter wel een versterking van de inbedding van de Hindostaanse (en Javaanse) cultuur in Suriname.

Foto’s: Sampreshan / Nationaal Archief

Dr. Hans Ramsoedh, historicus en publicist

Het is een feit dat het leven niet eeuwig is. Dagelijks is het komen en gaan van zielen. Frappant wordt het wel als  binnen een tijdsbestek van niet eens twee maanden, drie bijzondere zonen ervoor kiezen om het aardse te verlaten. Ja! Het Surinaamse, Nederlandse en Caraïbische gebied schrok er wel van.

De Surinaamse dichter Michael Slory zei op 18 december 2018 de wuivende kokospalmen vaarwel en de Surinaams Nederlandse schrijfster Bea Vianen legde op 6 januari 2019 voorgoed haar pen neer. Nog drie andere bijzondere zonen van Suriname verlieten ons, van wie Bhai als eerste ging op  19 december 2018, gevolgd door Shrinivási op 26 januari 2019 en Suraj op 9 februari 2019.

Sarnámi bewustzijn
Alle drie zonen hebben zich bezig gehouden met het Sarnámi bewustzijn. Ook het zoeken, accepteren en bevestigen van de Sarnámi identiteit binnen het kader van de Surinaamse letteren in context tot de nationale gedachte, vanuit de basis van kinderen van contractarbeiders van Indiase afkomst tot het verworden van volwaardige zonen en dochters van het beloofde land van Rama. Hiermee hebben ze zich constant beziggehouden en deze boodschap heeft zich ook geuit in hun gedichten.

Bhai, pseudoniem van James Ramlall, werd geboren op 26 januari 1935. Hij bereikte de leeftijd van 83 jaar. Bhai (betekent broer) studeerde in Nederland en in India. Hij promoveerde tot doctor in de filosofie en werd later onderdirecteur en directeur van afdeling Cultuur in Suriname. Hij is de oprichter van het conferentiecentrum ‘Caribbean Center’ te Lelydorp en actief bij de Nola Hatterman Art Academy. Hij heeft een gedichtenbundel op zijn naam staan “Vindu” (1982), wat ‘’Geheim’’ betekent.Hiervoor ontving hij de Literatuurprijs van Suriname 1980-1982.

Uniek is zijn simpele kijk op de dood. Bij een interview met het maandblad Parbode zegt hij dat hij niet bang is voor de dood: “Waarom zou ik? De dood wordt in het hindoeïsme Yama genoemd. Dit bestaat uit Ya en Ma. Keer je de lettergrepen om, dan krijg je Maya, wat illusie betekent. De dood bestaat in principe niet.” Vaak zijn mensen bang om de dingen waarvan ze houden te verlaten, zegt Bhai. Hij vond ook dat hij zeker wel zou reïncarneren: “Om de goede dingen die ik heb opgestart voort te zetten.”

Een gedicht van hem, Khali Pyala (een leeg glas) vond ik ook zo inspirerend, dat ik tijdens mijn studie grafische vormgeving aan de AHKCO een studiewerkstuk ervan maakte. Het korte krachtige gedicht zei mij zoveel dat ik mijn vrije visie erop kon illustreren en handmatig, letter voor letter de letters van het gedicht aanbracht op het tekenpapier. Bij elke uitgewreven letter nam ik een stilte van concentratie, want een foutje van letter en spatie zou het hele werkstuk knoeien.

Bhai had letterlijk een stempel op mij gedrukt tijdens dit proces dat nog steeds is bijgebleven. In 2015 ontmoette ik hem voor het laatst in Paramaribo.

Ik ben een glas – leeg –

Dat staat te wachten

Op een tafel

In een onbewoond vertrek

Ik heb geen verlangen

Maar ben tevreden

Als ik ooit

Iemand laven mag

  [uit Bhai, Vindu, 1982]

Shrinivási, pseudoniem van Martinus Haridat Lutchman, werd geboren op 12 december 1926. Hij bereikte de leeftijd van 92 jaar. Hij overleed in Curaçao waar hij ook de laatste jaren woonde. In maart 2015 had ik de eer hem persoonlijk te ontmoeten.

Ik was met een groepje kunstenaars op bezoek in Curaçao. Toen hij ervan hoorde, kon hij het niet nalaten ons op te zoeken. Voor mij was het eerst een raar gevoel de Shrinivási te zien. Een heel ander persoon dan wat ik van foto’s gewend was. Oud, vergrijst, tenger maar een constante sympathieke vriendelijk blik naar een ieder toe. Waarschijnlijk kwam dit voor de warme sympathie en empathie naar kunstenaars en het verlangen dat hij voelde voor het thuisland Suriname. En ook het feit dat de ontmoeting op Phagwadag was, bracht ons veel dichter bij elkaar. Er werd niet veel gediscussieerd. In het gezelschap  bijhorend was genoeg voor het begrijpen, voelen en de binding met Suriname. Frappant was het zeker toen het nieuws van het overlijden van Shrinivási via social mediabinnenkwam, ik ook op die plek stond waar hij waarschijnlijk ooit zelf had gestaan toen hij de ingeving kreeg van het bijzonder gedicht “Toen realiseerde hij zich”. Met een paar kennissen had ik die zaterdag gekozen om het plantagegevoel van Commewijne op te snuiven. Een vriend appte het droevige bericht en ik besefte dat ik dus op zijn terrein stond. Namelijk op de oever van de kruising van de Commewijne en Suriname rivier. Toen drong het gedicht van hem tot mij door en omdat ik wist dat dit gedicht hier vlakbij op een plaat is geplaatst, moest ik het opzoeken. Aangekomen op de plek, bij de aanlegsteiger van de boten, vlak voor het terrein van de politiepost van Nieuw Amsterdam, waar men ooit het verbindende gedicht, op een plaat, als monument geplaatst heeft, woog het verlies van Shrinivási meer op. Namelijk de plaat waar het gedicht op was gegrafeerd was er niet meer. Leeg! Alleen de sokkel stond er nog. 

Met teleurstelling deed ik navraag bij de vlakbij liggende politiepost en kreeg te horen dat iemand het al een tijdje terug had weggebracht. Ik heb mij nu nog erin berust dat verantwoordelijken het hebben weggehaald om het te restaureren. Hopelijk komt het gauw terug in een veel betere setting.

 Toen realiseerde hij zich

dat de rivier

toch maar een oever had

waarop hij stond

en naar de verte keek

waarin een beeld

uit vroegere dagen

langzaam maar zeker

was opgelost

zodat er toekomst

noch verleden was

verlangen niet

en eindelijk geen verdriet.

Suraj, pseudoniem van Jan Srudjnarainsingh Soebhag, werd geboren op 9 maart 1959. Hij bereikte de leeftijd van 59 jaar. Van deze drie zonen van Suriname heb ik met Suraj het meeste opgetrokken. Suraj heb ik leren kennen in 1982 te Nieuw Charlesburg. In ditzelfde jaar had hij zijn gedichtenbundel Meri Awáz uitgegeven.
Aangezien hij wist dat ik illustraties maakte en af en toe ook wat schreef, was er regelmatig contact tussen ons. Helaas hebben wij zijn idee, om gedichten te illustreren nooit kunnen realiseren. Toen woonde hij aan de Sohawanweg en was werkzaam bij het Ministerie van Cultuur, afdeling Cultuurstudies. Wij maakten deel uit van een jongerenorganisatie J.O.C.O. (Jongeren Organisatie Charlesburg & Omgeving). Naast een heleboel andere culturele activiteiten voor de buurt, gaven wij een kwartaalblad uit met de naam Awáz. 

Toen al was Suraj  verbonden bij het blad Bhásá. Dit blad heeft hij later, tot zijn dood in  februari 2019, heel goed met een heleboel wetenswaardigheden en feiten digitaal uitgegeven.

Voorts heeft hij constant zijn krachten gegeven aan de Culturele Unie Suriname. Tijdens deze periode heb ik ook regelmatig verschillende projecten samen met hem uitgevoerd.

Een hele unieke ervaring voor hem was, dat hij in 2013 de hoofdprijs won met zijn compositie ‘he Pa Tudje Pranaam’ van het uitgeschreven zangwedstrijd over Hindi en Sarnami Pop liederen in Suriname.

Frappant en triest voor mij was, dat ik tijdens zijn ziekbed in Suriname was en op de dag van zijn crematie het vliegtuig terug moest pakken naar Nederland. Het spijt mij nog steeds dat ik geen afscheid van hem heb kunnen nemen.

Suraj :

merá mez ke gor tut gayi

lafzon par jo bát áyi

andhere men ruk gayi

gilás jo mez par thá

dhalakke phut gayi

een poot van mijn tafel brak

ongesproken bleef het woord

dat in het donker op mijn lippen kwam

een glas dat op tafel stond

viel met een klap kapot