Het beeld van Suriname als een raciaal paradijs is tegenwoordig een populaire visie op de Surinaamse samenleving. Culturele diversiteit wordt aangeprezen als kenmerk van Suriname en de Surinaamse nationale identiteit. Tijdens de ACP/EU-parlementaire vergadering die in november 2012 in Suriname werd gehouden hield de toenmalige Surinaamse minister van Binnenlandse Zaken, Moestadja, een lezing met als titel Eenheid in verscheidenheid. Hierin typeerde hij Suriname als een ‘raciaal paradijs’. Zo stelde hij: ‘Wij vinden het vanzelfsprekend dat de etnische groepen van elkaar verschillen en elk hun eigen leefstijl hebben. Wij vinden het normaal dat wij één nationaliteit bezitten en samen een samenleving vormen. (…) de eenheid zit in de acceptatie van de verscheidenheid. Wij allen vinden het normaal en ook goed dat wij niet hetzelfde zijn. Dat is onze kracht’. Volgens de plaatselijke pers kreeg de bewindsman nog net geen staande ovatie van de aanwezige ACP/EU-parlementariërs.

Dit is wat in de literatuur nation branding wordt genoemd, de wijze waarop een land zich naar buiten toe wenst te presenteren. Vergelijk het met de presentatie van Nederland naar de buitenwereld als een gidsland en een tolerant land, een beeld dat inmiddels achterhaald is. Klopt dit beeld van Suriname als een raciaal paradijs?

In de koloniale periode (1863-1945) stonden natievorming en nationale identiteit in Suriname  in het teken van assimilatie aan de Nederlandse taal en cultuur. Deze politiek heeft echter niet geleid tot een verdwijning van de culturele eigenheid van de diverse bevol­kings­groepen. Iedere groep heeft wel in meer of mindere mate een proces van acculturatie in Nederlandse richting ondergaan, maar tegelijkertijd elementen van de oorspronke­lijke cultuur behou­den.

Na 1945 nam de bete­kenis van de Nederlands-Europese bovengroep in politiek en in sociaal-cultureel opzicht af. Overna­me van het wester­se school­systeem leidde niet alleen tot het overbruggen van de culturele kloof tussen de diverse bevol­kingsgroepen in Suriname, maar betekende ook voor veel Hindostanen, Javanen en Creolen een bewuste herorië­ntatie op de eigen culturele tradi­tie. Daarmee werd ook het cultu­reel antago­nisme tussen de diverse segmen­ten bevorderd.

In Suriname wordt al sinds de jaren vijftig wordt het multi-etnische karakter van de Surinaamse samenleving uitgedragen. Dit zien we vooral terug in de aanzichtkaarten uit deze jaren waarop vooral kinderen figureren.

In de jaren zestig worden de multi-etnische presentaties op aanzichtkaarten kleurrijker en in plaats van kinderen zien we volwassenen die het multi-etnische karakter van Suriname uitdragen. In de jaren zeventig en daarna wordt de presentatie van het multi-etnische Suriname expressiever en ‘glossiër’.

Cultuurstrijd

Culturele diversiteit als een kenmerk van de Surinaamse nationale identiteit was in de jaren vijftig, zestig en zeventig van de twintigste eeuw echter geen vanzelfsprekendheid. In die jaren woedde er latent een ‘cultuurstrijd’ in Suriname: Creolisme versus Hindostanisme. Creoolse cultuurnationalisten beschouwden in de jaren vijftig en zestig de Afro-Surinaamse cultuur als de grondslag van de nationale identiteit van Suriname en het bestaan van de Hindostaanse en Javaanse cultuur als een hinderpaal voor de ontwikkeling van een nationale Surinaamse cultuur. Deze nationalisten wezen culturele pluriformiteit af omdat zij deze strijdig achtten met het idee van ‘nationale eenheid’. Indicatief in dit verband is de afwijzing door de nationalisten van de in 1959 geïntroduceerde nieuwe Surinaamse vlag. Zij beschouwden deze als een splijtzwam: ‘een vlag die verdeelt en heerst, apartheid propageert, frustreert en niet deugt’, aldus de dichter Dobru.

Hindostaanse intellectuelen zagen niets in het Creools nationalisme; zij beschouwden het als ‘bekrompen creolisme’ en een overwaardering van de Creoolse cultuur. In tegenstelling tot de Creoolse cultuurnationalisten benadrukten zij daarentegen de culturele verscheidenheid van Suriname waarbij alle culturen gelijkwaardig waren en onderdeel vormden van de Surinaamse nationale cultuur. Eenheid in verscheidenheid werd het Hindostaanse antwoord op het Creoolse cultuurnationalisme. Dit concept is afkomstig van een essay van Jan Adhin dat hij in 1957 publiceerde, een aan de Rig-Veda ontleende filosofie. Hoewel Adhin in zijn essay niet refereerde aan de ideologie van cultuurnationalisten was zijn concept van Eenheid in verscheidenheid in eerste instantie een cultuurfilosofisch antwoord op de gewenste culturele homogenisering van de zijde van de Creoolse cultuurnationalisten. In plaats van assimilatie was Adhin voorstander van cultuursynthese, een gemeenschappelijke eenheidscultuur waarbinnen elke bevolkingsgroep haar cultuur en traditie behield. Die eenheidscultuur werd in zijn optiek, in tegenstelling tot cultuurnationalisten, bepaald door de Nederlands-westerse cultuur met het Nederlands als eenheidstaal waarbij elke groep daarnaast haar cultuur en eigen taal behield. Creoolse nationalisten betichtten Adhin van een hokjesmentaliteit, het fnuiken van natievorming, het zaaien van verdeeldheid en zelfs van racisme. Drie decennia later zou Adhin over de beschuldigingen van de zijde van de nationalisten verklaren dat zij die hem toen een hokjesgeestmentaliteit toedichtten, in de jaren zeventig en daarna druk bezig waren in Nederland te strijden voor behoud van de eigen (Creoolse) culturele identiteit. In Creools nationalistische kringen werden manifestaties van Hindostaans zelfbewustzijn en institutionalisering van de Hindostaanse cultuur in de jaren vijftig en zestig opgevat als Hindostanisme, dat wil zeggen, separatistische tendenties die een bedreiging vormden voor de eenwording van Suriname.

De cultuurstrijd bleef echter latent. Dit heeft enerzijds te maken met de pacificerende invloed van de verbroederingscoalitie van Creolen, Hindostanen en Javanen op de interetnische relaties, een coalitie die tussen 1958 en 1967 aan de macht was. Deze coalitie leidde namelijk tot een geleidelijke afbraak van de geografische, sociaaleconomische, politieke en culturele omheining die de verschillende bevolkingsgroepen in Suriname gescheiden hield, en daarmee tot hun integratie in de loop van de jaren zestig.

Omarming van culturele diversiteit 

Ontwikkelingen in de jaren tachtig zouden leiden tot omarming of naturalisering van culturele diversiteit in Suriname. Etniciteit verdween door de politieke ontwikkelingen na 1980 naar de achtergrond. Tijdens de militaire dictatuur (1980-1987) raakte de Surinaamse bevolking verdeeld in pro of contra de militairen en na 1987 pro of contra Bouterse. Die tegenstelling liep dwars door de etnische groepen heen. De communis opinio in Suriname was dat politieke stabiliteit slechts kon worden bereikt door samenwerking tussen de etnische groepen. Deze ideologie van diversiteit vond in de jaren negentig en daarna steeds meer ingang. Alle politieke partijen (etnisch en multi-etnisch) in Suriname beroepen zich thans op hun nationale trots en dienstbaarheid aan switi Sranan. Culturele diversiteit wordt niet meer beschouwd als een relikwie van het etnisch denken, maar als voorwaarde voor politieke stabiliteit en sociaaleconomische vooruitgang. Hiermee werd een belangrijke stap gezet in de ‘naturalisering’ van het concept culturele diversiteit in Suriname, dat wil zeggen culturele diversiteit als een ‘natuurlijke’ werkelijkheid van Suriname dat als voorbeeld kan dienen voor de wereld. ‘Hoe wij hier ook samen kwamen, aan zijn grond zijn wij verpand’ is een strofe uit het Surinaamse volkslied die tegenwoordig in Suriname algemeen ingang heeft gevonden. In dit proces hebben politieke leiders in Suriname, bij wie het besef leeft dat samenwerking tussen groepen de enige mogelijkheid is, een pacificerende rol vervuld. Het is dan ook niet verwonderlijk dat het gedicht Wan Bon uit 1965 van de Surinaamse dichter Dobru, waarin ondanks de diversiteit de eenheid van Suriname centraal staat, in de jaren negentig breed zou worden erkend als hét nationale gedicht en dat, zoals Michiel van Kempen schrijft, ‘voor velen als zodanig bijna sacrale waarde verkreeg’.

Niet onbelangrijk in het naturaliseringsproces van culturele diversiteit is de sterke groei van het toerisme in Suriname sinds het begin van de 21e eeuw, waarin eveneens de mythe van Suriname als een multicultureel paradijs wordt uitgedragen, een mythe in deze context die in het bijzonder bestemd is voor buitenlandse consumptie. Zo wordt Suriname behalve als ideale ecobestemming in toeristische folders en op toeristenbeurzen geprezen als een multi-etnisch paradijs. Daarnaast wordt met de opkomst van het toerisme de naast elkaar staande moskee en synagoge aan de Keizerstraat in Paramaribo erbij gehaald als toonbeeld van ‘echte’ multiculturaliteit of vreedzame co-existentie.

De uitspraken in de zomer van 2018 van de toenmalige Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken, Stef Blok, over multi-etnische samenlevingen leidden tot veel ophef. Hij kende geen multi-etnische samenlevingen waar dat goed ging. In dat verband noemde de minister Suriname een failed state die samenhing met de etnische opdeling. De Surinaamse regering nam geen genoegen met excuses en eiste dat de Nederlandse minister zijn woorden terug zou nemen. Met zijn uitspraak gaf de Nederlandse minister blijk van niet gehinderd te worden door kennis van de eigen Nederlandse geschiedenis. Suriname is een creatie van het Nederlandse kolonialisme. Met uitzondering van de Inheemsen (voorheen Indianen genoemd) zijn alle groepen als tot slaaf gemaakten of als contractarbeiders door Nederland naar Suriname gehaald.

Hoewel Suriname op dit moment grote sociaal-economische en politieke problemen kent, kan het beslist geen failed state worden genoemd. Bij een failed state denk ik aan de afwezigheid van centraal gezag, disfunctionerende instituties en dreiging van binnenuit door gewapende of rebellerende groepen. Suriname is beslist ook geen failed society. Ondanks dat etnische loyaliteit buitengewoon hardnekkig is gebleven, zijn de etnische relaties in Suriname over het algemeen niet conflictueus verlopen. Dit is in contrast met het buurland Guyana waar relaties tussen Creolen en Hindostanen tijdens verkiezingen tussen 1960 en 2015 werden gekenmerkt door raciale onlusten.

De mythe van vreedzame coëxistentie

De presentatie van Suriname als een raciaal of multi-etnisch paradijs is een mythe en bedoeld als window dressing. In het dagelijks leven is de vreedzame coëxistentie in Suriname het resultaat van een pragmatische tolerantie en wordt de mythe van Suriname als een multicultureel paradijs veelal in sterk uitgeklede vorm naar voren gebracht: ‘leef en laat leven’, ‘als ik er maar geen last van heb’ en ‘wij slaan elkaar de hersens niet in’. Nationale feestdagen zoals Phagwa, Divali, Idul Fitre, Keti Koti, Marrondag zijn vooralsnog vooral etnische hoogtijdagen.

Surinamers hebben ‘geleerd’ met de bestaande culturele verschillen om te gaan, een waarde en een attitude die niettemin niet onderschat mogen worden.

Illustratief voor deze Surinaamse pragmatische tolerantie is een interview met de voorzitters van de moskee en de synagoge aan de Keizerstraat waarbij aan hen de vraag werd gesteld hoe het kwam dat beide religieuze instituten vreedzaam naast elkaar konden bestaan. Hun antwoord was dat de goede verstandhouding onder meer voortvloeide uit een goed parkeerbeleid. Op Joodse hoogtijdagen mochten Joodse bezoekers op het parkeerterrein van de moskee parkeren, en op Islamitische hoogtijdagen was dat andersom. Een Surinaamse pragmatische oplossing voor een ingewikkelde en moeizame relatie tussen Joden en moslims elders in de wereld.

Foto’s: Hans Ramsoedh

Een seculiere staat betekent de scheiding van staat en religie. In bijna alle seculiere staten heeft alleen trouwen voor de burgerlijke stand een wettelijke basis. Een kerkelijk of religieus huwelijk is in deze staten dan ook niet rechtsgeldig. Lang niet alle Hindostanen in Nederland gaan eerst naar de burgerlijke stand gevolgd door een religieus huwelijk. In sommige gevallen kiezen Hindostaanse partners bewust ervoor om niet voor de burgerlijke stand te trouwen maar het te houden bij een huwelijk volgens de religieuze traditie. Het betekent in het laatste geval dat het ‘gesloten huwelijk’ geen wettelijke status heeft. Beide partners zijn volgens de wet dus nog steeds ongetrouwd. In Suriname is dit anders. Hoewel Suriname een seculiere staat is, is voor de Hindostaanse en Javaanse bevolkingsgroep in 1940 een specifieke regeling getroffen op het terrein van huwelijkssluiting volgens de eigen religieuze traditie. Deze bijdrage gaat over de legalisering van het Hindostaanse huwelijk of bamboehuwelijk zoals het in de koloniale periode ook weleens werd genoemd.

Uniformiteit van recht in Nederland en in Suriname

Vanaf 1869 was het Nederlandse Burgerlijk Wetboek ook in Suriname van toepassing. Het betekende dat het recht in Suriname en daarmee dus ook het huwelijksrecht gelijk was aan dat in Nederland. Deze uniformiteit van recht in Nederland en in Suriname wordt het concordantiebeginsel genoemd.

In de praktijk hielden de verschillende bevolkingsgroepen in Suriname zich aan de eigen tradities. Zo bleven Creolen uit de volksklasse in meerderheid het concubinaat of samenwonen verkiezen boven het wettig huwelijk. Hindostaanse en Javaanse immigranten kozen voor het sluiten van een huwelijk voor hun godsdienstige voorgangers. Trouwen voor de Burgerlijke Stand paste niet in hun religieus patroon.

In de praktijk bracht dit zowel bij de aankomst van de immigranten als na hun vestiging problemen met zich mee. Bij aankomst was het vrijwel onmogelijk het juridische bewijs van een gesloten huwelijk in India te leveren. Wel werden zij, zoals in de Britse koloniën het geval was, na onderzoek in het depôt door de Agent-Generaal (hoofd van het Immigratie-Departement) in het algemeen register als gehuwd zijnde inge­schre­ven. Hieraan konden zij echter geen rechtsgeldigheid ontlenen. Deze situatie gold ook na hun definitieve vestiging in Suriname na afloop van de contractperiode.

Deze situatie veroorzaakte dan ook grote moeilijkheden op erfrechte­lijk gebied: bij het overlijden van een van de partners kon de achterblijvende partner geen beroep doen op zijn/haar erfrechtelijk deel. Ook voor de kinderen leverde dit problemen op. Zij konden immers geen beroep op hun erfdeel bij het overlijden van de vader.

Partiële huwelijksregeling voor immigranten

Om de vestiging van Hindostanen in Suriname aantrekkelijk te maken trof het Koloniaal Bestuur in 1907 een speciale regeling voor huwelijkssluiting van de immigranten. De minimum huwelijks­leeftijd werd verlaagd voor mannen tot vijftien jaar en voor vrouwen tot dertien jaar. Een andere afwijking van het Burger­lijk Wetboek was dat wanneer aan het vereiste van toestemming van ouders, grootouders of voogden niet kon worden voldaan, omdat zij niet in Suriname maar in India aanwezig waren, toestemming door de Agent-Generaal kon worden gegeven. Toch maakten maar weinig mensen gebruik van deze regeling. Hindostaanse belangenorganisaties in het tweede en derde decennium van de twintigste eeuw (zoals de Surinaamsche Immigranten Vereeniging en Bharat Oeday) drongen bij het Koloniaal Bestuur tevergeefs aan op erkenning van het Hindostaanse huwelijk. Voor de koloniale autoriteiten was het concordantiebeginsel echter heilig.

Legalisering van Hindostaanse huwelijken: Aziatische huwelijkswetgeving

De jaren dertig betekenden een breuk in de Nederlandse opvattingen met betrekking tot het concordantiebeginsel. Deze breuk had te maken met de benoeming van Kielstra als gouverneur van Suriname (1933-1944). De plantagelandbouw in Suriname had zijn langste tijd gehad en Kielstra beschouwde de kleinlandbouw als de ruggengraad van de Surinaamse economie. Hij wilde voorkomen dat in navolging van de Creolen ook Hindostanen (en Javanen) de landbouw de rug zouden toekeren en massaal naar Paramaribo zouden vertrekken. In de optiek van Kielstra vormde versterking van het sociale verband van een groep de basis voor een permanente vestiging in de districten. Hij was van mening dat veel Javanen en Hindostanen het gevoel hadden dat zij in Suriname slechts geduld werden en niets hadden in te brengen. Zij hadden zich zwijgend te onderwerpen aan de geldende regels, ook al waren deze volstrekt niet in overeenstemming met hun rechtsopvattingen. Die praktijk veroorzaakte volgens Kielstra een toestand van rechtsonze­kerheid en een gevoel van achterstelling bij Hindostanen en Javanen. Volgens hem zouden deze groepen het legaliseren van gesloten huwelijken volgens hindoeïstische en islamitische traditie een erkenning zien als volwaardige burgers van Suriname.

In 1937 diende Kielstra zijn wetsontwerpen hindoes en mohammedanen [sic] (de zogeheten Aziatische huwelijkswetgeving) in bij de Koloniale Staten. In dit College (destijds gedomineerd door de lichtgekleurde Creoolse elite) bestonden echter bezwaren tegen deze wetsontwerpen. Als praktisch bezwaar werd aangevoerd dat de situatie van de Creoolse groep min of meer gelijk was aan die van de Hindostanen en Javanen en dat er desondanks geen specifieke maatregel was getroffen voor eerstgenoemde groep. Als principieel bezwaar werd aangevoerd de verbreking van de rechtsuniformiteit in Suriname met zijn heterogene bevolking. Wat bij deze Creoolse elite ook nog een rol speelde was dat aanvaarding van Kielstra’s wetgeving een verlies van de monopoliepositie van het christendom in Suriname zou betekenen. Niet-christelijke groepen zouden hierdoor rechten krijgen die in het verleden alleen voor het christendom gereserveerd waren. Deze (christelijke) Creoolse elite voelde zich zeer Nederlands en zag in Suriname graag het evenbeeld van wat in Nederland als goed werd gezien. Elke bestuursmaatregel die inbreuk maakte op de assimilatiepolitiek, werd door deze groep verworpen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de Statenleden in 1938 in meerderheid tot tweemaal toe de voorstellen van Kielstra verwierpen.

Kielstra liet het hierbij echter niet zitten. Na de bezetting van Nederland in 1940 door de Duitsers werd in Suriname de Staat van Beleg uitgeroepen die de gouverneur grote bevoegdheden toekende, ook op wetgevend terrein. Hij maakte hiervan gebruik door in 1940 zijn huwelijksverordenin­gen hindoes en moslims wettelijk vast te stellen, hoewel zij in geen enkel verband stonden met de toen uitgebroken Tweede Wereldoorlog. Tegen de wens van de Creoolse elite kon Kielstra alsnog zijn zin doordrijven. Op 25 januari 1945 werden beide regelingen alsnog bij Koninklijk Besluit bekrachtigd. Hiermee kreeg het hindoe en islamitisch huwelijk gelijk een wettelijke status nadat de hindoe of islamitische geestelijke het gesloten huwelijk bij de burgerlijke stand heeft aangemeld. Trouwen voor de burgerlijke stand is dus sinds 1940 geen wettelijk vereiste voor hindoes en moslims in Suriname. Met de legalisering van huwelijken volgens de hindoe en islamitische traditie werd weliswaar de eenheid van recht voor alle bevolkingsgroepen in Suriname doorbroken, maar zij betekende echter wel een versterking van de inbedding van de Hindostaanse (en Javaanse) cultuur in Suriname.

Foto’s: Sampreshan / Nationaal Archief

Dr. Hans Ramsoedh, historicus en publicist

Onlangs is voldoende geld verzameld om het zogeheten slavenregister openbaar te maken. De slavenregisters zijn boeken waarin van iedereen die in slavernij leefde het geboortejaar wordt vermeld en meestal ook met de naam van de moeder erbij. Verder staat er informatie over wanneer ze waren overleden, wanneer ze werden verkocht en wanneer ze werden vrijgelaten. De Universiteit van Nijmegen en in het bijzonder dr. Coen van Galen gaat in samenwerking met de Anton De Kom universiteit deze registers digitaliseren en online beschikbaar stellen. Deze database zal via de websites van het Nationaal Archief in Suriname en van het Nationaal Archief in Nederland kunnen worden bezocht.

Iedereen kan inde openbare database zoeken naar relevante informatie. Eerder waren al databases van Hindostanen, Javanen en Chinezen beschikbaar en toegankelijk gemaakt (zie: www.Gahetna). In principe kunnen degenen die daar behoefte aan hebben hun familienaam en wellicht hun roots traceren. Dat blijkt echter bepaald niet eenvoudig te zijn om allerlei redenen. Zo word ik soms benaderd door Hindostanen die hun roots willen traceren en vaak teleurgesteld zijn. Vooral wanneer het na veel zoeken tot in India, het toch niet is gelukt om hun roots te vinden. Een belangrijke reden is namelijk dat de familienamen meestal geen goed aanknopingspunt zijn voor een dergelijke zoektocht.

Reconstructie
Bij de afstammelingen van de tot slaafgemaakten, namelijk de Afro-Surinamers, de Afrikaanse Surinamers (Marrons) en Gemengden is het nog lastiger. Tenminste als men de Afrikaanse roots wil traceren. Het is te lang geleden en de tot slaafgemaakten hadden niet alleen geen familienaam, maar zij waren niet geregistreerd naar een regio/gebied in (West) Afrika. Overigens kan nu al op grond van de familienaam meestal wel de plantage worden getraceerd waar hun voorouders van afkomstig zijn. Prof. Humprey Lamur en anderen hebben boeken samengesteld waarin de familienamen voorkomen. Men kan digitaal ook bij namen van de Surinaamse plantages de naam van tot slaafgemaakten vinden, die bij een bepaalde plantage behoorden. De onderzoekers van de Universiteit van Nijmegen willen op grond van slavenregisters daarom vooral levensgeschiedenissen van Afro-Surinaamse families reconstrueren.

Geen familienamen in slavernij

Om meer inzicht te bieden zal ik het ontstaan van de Surinaamse familienamen in dit artikel behandelen. Vóór de afschaffing van de slavernij in 1863 werden al vele tot slaaf gemaakten vrij verklaard oftewel ‘gemanumitteerd’. Dat was meer op persoonlijke titel. Iemand die vrij wilde zijn of voor wie de vrijheid werd aangevraagd moest een manumissiebrief ontvangen. Van de wijzigingen stuurde men dan een briefje naar het plaatselijke districtskantoor dat het op zijn beurt naar Paramaribo stuurde waar het werd geregistreerd. Op die manier is alle informatie bewaard gebleven.In het archief in Suriname zijn er op dit moment 43 grote boeken. In deze registers gaat het om alle mensen die op privé-plantages hebben gewoond. De mensen die rechtstreeks onder het gouvernement (de toenmalige Surinaamse overheid) vielen, staan hier niet in. Maar dat is een relatief kleine groep; ook omdat sommige plantages die van het gouvernement waren, wel registraties hadden omdat ze tot de plantagelijst behoorden. Dus deze mensen werd beschouwd als ‘dingen/goederen’ die op de inventarislijst voorkwamen! Een voorbeeld is de grote suikerplantage Catharina Sophia, die was gevestigd in het district Saramacca.

Tot 1831 was het volgens de regels in Suriname zo geweest dat iemand die vrijkwam uit slavernij, de achternaam of familienaam kreeg van de voormalige eigenaar. Het woord ‘van’ werd er standaard tussen gevoegd. Bijvoorbeeld Van Ommeren. Het tussenvoegsel ‘van’ was toen minder populair in Suriname, want dat duidde erop dat je afkomstig was uit een familie in slavernij. In sommige gevallen liet men later dan ook het tussenvoegsel ‘van’ weg. Dat wilden slaveneigenaren eigenlijk niet en daarom is toen een regeling ingevoerd waarbij men geen familienamen meer mocht gebruiken die al bestonden in Suriname. De tot slaafgemaakten hadden dus alleen een voornaam. Ze mochten ook geen familienaam hebben van het gezag. De voornamen werden trouwens niet gegeven door de ouders van het kind, maar door de eigenaar! Er werden vaak Christelijke namen gegeven en ook namen gebaseerd op de klassieke oudheid (Caesar bijvoorbeeld) of beroemde personen (Napoleon). Soms werden ook Afrikaanse namen gegeven. Denk maar aan Codjo  uit het historische driemanschap Codjo, Mentoren Present, waarover onlangs in Suriname een plakkaat is onthuld. Er werden bijvoorbeeld ook namen als ‘Eersteling‘, gegeven; bedoeld wordt dat betrokkene het eerste kind is geweest van iemand.

Moederlijke lijn
De onderzoeker Alex Van Stipriaan isin de periode vóór 1863 namen tegengekomen als Chocolaad, Bedrog, Sultan, Poesje en Pompelmoes. Bepaalde planters die kinderen hadden verwekt met tot slaaf gemaakte vrouwen schonken hun eigen naam aan hun nakomelingen, zoals Coenders, Sanches, Claver, Wolff en Mac Donald. Zo hebben op verschillende wijze tussen 1832 en 1863 ruim 6.300 vrijgemaakten een familienaam gekregen (zie verder: Alex van Stipriaan (1990), ‘What’s in a name? Slavernij en naamgeving in Suriname tijdens de 18^e en 19^e eeuw’ in: Tijdschrift OSO, p. 25-46). Volgens de onderzoeker Coen Van Galen bestond een wettelijke fictie: ‘mensen in slavernij hebben geen vader, maar alleen een moeder en de eigenaar van de moeder is ook eigenaar van het kind’ (zie: Lezing dr. Coen van Galen 10 maart 2018 De Surinaamse slavenregisters). Al met al is duidelijk dat bij veel Afro-Surinamers, Afrikaanse Surinamers (Marrons) en Gemengden de matriarchale (moederlijke) afstamming belangrijk is, maar in de naamgeving is dat minder belangrijk geweest.  Bij Hindostanen en Javanen is juist de patriarchale (vaderlijke) lijn bij de afstamming dominant.

Geconstrueerde familienamen

In verband met de afschaffing van de slavernij moesten de vrijverklaarden een familienaam krijgen. In 1863 werd een commissie benoemd die mensen moest inschrijven in de Burgerlijke Stand en familienamen moest bedenken. Typisch Nederlands klinkende zoals Janssen mocht bijvoorbeeld niet, maar er moesten nieuwe namen worden gegeven. Er ontstond een situatie dat nieuwe namen werden bedacht of namen werden geconstrueerd bijvoorbeeld door omkering van letters. Uit deze opdracht van de commissie kwamen dan ook verschillende typen namen voort. Er ontstonden namen zoals Berghout, Wijntak, Lepelblad, Wijntuinen dergelijke die niet in Nederland voorkomen, maar wel heel Nederlands klinken. Anderen kregen zelfs een lichaamsdeel, zoals Neus als familienaam.

Ook namen van Nederlandse steden of gebieden werden gebruikt, zoals Zaandam en Amstelveen of Drenthe en Limburg. Maar bijvoorbeeld Amsterdam werd Madretsma. Vaak werden namen van planters omgedraaid. Dessé werd bijvoorbeeld Essed, Keizer werd Serkei. Kramsl werd Remark/Remak, Berg werd Greb/Grep, Muller werd Rellumen Olsen werd Neslo. Daarnaast zijn er de namen waarbij letters werden omgezet, of lettergrepen verwisseld: O’Niel werd Nielo, De Vries werd Vriesde, Salmijn werd Mijnals, Steenbok werd Boksteen en Fortuin werd Tuinfort. Bijzonder is dat Gerholdt werd omgezet in het bijna onuitspreekbare Tdlohreg. Ook kwam het veel voor, dat van bestaande namen letters werden afgehaald of juist toegevoegd: Lionarons werd Lionaar, Van der Veld werd Derveld; Labadio werd Labad, Da Fonseca werd Vonsee en Fonca.

Van bepaalde machtige planters zijn variaties van hun naam geconstrueerd. Bijvoorbeeld Alexander Cameron, die verschillende plantages in Coronie en Nickerie bezat, leverde namen op, zoals Camero, Kamrin, Camiron en Camron. Ook behielden sommigen de naam van de slaveneigenaar en in Coronie vaak van de Schotse slaveneigenaar, zoals Cruden en Douglas. De Afro-Caribiërs die geëmigreerd waren naar Suriname tijdens de bloeiende balata industrie in het begin van 20^steeeuw hadden al een familienaam. Zij hadden hun Engelse familienamen, zoals Campbell en deze zijn blijven voortleven.

District Para

In het district Para waar veel vrijverklaarden woonden en lang na de afschaffing bleven wonen en ook nog  vaak met elkaar verwant waren, zijn er enkele bijzonderheden in de naamgeving te signaleren. De naam van de planter Unico Wilkens, van plantage Osembo leverde verschillende constructies op: Kenswil, Kensmil, Densmil en Kensi. Een bijzonderheid is dat op plantage La Prosperité, alle familienamen met een P beginnen: Pieter, Posma, Plater, Plet, Pocornie, Pries, Pengel, Parun, Pieraq, Perotien Prossel. Op plantage Dordrecht begint ruim een derde van de namen met Sij- : Sijpenhof, Sijlman, Sijmeling, Sijtberg, Sijblom. Volgens onderzoeker Van Stipriaan waren er bepaalde grote families in het district Para. Bijvoorbeeld de familie Pengelop plantage La Prosperité (54 leden), de familie Linger op plantage Berlijn (52 leden) en de familie Klas op plantage Hannover (63 leden). In Para waar veel houtplantages waren, komen wij ook de familienamen die gelieerd zijn aan boomsoorten tegen, zoals Lokus, Ceder,Bijlhout, Groenhart en Letterboom. Een ander type familienaam werden namen die volgens de planters duiden op het karakter of gedrag van de vrijverklaarden. Er werden namen gegeven zoals Braaf(heid), Blijd, Tevredenen Getrouw.

Er bestaat een namenboek opgesteld door prof. Humprey Lamur over de Familienaam & Verwantschap van Geëmancipeerde Slaven in Suriname. Men kan via de plantages de Creoolse i.c. Afro-Surinaamse familienamen traceren. Er zijn ook 2.500 Afro-Caribische contractarbeiders naar Suriname geëmigreerd. Zij hadden vooral Engelse namen, zoals Poweren soms ook Franse namen, zoals Richelieu, Mathurinof Lecoufleur (Zie verder: Humphrey Lamur, Ruth Dors en N. Boldewijn in hun publicatie, West Indische Contract Arbeiders in Suriname, 1863-1899).

Afrikaanse namen

Men kan zich afvragen of de tot slaafgemaakten, voordat ze in Suriname aankwamen, een eigen Afrikaanse naam hebben gehad. Het blijkt dat vrijverklaarden die een Afrikaanse naam hadden meestal een Europese naam aannamen. ‘Een christelijke naam was respectabel en daar kon je beter mee voor de dag komen’, zo was de opvatting destijds. Mensen hadden er dus belang bij om zich bijvoorbeeld Petronella te noemen in plaats van Cubi, aldus onderzoeker Van Galen.

Wij geven ter informatie de veelgebruikte Afrikaanse namen gebaseerd op de geboortedag.

Bron:Encyclopedie Suriname 1914-1917: 501.

Behalve de namen Kwakoe en Kwassi en wellicht Codjo voor mannen en Kwasiba, Akuba en Adjuba voor vrouwen zijn deze namen nauwelijks terug te vinden in de geschreven geschiedenis. Hier en daar zijn er enkelingen die tegenwoordig een Afrikaanse voornaam aannemen. Maar over het algemeen zijn de ‘westerse’ namen blijven bestaan en ook totaal geaccepteerd. Tenslotte zij vermeld dat veel Afrikaanse Surinamers (Marrons) eveneens ‘westerse’ namen dragen, zoals Brunswijk of With. Er komen ook namen voor die te maken hebben met de slavernij, zoals Misiekaba. Er bestaan ook namen over de kwaliteit van de persoon, zoals Aboikoni (de jongen/man is slim). Een groot deel van de Gemengden, in het bijzonder de Mulatten (vermenging van Blanke met Creool) draagt de naam van de ‘Blanke tak’. Zij kunnen vaak wel hun Europese voorouders traceren aan de hand van hun familienaam. Een ander deel van de Gemengden draagt Chinese familienamen, omdat zoals bekend Chinese mannen -toen er heel weinig Chinese vrouwen waren- in Suriname getrouwd zijn met en/of kinderen hebben gekregen met Creoolse vrouwen. Bij de zogeheten Dogla’s( vermenging Hindostaan met Creool) komen wij vrij vaak Hindostaanse namen tegen, zoals Beharry en Mungroo. De vaders erkenden de kinderen. Bij veel Creolen werden de kinderen door de vader in een latere fase van het leven van het kind erkend. Daarom kwam naamsverandering voor bij deze personen. Zo werden bijvoorbeeld bepaalde kinderen die Gooding als familienaam hadden na verloop van tijd Brammerloo. Voorts hebben sommigen de naam van hun adoptie ouders gekregen. Bij de Inheemsen (voorheen ‘Indianen’) komen originele familienamen als Jubitana en Karwavodi voor, maar ook westerse namen als Artist en Indiaan. Tenslotte is het opmerkelijk dat in Suriname vrij vaak Joodse en Portugese familienamen voorkomen -ik heb het hier niet over de recente Braziliaanse immigranten. Er zijn slechts 500 Portugese immigranten uit Madeira naar Suriname geëmigreerd als contractarbeiders. Minder dan een derde was vrouw en bijna een kwart van Portugese immigranten overleed binnen een paar jaar. Er is dan ook veel vermenging geweest met vooral Creolen. Veel van hun familienamen zijn zogeheten patroniemen (zoon van… ). Bijvoorbeeld Alvares (zoon van Alvaro), Dias (zoon van Diogo), Fernandes (zoon van Fernando), Gonsalves (zoon van Goncalco), Lopes (zoon van Lopo), Mendes (zoon van Mendo), Nunes (zoon van Nuno), en Rodrigues (zoon van Rodrigo) (zie verder: Cynthia Brand Flu, De Portugese immigranten uit Madeira, in: Wi Rutu, juli 2006). Verder bepaalde familienamen gebaseerd op een plaats of streek. Oliveira, Texeira en Vasconcellos zijn streken in Portugal. Vieira is een plaats in Portugal (Vieira do Minho) en Bethancourt is een plaats in Frankrijk.    

Hindostaanse familienamen

Ook de meeste Hindostaanse contractarbeiders hadden geen familienamen. In 1916 had de overheid besloten dat Hindostanen in Suriname een familienaam (geslachtsnaam) zouden moeten aannemen, omdat het immigrantennummer minder bruikbaar was geworden. Er werden kinderen en vele kleinkinderen geboren en verwijzing naar het immigrantennummer –meestal terug te vinden in het zogeheten familieboek- werd bewerkelijk. ‘Kind van de immigranten met nummer xxxx was in het geval van de tweede generatie (in Suriname geboren kinderen) nog te volgen’, maar bij de derde generatie ((in Suriname geboren kleinkinderen) werd het veel ingewikkelder. Een deel van de Hindostanen die een familienaam had ingeschreven voordat de regeling van de geslachtsnaam van kracht werd kreeg de naam van de moeder als familienaam bij inschrijving. Er zijn dus Hindostanen die een familienaam in de maternale lijn (van (over)groot moeder) hebben.

Maar veel Hindostanen weigerden, draalden of hadden geen zin om een familienaam te kiezen. Pas in de jaren dertig en veertig werd in Suriname aandrang uitgeoefend en had bijna iedereen zich laten inchrijven onder een familienaam. Velen hebben hun (familie)naam toen zij uit India vertrokken gewijzigd of valse namen opgegeven, zoals Bidesie (vreemdeling). Matauli/Matwalie (metgezel), Bhagal/Bhaggan (vluchteling) of Rajcoomar (Prins). Er bestaan ook geconstrueerde familienamen als Sultaansingh (moslim en hindoenaam vermengd) of Bharatsingh (leeuw van India). Weer anderen hebben in Suriname singhachter hun naam laten plaatsen bij de inschrijving, terwijl bij anderen juist de singhis geschrapt. Bepaalde Brahmanen hebben in Suriname later hun kaste achtervoegsel bij hun naam laten plaatsen zoals Panday, Dube, Tewari, Sukul, Mishre/Missier of Sharma. Anderen hebben dit achtervoegsel als familienaam of het achtervoegsel Singh of Thakur (Thakoer) of Lal als familienaam aangenomen. Er was ook aanbevolen dat men bij inschrijving de registernaam –vaak een voornaam- als familienaam zou kiezen en de naam van de vader als voornaam. Maar velen hebben zich niet aan deze regel gehouden. Maar een deel heeft wel als familienaam de voornaam van hun (groot)vader.

Verkeerd geschreven Hindostaanse familienamen

Ook zijn familienamen verkeerd opgeschreven – in Suriname noemde men dat een verschrijving. Zo werd een Hindostaanse familienaam Bauer ingeschreven, terwijl het Bawer moest zijn. Baksh werd ook geschreven als Bakas of bocus (bij Rambocus). Twee voorbeelden van verkeerd opgeschreven familienamen ter illustratie:

De respectabele in India geboren pandit Bhawanbhiek noemde tijdens de inschrijving bij de burgerlijke stand zijn naam: Shrierammisier. De Creoolse ambtenaar heeft ram geschrapt met de opmerking: ”Baboeng a neng langa toemsi “(Baboen –een denigrerende aanspreekvorm- jouw naam is te lang). Destijds werd het zogeheten schoonschrift gebruikt bij de inschrijving van familienamen. Deze ambtenaar wilde blijkbaar niet teveel moeite doen om de naam volledig uit te schrijven. Ook de in India geboren heer Akram Ali zijn naam werd beperkt tot Akrum, ondanks zijn protest.

Het Engelse u werd vervangen door oe. Bandhu werd Bandhoe of Bhondoe. Mullu werd Malhoe. Soms werd Ch vervangen Tj. Naast het verschillend schrijven van dezelfde naam is soms een letter weggelaten. Krishna werd Kishna. Anderen hebben hun geslachtsnaam niet ingeschreven maar een andere familienaam gekozen De geslachtnaam Chunnee werd bijvoorbeeld vervangen door Chandisaw. Soms is de naam of achtervoegsel vernederlandst. Ganpat werd Gunput of Baldew werd Buldeo.

Mijn familienaam werd geschreven als Chunni. Dat was de naam van mijn paternale betovergrootvader blijkens de trouwakte uit 1904 van mijn paternale overgrootvader Halkorisaw Chunni (1865-1937). Mijn paternale grootvader Mahashay Soekdew schreef zijn familienaam pas in 1934 in bij de burgerlijke stand. Het werd Choenni en bij anderen werd het Choennie of Choenie.

Veel Hindostanen hebben de naam van de dag waarop zij zijn geboren als familienaam. Wij geven ter informatie Hindostaanse namen gebaseerd op de geboortedag.

Als men Lal (zoon) toevoegt, krijg men namen als Soekhlal, Budhulalof Mangroelal.

Anderen hebben namen verband houdend met hun beroep, zoals Makka(mais). Sommigen hebben hoogstwaarschijnlijk de naam van de stad waar zij uit vertrokken of zijn geboren als naam opgegeven, zoals Mathura/Mathoera, Ganga of Bindraban.  Bij de Hindoes zijn namen van godheden zoals Ram, Shiv (Sieuw) Visnu (Bisnnoe) gecombineerd met achtervoegsel als nath (afstammeling), dew (geschonken… of lal (zoon).  Ook zijn er namen verwant aan de weergesteldheid waarin men is geboren zoals Sukha (droogte) of Barsati (regentijd). Hindostaanse Moslims hebben namen waarin vaak Mohamed voorkomt of het achtervoegsel Khan. Soms hebben Hindostaanse Moslims hun hindoe familienaam behouden, zoals Bharos of Lachman.

Zoeken naar roots

In Trinidad hebben veel Brahmanen de familienaam Maharaj gekozen. Dat betekent Grote Koning, maar het zou volgens sommigen ook hoofdkok kunnen betekenen. In India wordt afwijzend en soms lacherig gereageerd op de naam Maharaj. Een collega (hoogleraar) uit Zuid Afrika vertelde mij dat hij veel last heeft van Indiërs die zijn familienaam niet wensen te accepteren en zijn ‘eigenlijke familienaam’ wil weten. Kortom: op grond van de meeste familienamen is dan ook heel lastig om de roots in India te traceren. In de database www.Gahetna zijn gegevens van ongeveer 77% (26.249records)van Hindostaanse contractarbeiders opgenomen. Velen raken teleurgesteld wanneer zij gegevens van hun voorouders niet kunnen vinden op grond van hun familienaam. En als ze wel relevante gegevens hebben gevonden, lijken zij in hun zoektocht in India meestal niet te slagen. Slechts een kleine groep heeft zijn roots kunnen vinden in India. Bovendien is een deel -bijna een kwart- van de gegevens van de Hindostaanse contractarbeiders verloren in Suriname door slecht beheer. Vaak bleek de lijst met gegevens verpulverd te zijn.

In 1922 is het Suriname agentschap en Suriname depot in Calcutta opgeheven. Het is niet bekend wat er is gebeurd met de administratie van dit agentschap over de contractarbeiders die zijn vetrokken naar Suriname. Daarom heb ik in Nederland laten nagaan of het archief van het Suriname agentschap in het Nationaal Archief in Nederland is terechtgekomen. Dat is niet het geval en ook in Jakarta (Indonesië) is gezocht in de archieven. Ik heb ook in Londen in de National Archives en de Britsch Library honderden documenten “doorgelopen’, maar niets hierover gevonden. Het lijkt mij indien het archief van de Suriname agentschap in Calcutta niet is vernietigd, dat in India verder moet worden gezocht. Ik heb de Archives of West Bengal in Calcutta/Kolkata bezocht. Wellicht is het daar terechtgekomen. Ik zag grote dozen en stapels dossiers in zeer slechte staat. Het kost zeer veel tijd en de nodige contacten om daar in de archieven onderzoek te mogen doen. Wellicht moet ook in de National Archives in New Delhi worden gezocht. De conclusie is helaas dat een deel van de Hindostaanse geschiedenis verloren is gegaan (Zie verder C. Choenni, Hindostaanse Contractarbeiders 1873-1920 pagina’s 403-406, heruitgegeven in oktober 2018 en Hindostaanse database/www.Gahetna).

De Indo-Guyanese onderzoekster Gaiutra Bahadur heeft in haar boek getiteld Cooliewoman haar zoektocht in India naar haar grootmoeder uitgebreid beschreven. Zij schijnt haar roots te hebbengevonden, maar weet dat niet zeker. De laatste keus was een DNA onderzoek om dit te verifiëren. Maar zij heeft dat –opmerkelijk genoeg- geweigerd! Zij vond het ‘beter zo te laten’. Blijkbaar was het zoekproces voor haar veel belangrijker dan de uitkomst.

Javaanse familienamen

Net als bij de Hindostaanse contractarbeiders hadden de Javaanse contractarbeiders doorgaans geen familienaam. Bepaalde adellijke familienamen, zoals als Hadiningrat kwamen wel voor als familienaam. Meestal had men een voornaam en een aanduiding zoon (Hadi) of dochter van. Meestal werd de vader genoemd en niet de moeder. De namen in de Javaanse database van het Nationaal Archief zijn dus voornamen en geen familienamen. Later werden deze namen vaak familienamen toen in de jaren vijftig ook Javanen werden verplicht om een familienaam (geslachtsnaam) te kiezen. Ennet als bij de Hindostanen werd bij de werving op Java gesjoemeld met namen. Vaak zijn valse namen gebruikt door de betrokkene of door de werver. Men wilde voorkomen dat de familie hen kon traceren, omdat zij stiekem zijn geëmigreerd. Anderen wilden gewoon een andere identiteit en een ander leven en hebben dus een andere naam gekozen. Ook zijn namen verkeerd opgeschreven. Er werd vaak ten onrechte beweerd dat men zou zijn betoverd en daarom heeft besloten om te emigreren. Het is dan ook heel erg lastig om de rootste traceren op Java en familie terug te vinden (zie verder: Henriëtte Mingoen, Namen en naamgeving bij de Javanen, in: Wi Rutu, juli 2006 en de Javaanse database/www.Gahetna). In Javaanse namen worden vaak kenmerken uitgedrukt, zoals  Slamet/Salamat (welzijn) of Trimo/Nrimo (dankbaar). Het voorvoegsel Su/Soe (goed/aardig) wordt ook gebruikt, zoals in Sukarnoof  Soeperman.Javanen hebben ook namen die gebaseerd zijn op vijf marktdagen: Legi, Pahing, Pon, Wageen Kliwon. Vervolgens wordt een achtervoegsel geplaatst. En zo komt in Suriname namen tegen, zoals  Poniman, Ponimin, Ponijem, Legiran, Legimman, Wagimin (zie verder: Mingoen 2006). Evenals bij Afrikanen en Hindostanen zijn ook weekdagen als geboortedag gebruikt voor namen. De dagen zijn: Senen (Maandag), Selasa (Dinsdag), Rebu (Woensdag), Kemis (Donderdag), Jumuah (Vrijdag), Setu (Zaterdag) en Ngahad (Zondag).  Maar dat is in veel mindere mate gedaan vergeleken met Hindostanen. De geboortedagen bijvoorbeeld Senen, Rebu of Kemis komen wel voor als (voor) naam en de andere geboortedagen nauwelijks (zie verder: Mingoen 2006).

Verder zijn er religieuze namen meestal gebaseerd op de Islam, waarbij vrij vaak de naam Mohamed met een voor of achtervoegsel voorkomt. Maar er zijn ook veel Sanskriet (Hindoe) namen. Voordat de Islam in de 15^deeeuw in Indonesië zijn intrede deed en langzamerhand de meerderheid zich bekeerde of zich liet bekeren, was Indonesië deels eerst Hindoeïstisch en later Boeddhistisch. Daarom hebben bepaalde namen als achtervoegsel  putra (zoon in het Sanskriet/Hindi).

Tot slot

Al met al is het traceren van de roots op grond van de familie- of geslachtsnaam om uiteenlopende redenen lastig. De DNA techniek geeft nu de mogelijkheid om wel de etnische afkomst en regio te bepalen van je roots. Zoals gezegd is het nauwelijks zinvol om in West Afrika te gaan zoeken naar de roots. Het zoeken in India en Indonesië levert dan ook niet veel succes op. Maar via een DNA test (het kost tegenwoordig ongeveer 70 euro) kan men bijvoorbeeld wel een beeld krijgen uit welk gebied men afkomstig is van bijvoorbeeld West Afrika. Zo heeft een Afro-Surinaamse artiest een DNA test laten doen. Zij hoopte af te stammen van het gebied Ghana en de stam der trotse Ashanti’s. Zij bleek echter af te stammen van het naburig gebied Sierra Leone en niet van de Ashanti’s. In het verleden werd vooral door bepaalde Creolen grappen gemaakt over Hindostaanse en Javaanse namen en werden deze namen (soms opzettelijk) verkeerd uitgesproken. Zij werden soms op denigrerende wijze aangesproken als (koelie)mai en baboeng of als paéof maé of min.  Gelukkig merken wij dat in de 21^steeeuw deze bejegening en dit gedrag ten positieve is veranderd. Nu doet iedereen zijn best om elkaars naam goed uit te spreken en dat is voor de saamhorigheid en natievorming van het Surinaamse volk een grote winst. Tenslotte kunnen geïnteresseerden in roots, in het bijzonder de afstammingsgeschiedenis terecht bij de Stichting voor Surinaamse genealogie. Deze stichting geeft jaarlijks twee nummers van hun tijdschrift uit, getiteld Wi Rutu. Men kan donateur worden voor minstens 25 euro per jaar en ontvangt dan het tijdschrift gratis. In het nummer van juli 2018 staat bijvoorbeeld een interessant artikel over “Herkomst van voorouders uit DNA. Elk jaar organiseert deze stichting een drukbezochte zogeheten Kon Makandra. Voor verder informatie zie: www.surinaamsegenealogie.nl.

Het is een feit dat het leven niet eeuwig is. Dagelijks is het komen en gaan van zielen. Frappant wordt het wel als  binnen een tijdsbestek van niet eens twee maanden, drie bijzondere zonen ervoor kiezen om het aardse te verlaten. Ja! Het Surinaamse, Nederlandse en Caraïbische gebied schrok er wel van.

De Surinaamse dichter Michael Slory zei op 18 december 2018 de wuivende kokospalmen vaarwel en de Surinaams Nederlandse schrijfster Bea Vianen legde op 6 januari 2019 voorgoed haar pen neer. Nog drie andere bijzondere zonen van Suriname verlieten ons, van wie Bhai als eerste ging op  19 december 2018, gevolgd door Shrinivási op 26 januari 2019 en Suraj op 9 februari 2019.

Sarnámi bewustzijn
Alle drie zonen hebben zich bezig gehouden met het Sarnámi bewustzijn. Ook het zoeken, accepteren en bevestigen van de Sarnámi identiteit binnen het kader van de Surinaamse letteren in context tot de nationale gedachte, vanuit de basis van kinderen van contractarbeiders van Indiase afkomst tot het verworden van volwaardige zonen en dochters van het beloofde land van Rama. Hiermee hebben ze zich constant beziggehouden en deze boodschap heeft zich ook geuit in hun gedichten.

Bhai, pseudoniem van James Ramlall, werd geboren op 26 januari 1935. Hij bereikte de leeftijd van 83 jaar. Bhai (betekent broer) studeerde in Nederland en in India. Hij promoveerde tot doctor in de filosofie en werd later onderdirecteur en directeur van afdeling Cultuur in Suriname. Hij is de oprichter van het conferentiecentrum ‘Caribbean Center’ te Lelydorp en actief bij de Nola Hatterman Art Academy. Hij heeft een gedichtenbundel op zijn naam staan “Vindu” (1982), wat ‘’Geheim’’ betekent.Hiervoor ontving hij de Literatuurprijs van Suriname 1980-1982.

Uniek is zijn simpele kijk op de dood. Bij een interview met het maandblad Parbode zegt hij dat hij niet bang is voor de dood: “Waarom zou ik? De dood wordt in het hindoeïsme Yama genoemd. Dit bestaat uit Ya en Ma. Keer je de lettergrepen om, dan krijg je Maya, wat illusie betekent. De dood bestaat in principe niet.” Vaak zijn mensen bang om de dingen waarvan ze houden te verlaten, zegt Bhai. Hij vond ook dat hij zeker wel zou reïncarneren: “Om de goede dingen die ik heb opgestart voort te zetten.”

Een gedicht van hem, Khali Pyala (een leeg glas) vond ik ook zo inspirerend, dat ik tijdens mijn studie grafische vormgeving aan de AHKCO een studiewerkstuk ervan maakte. Het korte krachtige gedicht zei mij zoveel dat ik mijn vrije visie erop kon illustreren en handmatig, letter voor letter de letters van het gedicht aanbracht op het tekenpapier. Bij elke uitgewreven letter nam ik een stilte van concentratie, want een foutje van letter en spatie zou het hele werkstuk knoeien.

Bhai had letterlijk een stempel op mij gedrukt tijdens dit proces dat nog steeds is bijgebleven. In 2015 ontmoette ik hem voor het laatst in Paramaribo.

Ik ben een glas – leeg –

Dat staat te wachten

Op een tafel

In een onbewoond vertrek

Ik heb geen verlangen

Maar ben tevreden

Als ik ooit

Iemand laven mag

  [uit Bhai, Vindu, 1982]

Shrinivási, pseudoniem van Martinus Haridat Lutchman, werd geboren op 12 december 1926. Hij bereikte de leeftijd van 92 jaar. Hij overleed in Curaçao waar hij ook de laatste jaren woonde. In maart 2015 had ik de eer hem persoonlijk te ontmoeten.

Ik was met een groepje kunstenaars op bezoek in Curaçao. Toen hij ervan hoorde, kon hij het niet nalaten ons op te zoeken. Voor mij was het eerst een raar gevoel de Shrinivási te zien. Een heel ander persoon dan wat ik van foto’s gewend was. Oud, vergrijst, tenger maar een constante sympathieke vriendelijk blik naar een ieder toe. Waarschijnlijk kwam dit voor de warme sympathie en empathie naar kunstenaars en het verlangen dat hij voelde voor het thuisland Suriname. En ook het feit dat de ontmoeting op Phagwadag was, bracht ons veel dichter bij elkaar. Er werd niet veel gediscussieerd. In het gezelschap  bijhorend was genoeg voor het begrijpen, voelen en de binding met Suriname. Frappant was het zeker toen het nieuws van het overlijden van Shrinivási via social mediabinnenkwam, ik ook op die plek stond waar hij waarschijnlijk ooit zelf had gestaan toen hij de ingeving kreeg van het bijzonder gedicht “Toen realiseerde hij zich”. Met een paar kennissen had ik die zaterdag gekozen om het plantagegevoel van Commewijne op te snuiven. Een vriend appte het droevige bericht en ik besefte dat ik dus op zijn terrein stond. Namelijk op de oever van de kruising van de Commewijne en Suriname rivier. Toen drong het gedicht van hem tot mij door en omdat ik wist dat dit gedicht hier vlakbij op een plaat is geplaatst, moest ik het opzoeken. Aangekomen op de plek, bij de aanlegsteiger van de boten, vlak voor het terrein van de politiepost van Nieuw Amsterdam, waar men ooit het verbindende gedicht, op een plaat, als monument geplaatst heeft, woog het verlies van Shrinivási meer op. Namelijk de plaat waar het gedicht op was gegrafeerd was er niet meer. Leeg! Alleen de sokkel stond er nog. 

Met teleurstelling deed ik navraag bij de vlakbij liggende politiepost en kreeg te horen dat iemand het al een tijdje terug had weggebracht. Ik heb mij nu nog erin berust dat verantwoordelijken het hebben weggehaald om het te restaureren. Hopelijk komt het gauw terug in een veel betere setting.

 Toen realiseerde hij zich

dat de rivier

toch maar een oever had

waarop hij stond

en naar de verte keek

waarin een beeld

uit vroegere dagen

langzaam maar zeker

was opgelost

zodat er toekomst

noch verleden was

verlangen niet

en eindelijk geen verdriet.

Suraj, pseudoniem van Jan Srudjnarainsingh Soebhag, werd geboren op 9 maart 1959. Hij bereikte de leeftijd van 59 jaar. Van deze drie zonen van Suriname heb ik met Suraj het meeste opgetrokken. Suraj heb ik leren kennen in 1982 te Nieuw Charlesburg. In ditzelfde jaar had hij zijn gedichtenbundel Meri Awáz uitgegeven.
Aangezien hij wist dat ik illustraties maakte en af en toe ook wat schreef, was er regelmatig contact tussen ons. Helaas hebben wij zijn idee, om gedichten te illustreren nooit kunnen realiseren. Toen woonde hij aan de Sohawanweg en was werkzaam bij het Ministerie van Cultuur, afdeling Cultuurstudies. Wij maakten deel uit van een jongerenorganisatie J.O.C.O. (Jongeren Organisatie Charlesburg & Omgeving). Naast een heleboel andere culturele activiteiten voor de buurt, gaven wij een kwartaalblad uit met de naam Awáz. 

Toen al was Suraj  verbonden bij het blad Bhásá. Dit blad heeft hij later, tot zijn dood in  februari 2019, heel goed met een heleboel wetenswaardigheden en feiten digitaal uitgegeven.

Voorts heeft hij constant zijn krachten gegeven aan de Culturele Unie Suriname. Tijdens deze periode heb ik ook regelmatig verschillende projecten samen met hem uitgevoerd.

Een hele unieke ervaring voor hem was, dat hij in 2013 de hoofdprijs won met zijn compositie ‘he Pa Tudje Pranaam’ van het uitgeschreven zangwedstrijd over Hindi en Sarnami Pop liederen in Suriname.

Frappant en triest voor mij was, dat ik tijdens zijn ziekbed in Suriname was en op de dag van zijn crematie het vliegtuig terug moest pakken naar Nederland. Het spijt mij nog steeds dat ik geen afscheid van hem heb kunnen nemen.

Suraj :

merá mez ke gor tut gayi

lafzon par jo bát áyi

andhere men ruk gayi

gilás jo mez par thá

dhalakke phut gayi

een poot van mijn tafel brak

ongesproken bleef het woord

dat in het donker op mijn lippen kwam

een glas dat op tafel stond

viel met een klap kapot