Na de afschaffing van de immigratie van Hindostanen naar Suriname vanuit India in 1917, werden er pogingen onder­nomen om de vrije vestiging van Hindostanen aan te moedigen. Er was vooral een nijpend tekort aan Hindostaanse vrouwen. Vermeldenswaard is dat vanwege de Eerste Wereldoorlog twee lichtingen van contract­ar­beiders Suriname niet hebben bereikt. Zij waren al geselec­teerd en hebben tever­geefs gewacht op transport naar Suriname. Zij werden terug­ge­stuurd naar hun woonplaats in India. Het probleem was dat weinig trans­port­schepen beschikbaar waren, omdat deze gevorderd waren om troepen te vervoeren naar de oorlogs­ge­bieden. Bovendien was de kans op aanslagen door Duitse onder­zee­boten (met zogeheten torpedo’s) heel groot. Onder leiding van de toenmalige belang­rijkste Hindostaanse organi­satie, de Surinaamse Immigranten Vereniging (SIV) ‑later veran­derde de naam in Bharat Oeday (opkomend Hindostan)- werden acties onder­nomen ten behoeve van de vrije vestiging van Hindostanen in Suriname. Nadat het zenden van ‘verzoek­brieven’ geen resultaat opleverde werd besloten om een vierkoppige delegatie in 1920 naar India te sturen. Deze delegatie heeft ondermeer gesproken met Mahatma Gandhi, maar dat was tever­geefs.

Een laatste poging om de vrije vestiging uit India naar Suriname op gang te krijgen werd onder­nomen in oktober 1935 door pandit Bhawanibhikh Shriemisier. Hij was in India geboren en kwam als contract­ar­beider naar Suriname samen met zijn moeder die weduwe was geworden en zijn jongere broer. Zij waren uit vrije wil uit India vetrokken omdat het loon dat zij konden verdienen in Suriname veel hoger was dan in India. Zij arriveerden in 1893 in Suriname met het schip Hereford II (hij noemde het schip Harphoet) en werden te werk gesteld op plantage Poelwijk (district Commewijne). Omdat er toentertijd geen hoogge­kwa­li­fi­ceerde pandit was in Suriname, vertrok Bhawanibhikh in 1900 naar Guyana om daar een pandi­top­leiding te volgen. Hij werd een gezag­heb­bende pandit in Suriname, maar ook een zakenman. Zijn zoon Hemradj werd in 1958 de eerste Hindostaanse minister van Justitie in Suriname. Toen pandit Bhawanibhikh voldoende geld had gespaard is hij via Guyana met een schip naar India vertrokken om onder meer de grote Indiase leider Mahatma Gandhi te ontmoeten. Hij verzocht ook de Mahatma (Grote Geest) om een boodschap te geven aan de Hindostanen in Suriname.

Pandit Bhawanibhikh Shrimisier (op de foto uiterst links) werd omstreeks 1878 geboren in India, in het district Basti in de staat Uttar Pradesh. Hij arriveerde in april 1893 met het schip Hereford II in Suriname samen met zijn moeder, die weduwe was, en een jongere broer. Pandit Shrimisier was een gezag­heb­bende pandit. Hij overleed op hoge leeftijd in 1975.

Boek in het Hindi

Pandit Bhawanibhikh Shriemisier heeft zijn levens­verhaal laten vastleggen in een boek dat is verschenen in 1957 in het Hindi in India. In dit boek is de brief met de tekst van de boodschap van Mahatma Gandhi in het Hindi opgenomen.

Mahatma Gandhi schreef de onder­staande boodschap in het Hindi.

Bron: Biografie Pandit Shriemisier in het Hindi

Deze boodschap luidt vrij vertaald in het Nederlands:

Pandit Bhawanibhikh Mishre uit Dutch Guyana is samen met Shri Banarsi Dass Chatur Vedi bij mij gekomen om mij te ontmoeten en vroeg mij om een boodschap voor de Surinaamse Migranten. Ik heb slechts dit verzoek aan jullie, en dat is dat jullie altijd eensgezind moeten samen leven, de zuiverheid van het leven in acht nemen en in gesprekken, Hindi en Hindoestani taal gebruiken, Hindi scholen en ‑bibli­o­theken oprichten.

 Magnabadi, Wardha

11 oktober 1935

M.K. Gandhi

Invoering familie­namen

Overigens moest zijn familienaam luiden Shrierammisier. De Creoolse ambtenaar heeft ram geschrapt met de opmerking: ”Baboeng a neng langa toemsi “(Baboen –een denigre­rende aanspreekvorm- uw naam is te lang). Destijds werd het zogeheten schoon­schrift gebruikt bij de inschrijving van familie­namen. Deze ambtenaar wilde blijkbaar niet teveel moeite doen om de naam volledig uit te schrijven. In 1916 had de Surinaamse overheid namelijk besloten dat Hindostanen in Suriname een familienaam (geslachtsnaam) zouden moeten aannemen, omdat het immigran­te­nummer minder bruikbaar was geworden. Er werden kinderen en vele klein­kin­deren geboren en verwijzing naar het immigran­te­nummer –meestal terug te vinden in de zogeheten familieboek- werd bewer­kelijk. Kind van de immigranten met nummer xxxx was in het geval van de tweede generatie (in Suriname geboren kinderen) nog te volgen, maar bij de derde generatie ((in Suriname geboren klein­kin­deren) werd het veel ingewik­kelder. Bijvoorbeeld, Sukhia dochter van R1646, Ramraji klein­dochter van R1666, etc. Een deel van de Hindostanen dat een familienaam had ingeschreven, voordat de regeling van de geslachtsnaam van kracht werd, kreeg de naam van de moeder als familienaam bij de inschrijving.

Halkorisaw ke palwar (familie van Halkorisaw). Er werd toentertijd een onder­scheid gemaakt. De roepnaam werd nog steeds gebruikt en met betrekking tot de familienaam werd gezegd: Tu log ke kon naam (bedoeld werd de officiële naam) chale he. Langzamerhand werd vooral met het uitsterven van de Hindostaanse immigranten de ingeschreven familienaam steeds vaker gehan­teerd. Overigens hebben velen hun (familie)naam toen zij uit India vertrokken gewijzigd of valse namen, zoals bijvoor­beeld Bhikharie (bedelaar) of Garib (arm) opgegeven (zie verder: C. Choenni, Over het ontstaan van familie­namen op Hindorama.com). Men koos vaak met medewerking van de officiële wervers in India een valse naam om niet terug gevonden te worden bij de subdepots en het hoofd­depot in Calcutta. Veel jonge­mannen waren namelijk gevlucht van huis om te kunnen emigreren. Zij werden meestal tever­geefs door hun familie opgespoord. Bepaalde Hindostaanse jonge­mannen waren bijvoor­beeld gevlucht omdat zij het voedsel hadden opgegeten dat voor hun oudere broer was bestemd. De praktijk was toen in India dat vanwege de schaarste aan voedsel de oudere broer eerst at en de restjes gingen naar de jongere broers. Het is zelfs voorge­komen dat sommige Hindoes een moslimnaam hebben aange­nomen. Zo is een hindoe emigrant behorende tot de schrij­vers­kaste (Kayastha) onder de moslimnaam Ascarali geëmi­greerd naar Suriname (zie J.M.M. De Klerk. De immigratie der Hindostanen 1953, pagina 69, noot 48).

Zoektocht

Daarom is op grond van de meeste familie­namen het heel lastig om de roots i.c. voorouders in India te traceren. In de database Gahetna zijn gegevens van ongeveer 77% (26.2490 records) van Hindostaanse contract­ar­beiders opgenomen. Tijdens hun zoektocht raken velen teleur­ge­steld wanneer zij gegevens van hun voorouders niet kunnen vinden op grond van hun familienaam. En als ze wel relevante gegevens hebben gevonden lijken zij in hun zoektocht in India meestal niet te slagen. Vaak wordt men opgelicht door bepaalde bureaus of sommige Indiërs beweren al te graag dat zij familie zo om een relatie te hebben in het buitenland. Slechts een kleine groep heeft zijn roots kunnen vinden in India. Daarnaast had een heel kleine groep contact behouden via brieven en is het contact gebleven. Anderen hadden brief­verkeer, maar door het beide wereld­oor­logen is hun brief­verkeer opgehouden. Ook is het soms voorge­komen dat de brieven uit India in Suriname zijn kwijt geraakt of niet bewaard.

Bovendien is een deel, bijna een kwart van de gegevens van de Hindostaanse contract­ar­beiders verloren in Suriname door slecht beheer (meestal is de lijst met gegevens verpulverd). Het Hoofddepot gevestigd in Calcutta is opgeheven in 1924 en het Agentschap overge­dragen aan De Nederlandse Consul-Generaal J.C. F. Deddes (zie J.M.M. De Klerk, De immigratie der Hindostanen 1953, pagina 180,181). Het is niet bekend wat er is gebeurd met de admini­stratie over de contract­ar­beiders die zijn vetrokken naar Suriname. Daarom heb in Nederland laten nagaan of het archief van het Suriname agent­schap in het Nationaal Archief in Nederland is terecht­ge­komen. Dat is niet het geval en ook in Jakarta (Indonesië) is gezocht in de archieven. Ik heb ook in Londen in de National Archives en de Britisch Library honderden documenten ‘nagelopen’, maar niks relevants gevonden. Het lijkt mij indien het archief van het Suriname Agentschap in Calcutta niet is vernietigd dat in India moet worden gezocht. Ik heb de Archives of West Bengal in Calcutta bezocht. Wellicht is het daar terecht­ge­komen. Ik zag grote dozen en stapels dossiers in zeer slechte staat. Het kost zeer veel tijd en de nodige contacten om daar in de archieven onderzoek te mogen doen. Wellicht moet ook in de National Archives in New Delhi worden gezocht. De conclusie is helaas dat een deel van de Hindostaanse geschie­denis verloren is gegaan.

Fotobijschriften: Standbeeld Mahatma Gandhi te Paramaribo (Suriname) en prof. dr. Chan E.S. Choenni
Met dank aan Roy Khemradj en Prim Girjasing voor de foto van pandit Bhawanibhikh.

Het beeld van Suriname als een raciaal paradijs is tegen­woordig een populaire visie op de Surinaamse samen­leving. Culturele diver­siteit wordt aange­prezen als kenmerk van Suriname en de Surinaamse nationale identiteit. Tijdens de ACP/EU-parle­men­taire verga­dering die in november 2012 in Suriname werd gehouden hield de toenmalige Surinaamse minister van Binnenlandse Zaken, Moestadja, een lezing met als titel Eenheid in verschei­denheid. Hierin typeerde hij Suriname als een ‘raciaal paradijs’. Zo stelde hij: ‘Wij vinden het vanzelf­sprekend dat de etnische groepen van elkaar verschillen en elk hun eigen leefstijl hebben. Wij vinden het normaal dat wij één natio­na­liteit bezitten en samen een samen­leving vormen. (…) de eenheid zit in de accep­tatie van de verschei­denheid. Wij allen vinden het normaal en ook goed dat wij niet hetzelfde zijn. Dat is onze kracht’. Volgens de plaat­se­lijke pers kreeg de bewindsman nog net geen staande ovatie van de aanwezige ACP/EU-parle­men­ta­riërs.

Dit is wat in de literatuur nation branding wordt genoemd, de wijze waarop een land zich naar buiten toe wenst te presen­teren. Vergelijk het met de presen­tatie van Nederland naar de buiten­wereld als een gidsland en een tolerant land, een beeld dat inmiddels achter­haald is. Klopt dit beeld van Suriname als een raciaal paradijs?

In de koloniale periode (1863–1945) stonden natie­vorming en nationale identiteit in Suriname  in het teken van assimi­latie aan de Nederlandse taal en cultuur. Deze politiek heeft echter niet geleid tot een verdwijning van de culturele eigenheid van de diverse bevol­kings­groepen. Iedere groep heeft wel in meer of mindere mate een proces van accul­tu­ratie in Nederlandse richting ondergaan, maar tegelij­kertijd elementen van de oorspronke­lijke cultuur behou­den.

Na 1945 nam de bete­kenis van de Nederlands-Europese boven­groep in politiek en in sociaal-cultureel opzicht af. Overna­me van het wester­se school­systeem leidde niet alleen tot het overbruggen van de culturele kloof tussen de diverse bevol­kingsgroepen in Suriname, maar betekende ook voor veel Hindostanen, Javanen en Creolen een bewuste herorië­ntatie op de eigen culturele tradi­tie. Daarmee werd ook het cultu­reel antago­nisme tussen de diverse segmen­ten bevorderd.

In Suriname wordt al sinds de jaren vijftig wordt het multi-etnische karakter van de Surinaamse samen­leving uitge­dragen. Dit zien we vooral terug in de aanzicht­kaarten uit deze jaren waarop vooral kinderen figureren.

In de jaren zestig worden de multi-etnische presen­taties op aanzicht­kaarten kleur­rijker en in plaats van kinderen zien we volwas­senen die het multi-etnische karakter van Suriname uitdragen. In de jaren zeventig en daarna wordt de presen­tatie van het multi-etnische Suriname expres­siever en ‘glossiër’.

Cultuurstrijd

Culturele diver­siteit als een kenmerk van de Surinaamse nationale identiteit was in de jaren vijftig, zestig en zeventig van de twintigste eeuw echter geen vanzelf­spre­kendheid. In die jaren woedde er latent een ‘cultuur­strijd’ in Suriname: Creolisme versus Hindostanisme. Creoolse cultuur­na­ti­o­na­listen beschouwden in de jaren vijftig en zestig de Afro-Surinaamse cultuur als de grondslag van de nationale identiteit van Suriname en het bestaan van de Hindostaanse en Javaanse cultuur als een hinderpaal voor de ontwik­keling van een nationale Surinaamse cultuur. Deze natio­na­listen wezen culturele pluri­for­miteit af omdat zij deze strijdig achtten met het idee van ‘nationale eenheid’. Indicatief in dit verband is de afwijzing door de natio­na­listen van de in 1959 geïntro­du­ceerde nieuwe Surinaamse vlag. Zij beschouwden deze als een splijtzwam: ‘een vlag die verdeelt en heerst, apartheid propa­geert, frustreert en niet deugt’, aldus de dichter Dobru.

Hindostaanse intel­lec­tuelen zagen niets in het Creools natio­na­lisme; zij beschouwden het als ‘bekrompen creolisme’ en een overwaar­dering van de Creoolse cultuur. In tegen­stelling tot de Creoolse cultuur­na­ti­o­na­listen benadrukten zij daaren­tegen de culturele verschei­denheid van Suriname waarbij alle culturen gelijk­waardig waren en onderdeel vormden van de Surinaamse nationale cultuur. Eenheid in verschei­denheid werd het Hindostaanse antwoord op het Creoolse cultuur­na­ti­o­na­lisme. Dit concept is afkomstig van een essay van Jan Adhin dat hij in 1957 publi­ceerde, een aan de Rig-Veda ontleende filosofie. Hoewel Adhin in zijn essay niet refereerde aan de ideologie van cultuur­na­ti­o­na­listen was zijn concept van Eenheid in verschei­denheid in eerste instantie een cultuur­fi­lo­so­fisch antwoord op de gewenste culturele homoge­ni­sering van de zijde van de Creoolse cultuur­na­ti­o­na­listen. In plaats van assimi­latie was Adhin voorstander van cultuur­syn­these, een gemeen­schap­pe­lijke eenheids­cultuur waarbinnen elke bevol­kings­groep haar cultuur en traditie behield. Die eenheids­cultuur werd in zijn optiek, in tegen­stelling tot cultuur­na­ti­o­na­listen, bepaald door de Nederlands-westerse cultuur met het Nederlands als eenheidstaal waarbij elke groep daarnaast haar cultuur en eigen taal behield. Creoolse natio­na­listen betichtten Adhin van een hokjes­men­ta­liteit, het fnuiken van natie­vorming, het zaaien van verdeeldheid en zelfs van racisme. Drie decennia later zou Adhin over de beschul­di­gingen van de zijde van de natio­na­listen verklaren dat zij die hem toen een hokjes­geest­men­ta­liteit toedichtten, in de jaren zeventig en daarna druk bezig waren in Nederland te strijden voor behoud van de eigen (Creoolse) culturele identiteit. In Creools natio­na­lis­tische kringen werden manifes­taties van Hindostaans zelfbe­wustzijn en insti­tu­ti­o­na­li­sering van de Hindostaanse cultuur in de jaren vijftig en zestig opgevat als Hindostanisme, dat wil zeggen, separa­tis­tische tendenties die een bedreiging vormden voor de eenwording van Suriname.

De cultuur­strijd bleef echter latent. Dit heeft enerzijds te maken met de pacifi­ce­rende invloed van de verbroe­de­rings­co­a­litie van Creolen, Hindostanen en Javanen op de inter­et­nische relaties, een coalitie die tussen 1958 en 1967 aan de macht was. Deze coalitie leidde namelijk tot een gelei­de­lijke afbraak van de geogra­fische, sociaal­eco­no­mische, politieke en culturele omheining die de verschil­lende bevol­kings­groepen in Suriname gescheiden hield, en daarmee tot hun integratie in de loop van de jaren zestig.

Omarming van culturele diver­siteit 

Ontwikkelingen in de jaren tachtig zouden leiden tot omarming of natura­li­sering van culturele diver­siteit in Suriname. Etniciteit verdween door de politieke ontwik­ke­lingen na 1980 naar de achter­grond. Tijdens de militaire dictatuur (1980–1987) raakte de Surinaamse bevolking verdeeld in pro of contra de militairen en na 1987 pro of contra Bouterse. Die tegen­stelling liep dwars door de etnische groepen heen. De communis opinio in Suriname was dat politieke stabi­liteit slechts kon worden bereikt door samen­werking tussen de etnische groepen. Deze ideologie van diver­siteit vond in de jaren negentig en daarna steeds meer ingang. Alle politieke partijen (etnisch en multi-etnisch) in Suriname beroepen zich thans op hun nationale trots en dienst­baarheid aan switi Sranan. Culturele diver­siteit wordt niet meer beschouwd als een relikwie van het etnisch denken, maar als voorwaarde voor politieke stabi­liteit en sociaal­eco­no­mische vooruitgang. Hiermee werd een belang­rijke stap gezet in de ‘natura­li­sering’ van het concept culturele diver­siteit in Suriname, dat wil zeggen culturele diver­siteit als een ‘natuur­lijke’ werke­lijkheid van Suriname dat als voorbeeld kan dienen voor de wereld. ‘Hoe wij hier ook samen kwamen, aan zijn grond zijn wij verpand’ is een strofe uit het Surinaamse volkslied die tegen­woordig in Suriname algemeen ingang heeft gevonden. In dit proces hebben politieke leiders in Suriname, bij wie het besef leeft dat samen­werking tussen groepen de enige mogelijkheid is, een pacifi­ce­rende rol vervuld. Het is dan ook niet verwon­derlijk dat het gedicht Wan Bon uit 1965 van de Surinaamse dichter Dobru, waarin ondanks de diver­siteit de eenheid van Suriname centraal staat, in de jaren negentig breed zou worden erkend als hét nationale gedicht en dat, zoals Michiel van Kempen schrijft, ‘voor velen als zodanig bijna sacrale waarde verkreeg’.

Niet onbelangrijk in het natura­li­se­rings­proces van culturele diver­siteit is de sterke groei van het toerisme in Suriname sinds het begin van de 21e eeuw, waarin eveneens de mythe van Suriname als een multi­cul­tureel paradijs wordt uitge­dragen, een mythe in deze context die in het bijzonder bestemd is voor buiten­landse consumptie. Zo wordt Suriname behalve als ideale ecobe­stemming in toeris­tische folders en op toeris­ten­beurzen geprezen als een multi-etnisch paradijs. Daarnaast wordt met de opkomst van het toerisme de naast elkaar staande moskee en synagoge aan de Keizerstraat in Paramaribo erbij gehaald als toonbeeld van ‘echte’ multi­cul­tu­ra­liteit of vreedzame co-existentie.

De uitspraken in de zomer van 2018 van de toenmalige Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken, Stef Blok, over multi-etnische samen­le­vingen leidden tot veel ophef. Hij kende geen multi-etnische samen­le­vingen waar dat goed ging. In dat verband noemde de minister Suriname een failed state die samenhing met de etnische opdeling. De Surinaamse regering nam geen genoegen met excuses en eiste dat de Nederlandse minister zijn woorden terug zou nemen. Met zijn uitspraak gaf de Nederlandse minister blijk van niet gehinderd te worden door kennis van de eigen Nederlandse geschie­denis. Suriname is een creatie van het Nederlandse koloni­a­lisme. Met uitzon­dering van de Inheemsen (voorheen Indianen genoemd) zijn alle groepen als tot slaaf gemaakten of als contract­ar­beiders door Nederland naar Suriname gehaald.

Hoewel Suriname op dit moment grote sociaal-econo­mische en politieke problemen kent, kan het beslist geen failed state worden genoemd. Bij een failed state denk ik aan de afwezigheid van centraal gezag, disfunc­ti­o­ne­rende insti­tuties en dreiging van binnenuit door gewapende of rebel­le­rende groepen. Suriname is beslist ook geen failed society. Ondanks dat etnische loyaliteit buiten­gewoon hardnekkig is gebleven, zijn de etnische relaties in Suriname over het algemeen niet conflic­tueus verlopen. Dit is in contrast met het buurland Guyana waar relaties tussen Creolen en Hindostanen tijdens verkie­zingen tussen 1960 en 2015 werden geken­merkt door raciale onlusten.

De mythe van vreedzame coëxis­tentie

De presen­tatie van Suriname als een raciaal of multi-etnisch paradijs is een mythe en bedoeld als window dressing. In het dagelijks leven is de vreedzame coëxis­tentie in Suriname het resultaat van een pragma­tische tolerantie en wordt de mythe van Suriname als een multi­cul­tureel paradijs veelal in sterk uitge­klede vorm naar voren gebracht: ‘leef en laat leven’, ‘als ik er maar geen last van heb’ en ‘wij slaan elkaar de hersens niet in’. Nationale feest­dagen zoals Phagwa, Divali, Idul Fitre, Keti Koti, Marrondag zijn vooralsnog vooral etnische hoogtij­dagen.

Surinamers hebben ‘geleerd’ met de bestaande culturele verschillen om te gaan, een waarde en een attitude die niettemin niet onder­schat mogen worden.

Illustratief voor deze Surinaamse pragma­tische tolerantie is een interview met de voorzitters van de moskee en de synagoge aan de Keizerstraat waarbij aan hen de vraag werd gesteld hoe het kwam dat beide religieuze insti­tuten vreedzaam naast elkaar konden bestaan. Hun antwoord was dat de goede verstand­houding onder meer voort­vloeide uit een goed parkeer­beleid. Op Joodse hoogtij­dagen mochten Joodse bezoekers op het parkeer­terrein van de moskee parkeren, en op Islamitische hoogtij­dagen was dat andersom. Een Surinaamse pragma­tische oplossing voor een ingewik­kelde en moeizame relatie tussen Joden en moslims elders in de wereld.

Foto’s: Hans Ramsoedh

Een seculiere staat betekent de scheiding van staat en religie. In bijna alle seculiere staten heeft alleen trouwen voor de burger­lijke stand een wette­lijke basis. Een kerkelijk of religieus huwelijk is in deze staten dan ook niet rechts­geldig. Lang niet alle Hindostanen in Nederland gaan eerst naar de burger­lijke stand gevolgd door een religieus huwelijk. In sommige gevallen kiezen Hindostaanse partners bewust ervoor om niet voor de burger­lijke stand te trouwen maar het te houden bij een huwelijk volgens de religieuze traditie. Het betekent in het laatste geval dat het ‘gesloten huwelijk’ geen wette­lijke status heeft. Beide partners zijn volgens de wet dus nog steeds ongetrouwd. In Suriname is dit anders. Hoewel Suriname een seculiere staat is, is voor de Hindostaanse en Javaanse bevol­kings­groep in 1940 een speci­fieke regeling getroffen op het terrein van huwelijks­sluiting volgens de eigen religieuze traditie. Deze bijdrage gaat over de legali­sering van het Hindostaanse huwelijk of bamboe­hu­welijk zoals het in de koloniale periode ook weleens werd genoemd.

Uniformiteit van recht in Nederland en in Suriname

Vanaf 1869 was het Nederlandse Burgerlijk Wetboek ook in Suriname van toepassing. Het betekende dat het recht in Suriname en daarmee dus ook het huwelijks­recht gelijk was aan dat in Nederland. Deze unifor­miteit van recht in Nederland en in Suriname wordt het concor­dan­tie­be­ginsel genoemd.

In de praktijk hielden de verschil­lende bevol­kings­groepen in Suriname zich aan de eigen tradities. Zo bleven Creolen uit de volks­klasse in meerderheid het concu­binaat of samen­wonen verkiezen boven het wettig huwelijk. Hindostaanse en Javaanse immigranten kozen voor het sluiten van een huwelijk voor hun godsdien­stige voorgangers. Trouwen voor de Burgerlijke Stand paste niet in hun religieus patroon.

In de praktijk bracht dit zowel bij de aankomst van de immigranten als na hun vestiging problemen met zich mee. Bij aankomst was het vrijwel onmogelijk het juridische bewijs van een gesloten huwelijk in India te leveren. Wel werden zij, zoals in de Britse koloniën het geval was, na onderzoek in het depôt door de Agent-Generaal (hoofd van het Immigratie-Departement) in het algemeen register als gehuwd zijnde inge­schre­ven. Hieraan konden zij echter geen rechts­gel­digheid ontlenen. Deze situatie gold ook na hun defini­tieve vestiging in Suriname na afloop van de contract­pe­riode.

Deze situatie veroor­zaakte dan ook grote moeilijk­heden op erfrechte­lijk gebied: bij het overlijden van een van de partners kon de achter­blij­vende partner geen beroep doen op zijn/haar erfrech­telijk deel. Ook voor de kinderen leverde dit problemen op. Zij konden immers geen beroep op hun erfdeel bij het overlijden van de vader.

Partiële huwelijks­re­geling voor immigranten

Om de vestiging van Hindostanen in Suriname aantrek­kelijk te maken trof het Koloniaal Bestuur in 1907 een speciale regeling voor huwelijks­sluiting van de immigranten. De minimum huwelijks­leeftijd werd verlaagd voor mannen tot vijftien jaar en voor vrouwen tot dertien jaar. Een andere afwijking van het Burger­lijk Wetboek was dat wanneer aan het vereiste van toestemming van ouders, groot­ouders of voogden niet kon worden voldaan, omdat zij niet in Suriname maar in India aanwezig waren, toestemming door de Agent-Generaal kon worden gegeven. Toch maakten maar weinig mensen gebruik van deze regeling. Hindostaanse belan­gen­or­ga­ni­saties in het tweede en derde decennium van de twintigste eeuw (zoals de Surinaamsche Immigranten Vereeniging en Bharat Oeday) drongen bij het Koloniaal Bestuur tever­geefs aan op erkenning van het Hindostaanse huwelijk. Voor de koloniale autori­teiten was het concor­dan­tie­be­ginsel echter heilig.

Legalisering van Hindostaanse huwelijken: Aziatische huwelijks­wet­geving

De jaren dertig betekenden een breuk in de Nederlandse opvat­tingen met betrekking tot het concor­dan­tie­be­ginsel. Deze breuk had te maken met de benoeming van Kielstra als gouverneur van Suriname (1933–1944). De planta­ge­landbouw in Suriname had zijn langste tijd gehad en Kielstra beschouwde de klein­landbouw als de ruggen­graad van de Surinaamse economie. Hij wilde voorkomen dat in navolging van de Creolen ook Hindostanen (en Javanen) de landbouw de rug zouden toekeren en massaal naar Paramaribo zouden vertrekken. In de optiek van Kielstra vormde versterking van het sociale verband van een groep de basis voor een perma­nente vestiging in de districten. Hij was van mening dat veel Javanen en Hindostanen het gevoel hadden dat zij in Suriname slechts geduld werden en niets hadden in te brengen. Zij hadden zich zwijgend te onder­werpen aan de geldende regels, ook al waren deze volstrekt niet in overeen­stemming met hun rechts­op­vat­tingen. Die praktijk veroor­zaakte volgens Kielstra een toestand van rechtsonze­kerheid en een gevoel van achter­stelling bij Hindostanen en Javanen. Volgens hem zouden deze groepen het legali­seren van gesloten huwelijken volgens hindoe­ïs­tische en islami­tische traditie een erkenning zien als volwaardige burgers van Suriname.

In 1937 diende Kielstra zijn wetsont­werpen hindoes en moham­me­danen [sic] (de zogeheten Aziatische huwelijks­wet­geving) in bij de Koloniale Staten. In dit College (destijds gedomi­neerd door de licht­ge­kleurde Creoolse elite) bestonden echter bezwaren tegen deze wetsont­werpen. Als praktisch bezwaar werd aange­voerd dat de situatie van de Creoolse groep min of meer gelijk was aan die van de Hindostanen en Javanen en dat er deson­danks geen speci­fieke maatregel was getroffen voor eerst­ge­noemde groep. Als princi­pieel bezwaar werd aange­voerd de verbreking van de rechts­uni­for­miteit in Suriname met zijn heterogene bevolking. Wat bij deze Creoolse elite ook nog een rol speelde was dat aanvaarding van Kielstra’s wetgeving een verlies van de monopo­lie­po­sitie van het chris­tendom in Suriname zou betekenen. Niet-chris­te­lijke groepen zouden hierdoor rechten krijgen die in het verleden alleen voor het chris­tendom gereser­veerd waren. Deze (chris­te­lijke) Creoolse elite voelde zich zeer Nederlands en zag in Suriname graag het evenbeeld van wat in Nederland als goed werd gezien. Elke bestuurs­maat­regel die inbreuk maakte op de assimi­la­tie­po­litiek, werd door deze groep verworpen. Het is dan ook niet verwon­derlijk dat de Statenleden in 1938 in meerderheid tot tweemaal toe de voorstellen van Kielstra verwierpen.

Kielstra liet het hierbij echter niet zitten. Na de bezetting van Nederland in 1940 door de Duitsers werd in Suriname de Staat van Beleg uitge­roepen die de gouverneur grote bevoegd­heden toekende, ook op wetgevend terrein. Hij maakte hiervan gebruik door in 1940 zijn huwelijksverordenin­gen hindoes en moslims wettelijk vast te stellen, hoewel zij in geen enkel verband stonden met de toen uitge­broken Tweede Wereldoorlog. Tegen de wens van de Creoolse elite kon Kielstra alsnog zijn zin doordrijven. Op 25 januari 1945 werden beide regelingen alsnog bij Koninklijk Besluit bekrachtigd. Hiermee kreeg het hindoe en islami­tisch huwelijk gelijk een wette­lijke status nadat de hindoe of islami­tische geeste­lijke het gesloten huwelijk bij de burger­lijke stand heeft aangemeld. Trouwen voor de burger­lijke stand is dus sinds 1940 geen wettelijk vereiste voor hindoes en moslims in Suriname. Met de legali­sering van huwelijken volgens de hindoe en islami­tische traditie werd weliswaar de eenheid van recht voor alle bevol­kings­groepen in Suriname doorbroken, maar zij betekende echter wel een versterking van de inbedding van de Hindostaanse (en Javaanse) cultuur in Suriname.

Foto’s: Sampreshan / Nationaal Archief

Dr. Hans Ramsoedh, histo­ricus en publicist

Onlangs is voldoende geld verzameld om het zogeheten slaven­re­gister openbaar te maken. De slaven­re­gisters zijn boeken waarin van iedereen die in slavernij leefde het geboor­tejaar wordt vermeld en meestal ook met de naam van de moeder erbij. Verder staat er infor­matie over wanneer ze waren overleden, wanneer ze werden verkocht en wanneer ze werden vrijge­laten. De Universiteit van Nijmegen en in het bijzonder dr. Coen van Galen gaat in samen­werking met de Anton De Kom univer­siteit deze registers digita­li­seren en online beschikbaar stellen. Deze database zal via de websites van het Nationaal Archief in Suriname en van het Nationaal Archief in Nederland kunnen worden bezocht.

Iedereen kan inde openbare database zoeken naar relevante infor­matie. Eerder waren al databases van Hindostanen, Javanen en Chinezen beschikbaar en toegan­kelijk gemaakt (zie: www.Gahetna). In principe kunnen degenen die daar behoefte aan hebben hun familienaam en wellicht hun roots traceren. Dat blijkt echter bepaald niet eenvoudig te zijn om allerlei redenen. Zo word ik soms benaderd door Hindostanen die hun roots willen traceren en vaak teleur­ge­steld zijn. Vooral wanneer het na veel zoeken tot in India, het toch niet is gelukt om hun roots te vinden. Een belang­rijke reden is namelijk dat de familie­namen meestal geen goed aankno­pingspunt zijn voor een derge­lijke zoektocht.

Reconstructie
Bij de afstam­me­lingen van de tot slaaf­ge­maakten, namelijk de Afro-Surinamers, de Afrikaanse Surinamers (Marrons) en Gemengden is het nog lastiger. Tenminste als men de Afrikaanse roots wil traceren. Het is te lang geleden en de tot slaaf­ge­maakten hadden niet alleen geen familienaam, maar zij waren niet geregi­streerd naar een regio/gebied in (West) Afrika. Overigens kan nu al op grond van de familienaam meestal wel de plantage worden getra­ceerd waar hun voorouders van afkomstig zijn. Prof. Humprey Lamur en anderen hebben boeken samen­ge­steld waarin de familie­namen voorkomen. Men kan digitaal ook bij namen van de Surinaamse plantages de naam van tot slaaf­ge­maakten vinden, die bij een bepaalde plantage behoorden. De onder­zoekers van de Universiteit van Nijmegen willen op grond van slaven­re­gisters daarom vooral levens­ge­schie­de­nissen van Afro-Surinaamse families recon­strueren.

Geen familie­namen in slavernij

Om meer inzicht te bieden zal ik het ontstaan van de Surinaamse familie­namen in dit artikel behan­delen. Vóór de afschaffing van de slavernij in 1863 werden al vele tot slaaf gemaakten vrij verklaard oftewel ‘gemanu­mit­teerd’. Dat was meer op persoon­lijke titel. Iemand die vrij wilde zijn of voor wie de vrijheid werd aange­vraagd moest een manumis­sie­brief ontvangen. Van de wijzi­gingen stuurde men dan een briefje naar het plaat­se­lijke districts­kantoor dat het op zijn beurt naar Paramaribo stuurde waar het werd geregi­streerd. Op die manier is alle infor­matie bewaard gebleven.In het archief in Suriname zijn er op dit moment 43 grote boeken. In deze registers gaat het om alle mensen die op privé-plantages hebben gewoond. De mensen die recht­streeks onder het gouver­nement (de toenmalige Surinaamse overheid) vielen, staan hier niet in. Maar dat is een relatief kleine groep; ook omdat sommige plantages die van het gouver­nement waren, wel registraties hadden omdat ze tot de planta­ge­lijst behoorden. Dus deze mensen werd beschouwd als ‘dingen/goederen’ die op de inven­ta­ris­lijst voorkwamen! Een voorbeeld is de grote suiker­plantage Catharina Sophia, die was gevestigd in het district Saramacca.

Tot 1831 was het volgens de regels in Suriname zo geweest dat iemand die vrijkwam uit slavernij, de achternaam of familienaam kreeg van de voormalige eigenaar. Het woord ‘van’ werd er standaard tussen gevoegd. Bijvoorbeeld Van Ommeren. Het tussen­voegsel ‘van’ was toen minder populair in Suriname, want dat duidde erop dat je afkomstig was uit een familie in slavernij. In sommige gevallen liet men later dan ook het tussen­voegsel ‘van’ weg. Dat wilden slavenei­ge­naren eigenlijk niet en daarom is toen een regeling ingevoerd waarbij men geen familie­namen meer mocht gebruiken die al bestonden in Suriname. De tot slaaf­ge­maakten hadden dus alleen een voornaam. Ze mochten ook geen familienaam hebben van het gezag. De voornamen werden trouwens niet gegeven door de ouders van het kind, maar door de eigenaar! Er werden vaak Christelijke namen gegeven en ook namen gebaseerd op de klassieke oudheid (Caesar bijvoor­beeld) of beroemde personen (Napoleon). Soms werden ook Afrikaanse namen gegeven. Denk maar aan Codjo  uit het histo­rische drieman­schap Codjo, Mentoren Present, waarover onlangs in Suriname een plakkaat is onthuld. Er werden bijvoor­beeld ook namen als ‘Eersteling’, gegeven; bedoeld wordt dat betrokkene het eerste kind is geweest van iemand.

Moederlijke lijn
De onder­zoeker Alex Van Stipriaan isin de periode vóór 1863 namen tegen­ge­komen als Chocolaad, Bedrog, Sultan, Poesje en Pompelmoes. Bepaalde planters die kinderen hadden verwekt met tot slaaf gemaakte vrouwen schonken hun eigen naam aan hun nakome­lingen, zoals Coenders, Sanches, Claver, Wolff en Mac Donald. Zo hebben op verschil­lende wijze tussen 1832 en 1863 ruim 6.300 vrijge­maakten een familienaam gekregen (zie verder: Alex van Stipriaan (1990), ‘What’s in a name? Slavernij en naamgeving in Suriname tijdens de 18^e en 19^e eeuw’ in: Tijdschrift OSO, p. 25–46). Volgens de onder­zoeker Coen Van Galen bestond een wette­lijke fictie: ‘mensen in slavernij hebben geen vader, maar alleen een moeder en de eigenaar van de moeder is ook eigenaar van het kind’ (zie: Lezing dr. Coen van Galen 10 maart 2018 De Surinaamse slaven­re­gisters). Al met al is duidelijk dat bij veel Afro-Surinamers, Afrikaanse Surinamers (Marrons) en Gemengden de matri­ar­chale (moeder­lijke) afstamming belangrijk is, maar in de naamgeving is dat minder belangrijk geweest.  Bij Hindostanen en Javanen is juist de patri­ar­chale (vader­lijke) lijn bij de afstamming dominant.

Geconstrueerde familie­namen

In verband met de afschaffing van de slavernij moesten de vrijver­klaarden een familienaam krijgen. In 1863 werd een commissie benoemd die mensen moest inschrijven in de Burgerlijke Stand en familie­namen moest bedenken. Typisch Nederlands klinkende zoals Janssen mocht bijvoor­beeld niet, maar er moesten nieuwe namen worden gegeven. Er ontstond een situatie dat nieuwe namen werden bedacht of namen werden gecon­strueerd bijvoor­beeld door omkering van letters. Uit deze opdracht van de commissie kwamen dan ook verschil­lende typen namen voort. Er ontstonden namen zoals Berghout, Wijntak, Lepelblad, Wijntuinen derge­lijke die niet in Nederland voorkomen, maar wel heel Nederlands klinken. Anderen kregen zelfs een lichaamsdeel, zoals Neus als familienaam.

Ook namen van Nederlandse steden of gebieden werden gebruikt, zoals Zaandam en Amstelveen of Drenthe en Limburg. Maar bijvoor­beeld Amsterdam werd Madretsma. Vaak werden namen van planters omgedraaid. Dessé werd bijvoor­beeld Essed, Keizer werd Serkei. Kramsl werd Remark/Remak, Berg werd Greb/Grep, Muller werd Rellumen Olsen werd Neslo. Daarnaast zijn er de namen waarbij letters werden omgezet, of letter­grepen verwisseld: O’Niel werd Nielo, De Vries werd Vriesde, Salmijn werd Mijnals, Steenbok werd Boksteen en Fortuin werd Tuinfort. Bijzonder is dat Gerholdt werd omgezet in het bijna onuit­spreekbare Tdlohreg. Ook kwam het veel voor, dat van bestaande namen letters werden afgehaald of juist toege­voegd: Lionarons werd Lionaar, Van der Veld werd Derveld; Labadio werd Labad, Da Fonseca werd Vonsee en Fonca.

Van bepaalde machtige planters zijn variaties van hun naam gecon­strueerd. Bijvoorbeeld Alexander Cameron, die verschil­lende plantages in Coronie en Nickerie bezat, leverde namen op, zoals Camero, Kamrin, Camiron en Camron. Ook behielden sommigen de naam van de slavenei­genaar en in Coronie vaak van de Schotse slavenei­genaar, zoals Cruden en Douglas. De Afro-Caribiërs die geëmi­greerd waren naar Suriname tijdens de bloeiende balata industrie in het begin van 20^steeeuw hadden al een familienaam. Zij hadden hun Engelse familie­namen, zoals Campbell en deze zijn blijven voort­leven.

District Para

In het district Para waar veel vrijver­klaarden woonden en lang na de afschaffing bleven wonen en ook nog  vaak met elkaar verwant waren, zijn er enkele bijzon­der­heden in de naamgeving te signa­leren. De naam van de planter Unico Wilkens, van plantage Osembo leverde verschil­lende constructies op: Kenswil, Kensmil, Densmil en Kensi. Een bijzon­derheid is dat op plantage La Prosperité, alle familie­namen met een P beginnen: Pieter, Posma, Plater, Plet, Pocornie, Pries, Pengel, Parun, Pieraq, Perotien Prossel. Op plantage Dordrecht begint ruim een derde van de namen met Sij- : Sijpenhof, Sijlman, Sijmeling, Sijtberg, Sijblom. Volgens onder­zoeker Van Stipriaan waren er bepaalde grote families in het district Para. Bijvoorbeeld de familie Pengelop plantage La Prosperité (54 leden), de familie Linger op plantage Berlijn (52 leden) en de familie Klas op plantage Hannover (63 leden). In Para waar veel houtplan­tages waren, komen wij ook de familie­namen die gelieerd zijn aan boomsoorten tegen, zoals Lokus, Ceder,Bijlhout, Groenhart en Letterboom. Een ander type familienaam werden namen die volgens de planters duiden op het karakter of gedrag van de vrijver­klaarden. Er werden namen gegeven zoals Braaf(heid), Blijd, Tevredenen Getrouw.

Er bestaat een namenboek opgesteld door prof. Humprey Lamur over de Familienaam & Verwantschap van Geëmancipeerde Slaven in Suriname. Men kan via de plantages de Creoolse i.c. Afro-Surinaamse familie­namen traceren. Er zijn ook 2.500 Afro-Caribische contract­ar­beiders naar Suriname geëmi­greerd. Zij hadden vooral Engelse namen, zoals Poweren soms ook Franse namen, zoals Richelieu, Mathurinof Lecoufleur (Zie verder: Humphrey Lamur, Ruth Dors en N. Boldewijn in hun publi­catie, West Indische Contract Arbeiders in Suriname, 1863–1899).

Afrikaanse namen

Men kan zich afvragen of de tot slaaf­ge­maakten, voordat ze in Suriname aankwamen, een eigen Afrikaanse naam hebben gehad. Het blijkt dat vrijver­klaarden die een Afrikaanse naam hadden meestal een Europese naam aannamen. ‘Een chris­te­lijke naam was respec­tabel en daar kon je beter mee voor de dag komen’, zo was de opvatting destijds. Mensen hadden er dus belang bij om zich bijvoor­beeld Petronella te noemen in plaats van Cubi, aldus onder­zoeker Van Galen.

Wij geven ter infor­matie de veelge­bruikte Afrikaanse namen gebaseerd op de geboor­tedag.

Bron:Encyclopedie Suriname 1914–1917: 501.

Behalve de namen Kwakoe en Kwassi en wellicht Codjo voor mannen en Kwasiba, Akuba en Adjuba voor vrouwen zijn deze namen nauwe­lijks terug te vinden in de geschreven geschie­denis. Hier en daar zijn er enkelingen die tegen­woordig een Afrikaanse voornaam aannemen. Maar over het algemeen zijn de ‘westerse’ namen blijven bestaan en ook totaal geaccep­teerd. Tenslotte zij vermeld dat veel Afrikaanse Surinamers (Marrons) eveneens ‘westerse’ namen dragen, zoals Brunswijk of With. Er komen ook namen voor die te maken hebben met de slavernij, zoals Misiekaba. Er bestaan ook namen over de kwaliteit van de persoon, zoals Aboikoni (de jongen/man is slim). Een groot deel van de Gemengden, in het bijzonder de Mulatten (vermenging van Blanke met Creool) draagt de naam van de ‘Blanke tak’. Zij kunnen vaak wel hun Europese voorouders traceren aan de hand van hun familienaam. Een ander deel van de Gemengden draagt Chinese familie­namen, omdat zoals bekend Chinese mannen ‑toen er heel weinig Chinese vrouwen waren- in Suriname getrouwd zijn met en/of kinderen hebben gekregen met Creoolse vrouwen. Bij de zogeheten Dogla’s( vermenging Hindostaan met Creool) komen wij vrij vaak Hindostaanse namen tegen, zoals Beharry en Mungroo. De vaders erkenden de kinderen. Bij veel Creolen werden de kinderen door de vader in een latere fase van het leven van het kind erkend. Daarom kwam naams­ver­an­dering voor bij deze personen. Zo werden bijvoor­beeld bepaalde kinderen die Gooding als familienaam hadden na verloop van tijd Brammerloo. Voorts hebben sommigen de naam van hun adoptie ouders gekregen. Bij de Inheemsen (voorheen ‘Indianen’) komen originele familie­namen als Jubitana en Karwavodi voor, maar ook westerse namen als Artist en Indiaan. Tenslotte is het opmer­kelijk dat in Suriname vrij vaak Joodse en Portugese familie­namen voorkomen ‑ik heb het hier niet over de recente Braziliaanse immigranten. Er zijn slechts 500 Portugese immigranten uit Madeira naar Suriname geëmi­greerd als contract­ar­beiders. Minder dan een derde was vrouw en bijna een kwart van Portugese immigranten overleed binnen een paar jaar. Er is dan ook veel vermenging geweest met vooral Creolen. Veel van hun familie­namen zijn zogeheten patro­niemen (zoon van… ). Bijvoorbeeld Alvares (zoon van Alvaro), Dias (zoon van Diogo), Fernandes (zoon van Fernando), Gonsalves (zoon van Goncalco), Lopes (zoon van Lopo), Mendes (zoon van Mendo), Nunes (zoon van Nuno), en Rodrigues (zoon van Rodrigo) (zie verder: Cynthia Brand Flu, De Portugese immigranten uit Madeira, in: Wi Rutu, juli 2006). Verder bepaalde familie­namen gebaseerd op een plaats of streek. Oliveira, Texeira en Vasconcellos zijn streken in Portugal. Vieira is een plaats in Portugal (Vieira do Minho) en Bethancourt is een plaats in Frankrijk.    

Hindostaanse familie­namen

Ook de meeste Hindostaanse contract­ar­beiders hadden geen familie­namen. In 1916 had de overheid besloten dat Hindostanen in Suriname een familienaam (geslachtsnaam) zouden moeten aannemen, omdat het immigran­ten­nummer minder bruikbaar was geworden. Er werden kinderen en vele klein­kin­deren geboren en verwijzing naar het immigran­ten­nummer –meestal terug te vinden in het zogeheten familieboek- werd bewer­kelijk. ‘Kind van de immigranten met nummer xxxx was in het geval van de tweede generatie (in Suriname geboren kinderen) nog te volgen’, maar bij de derde generatie ((in Suriname geboren klein­kin­deren) werd het veel ingewik­kelder. Een deel van de Hindostanen die een familienaam had ingeschreven voordat de regeling van de geslachtsnaam van kracht werd kreeg de naam van de moeder als familienaam bij inschrijving. Er zijn dus Hindostanen die een familienaam in de maternale lijn (van (over)groot moeder) hebben.

Maar veel Hindostanen weigerden, draalden of hadden geen zin om een familienaam te kiezen. Pas in de jaren dertig en veertig werd in Suriname aandrang uitge­oefend en had bijna iedereen zich laten inchrijven onder een familienaam. Velen hebben hun (familie)naam toen zij uit India vertrokken gewijzigd of valse namen opgegeven, zoals Bidesie (vreem­deling). Matauli/Matwalie (metgezel), Bhagal/Bhaggan (vluch­teling) of Rajcoomar (Prins). Er bestaan ook gecon­stru­eerde familie­namen als Sultaansingh (moslim en hindoenaam vermengd) of Bharatsingh (leeuw van India). Weer anderen hebben in Suriname singhachter hun naam laten plaatsen bij de inschrijving, terwijl bij anderen juist de singhis geschrapt. Bepaalde Brahmanen hebben in Suriname later hun kaste achter­voegsel bij hun naam laten plaatsen zoals Panday, Dube, Tewari, Sukul, Mishre/Missier of Sharma. Anderen hebben dit achter­voegsel als familienaam of het achter­voegsel Singh of Thakur (Thakoer) of Lal als familienaam aange­nomen. Er was ook aanbe­volen dat men bij inschrijving de regis­ternaam –vaak een voornaam- als familienaam zou kiezen en de naam van de vader als voornaam. Maar velen hebben zich niet aan deze regel gehouden. Maar een deel heeft wel als familienaam de voornaam van hun (groot)vader.

Verkeerd geschreven Hindostaanse familie­namen

Ook zijn familie­namen verkeerd opgeschreven – in Suriname noemde men dat een verschrijving. Zo werd een Hindostaanse familienaam Bauer ingeschreven, terwijl het Bawer moest zijn. Baksh werd ook geschreven als Bakas of bocus (bij Rambocus). Twee voorbeelden van verkeerd opgeschreven familie­namen ter illustratie:

De respec­tabele in India geboren pandit Bhawanbhiek noemde tijdens de inschrijving bij de burger­lijke stand zijn naam: Shrierammisier. De Creoolse ambtenaar heeft ram geschrapt met de opmerking: ”Baboeng a neng langa toemsi “(Baboen –een denigre­rende aanspreekvorm- jouw naam is te lang). Destijds werd het zogeheten schoon­schrift gebruikt bij de inschrijving van familie­namen. Deze ambtenaar wilde blijkbaar niet teveel moeite doen om de naam volledig uit te schrijven. Ook de in India geboren heer Akram Ali zijn naam werd beperkt tot Akrum, ondanks zijn protest.

Het Engelse u werd vervangen door oe. Bandhu werd Bandhoe of Bhondoe. Mullu werd Malhoe. Soms werd Ch vervangen Tj. Naast het verschillend schrijven van dezelfde naam is soms een letter wegge­laten. Krishna werd Kishna. Anderen hebben hun geslachtsnaam niet ingeschreven maar een andere familienaam gekozen De geslachtnaam Chunnee werd bijvoor­beeld vervangen door Chandisaw. Soms is de naam of achter­voegsel verne­der­landst. Ganpat werd Gunput of Baldew werd Buldeo.

Mijn familienaam werd geschreven als Chunni. Dat was de naam van mijn paternale betover­groot­vader blijkens de trouwakte uit 1904 van mijn paternale overgroot­vader Halkorisaw Chunni (1865–1937). Mijn paternale groot­vader Mahashay Soekdew schreef zijn familienaam pas in 1934 in bij de burger­lijke stand. Het werd Choenni en bij anderen werd het Choennie of Choenie.

Veel Hindostanen hebben de naam van de dag waarop zij zijn geboren als familienaam. Wij geven ter infor­matie Hindostaanse namen gebaseerd op de geboor­tedag.

Als men Lal (zoon) toevoegt, krijg men namen als Soekhlal, Budhulalof Mangroelal.

Anderen hebben namen verband houdend met hun beroep, zoals Makka(mais). Sommigen hebben hoogst­waar­schijnlijk de naam van de stad waar zij uit vertrokken of zijn geboren als naam opgegeven, zoals Mathura/Mathoera, Ganga of Bindraban.  Bij de Hindoes zijn namen van godheden zoals Ram, Shiv (Sieuw) Visnu (Bisnnoe) gecom­bi­neerd met achter­voegsel als nath (afstam­meling), dew (geschonken… of lal (zoon).  Ook zijn er namen verwant aan de weerge­steldheid waarin men is geboren zoals Sukha (droogte) of Barsati (regentijd). Hindostaanse Moslims hebben namen waarin vaak Mohamed voorkomt of het achter­voegsel Khan. Soms hebben Hindostaanse Moslims hun hindoe familienaam behouden, zoals Bharos of Lachman.

Zoeken naar roots

In Trinidad hebben veel Brahmanen de familienaam Maharaj gekozen. Dat betekent Grote Koning, maar het zou volgens sommigen ook hoofdkok kunnen betekenen. In India wordt afwijzend en soms lacherig gerea­geerd op de naam Maharaj. Een collega (hoogleraar) uit Zuid Afrika vertelde mij dat hij veel last heeft van Indiërs die zijn familienaam niet wensen te accep­teren en zijn ‘eigen­lijke familienaam’ wil weten. Kortom: op grond van de meeste familie­namen is dan ook heel lastig om de roots in India te traceren. In de database www.Gahetna zijn gegevens van ongeveer 77% (26.249records)van Hindostaanse contract­ar­beiders opgenomen. Velen raken teleur­ge­steld wanneer zij gegevens van hun voorouders niet kunnen vinden op grond van hun familienaam. En als ze wel relevante gegevens hebben gevonden, lijken zij in hun zoektocht in India meestal niet te slagen. Slechts een kleine groep heeft zijn roots kunnen vinden in India. Bovendien is een deel ‑bijna een kwart- van de gegevens van de Hindostaanse contract­ar­beiders verloren in Suriname door slecht beheer. Vaak bleek de lijst met gegevens verpulverd te zijn.

In 1922 is het Suriname agent­schap en Suriname depot in Calcutta opgeheven. Het is niet bekend wat er is gebeurd met de admini­stratie van dit agent­schap over de contract­ar­beiders die zijn vetrokken naar Suriname. Daarom heb ik in Nederland laten nagaan of het archief van het Suriname agent­schap in het Nationaal Archief in Nederland is terecht­ge­komen. Dat is niet het geval en ook in Jakarta (Indonesië) is gezocht in de archieven. Ik heb ook in Londen in de National Archives en de Britsch Library honderden documenten “doorge­lopen’, maar niets hierover gevonden. Het lijkt mij indien het archief van de Suriname agent­schap in Calcutta niet is vernietigd, dat in India verder moet worden gezocht. Ik heb de Archives of West Bengal in Calcutta/Kolkata bezocht. Wellicht is het daar terecht­ge­komen. Ik zag grote dozen en stapels dossiers in zeer slechte staat. Het kost zeer veel tijd en de nodige contacten om daar in de archieven onderzoek te mogen doen. Wellicht moet ook in de National Archives in New Delhi worden gezocht. De conclusie is helaas dat een deel van de Hindostaanse geschie­denis verloren is gegaan (Zie verder C. Choenni, Hindostaanse Contractarbeiders 1873–1920 pagina’s 403–406, heruit­ge­geven in oktober 2018 en Hindostaanse database/www.Gahetna).

De Indo-Guyanese onder­zoekster Gaiutra Bahadur heeft in haar boek getiteld Cooliewoman haar zoektocht in India naar haar groot­moeder uitge­breid beschreven. Zij schijnt haar roots te hebben­ge­vonden, maar weet dat niet zeker. De laatste keus was een DNA onderzoek om dit te verifiëren. Maar zij heeft dat –opmer­kelijk genoeg- geweigerd! Zij vond het ‘beter zo te laten’. Blijkbaar was het zoekproces voor haar veel belang­rijker dan de uitkomst.

Javaanse familie­namen

Net als bij de Hindostaanse contract­ar­beiders hadden de Javaanse contract­ar­beiders doorgaans geen familienaam. Bepaalde adellijke familie­namen, zoals als Hadiningrat kwamen wel voor als familienaam. Meestal had men een voornaam en een aanduiding zoon (Hadi) of dochter van. Meestal werd de vader genoemd en niet de moeder. De namen in de Javaanse database van het Nationaal Archief zijn dus voornamen en geen familie­namen. Later werden deze namen vaak familie­namen toen in de jaren vijftig ook Javanen werden verplicht om een familienaam (geslachtsnaam) te kiezen. Ennet als bij de Hindostanen werd bij de werving op Java gesjoemeld met namen. Vaak zijn valse namen gebruikt door de betrokkene of door de werver. Men wilde voorkomen dat de familie hen kon traceren, omdat zij stiekem zijn geëmi­greerd. Anderen wilden gewoon een andere identiteit en een ander leven en hebben dus een andere naam gekozen. Ook zijn namen verkeerd opgeschreven. Er werd vaak ten onrechte beweerd dat men zou zijn betoverd en daarom heeft besloten om te emigreren. Het is dan ook heel erg lastig om de rootste traceren op Java en familie terug te vinden (zie verder: Henriëtte Mingoen, Namen en naamgeving bij de Javanen, in: Wi Rutu, juli 2006 en de Javaanse database/www.Gahetna). In Javaanse namen worden vaak kenmerken uitge­drukt, zoals  Slamet/Salamat (welzijn) of Trimo/Nrimo (dankbaar). Het voorvoegsel Su/Soe (goed/aardig) wordt ook gebruikt, zoals in Sukarnoof  Soeperman.Javanen hebben ook namen die gebaseerd zijn op vijf markt­dagen: Legi, Pahing, Pon, Wageen Kliwon. Vervolgens wordt een achter­voegsel geplaatst. En zo komt in Suriname namen tegen, zoals  Poniman, Ponimin, Ponijem, Legiran, Legimman, Wagimin (zie verder: Mingoen 2006). Evenals bij Afrikanen en Hindostanen zijn ook weekdagen als geboor­tedag gebruikt voor namen. De dagen zijn: Senen (Maandag), Selasa (Dinsdag), Rebu (Woensdag), Kemis (Donderdag), Jumuah (Vrijdag), Setu (Zaterdag) en Ngahad (Zondag).  Maar dat is in veel mindere mate gedaan verge­leken met Hindostanen. De geboor­te­dagen bijvoor­beeld Senen, Rebu of Kemis komen wel voor als (voor) naam en de andere geboor­te­dagen nauwe­lijks (zie verder: Mingoen 2006).

Verder zijn er religieuze namen meestal gebaseerd op de Islam, waarbij vrij vaak de naam Mohamed met een voor of achter­voegsel voorkomt. Maar er zijn ook veel Sanskriet (Hindoe) namen. Voordat de Islam in de 15^deeeuw in Indonesië zijn intrede deed en langza­merhand de meerderheid zich bekeerde of zich liet bekeren, was Indonesië deels eerst Hindoeïstisch en later Boeddhistisch. Daarom hebben bepaalde namen als achter­voegsel  putra (zoon in het Sanskriet/Hindi).

Tot slot

Al met al is het traceren van de roots op grond van de familie- of geslachtsnaam om uiteen­lo­pende redenen lastig. De DNA techniek geeft nu de mogelijkheid om wel de etnische afkomst en regio te bepalen van je roots. Zoals gezegd is het nauwe­lijks zinvol om in West Afrika te gaan zoeken naar de roots. Het zoeken in India en Indonesië levert dan ook niet veel succes op. Maar via een DNA test (het kost tegen­woordig ongeveer 70 euro) kan men bijvoor­beeld wel een beeld krijgen uit welk gebied men afkomstig is van bijvoor­beeld West Afrika. Zo heeft een Afro-Surinaamse artiest een DNA test laten doen. Zij hoopte af te stammen van het gebied Ghana en de stam der trotse Ashanti’s. Zij bleek echter af te stammen van het naburig gebied Sierra Leone en niet van de Ashanti’s. In het verleden werd vooral door bepaalde Creolen grappen gemaakt over Hindostaanse en Javaanse namen en werden deze namen (soms opzet­telijk) verkeerd uitge­sproken. Zij werden soms op denigre­rende wijze aange­sproken als (koelie)mai en baboeng of als paéof maé of min.  Gelukkig merken wij dat in de 21^steeeuw deze bejegening en dit gedrag ten positieve is veranderd. Nu doet iedereen zijn best om elkaars naam goed uit te spreken en dat is voor de saamho­righeid en natie­vorming van het Surinaamse volk een grote winst. Tenslotte kunnen geïnte­res­seerden in roots, in het bijzonder de afstam­mings­ge­schie­denis terecht bij de Stichting voor Surinaamse genea­logie. Deze stichting geeft jaarlijks twee nummers van hun tijdschrift uit, getiteld Wi Rutu. Men kan donateur worden voor minstens 25 euro per jaar en ontvangt dan het tijdschrift gratis. In het nummer van juli 2018 staat bijvoor­beeld een interessant artikel over “Herkomst van voorouders uit DNA. Elk jaar organi­seert deze stichting een drukbe­zochte zogeheten Kon Makandra. Voor verder infor­matie zie: www.surinaamsegenealogie.nl.