De 64 overtochten naar Suriname beslaan een periode van 44 jaar (1873–1916). Door de tijd heen werd het (scheeps)transport steeds beter mede als gevolg van vernieu­wingen in de (scheeps)transporttechnologie. Dat had natuurlijk invloed op de verkorting van de reisduur (van drie naar één maand) en verbe­tering van de voorzie­ningen aan boord en dat leidde weer tot daling van de sterfte aan boord. De eerste schepen waren zeilschepen van hout, later was de romp van de zeilschepen van ijzer. Daarna waren er schepen die zowel door zeilen én door stoom (een overgangsvorm) werden voort­ge­dreven, zoals het schip Clive dat in 1877 in Suriname arriveerde. Vervolgens werden de meeste schepen door uitsluitend stoom aange­dreven en verdwenen de grote zeilschepen uit beeld. Het is dan ook van belang om bij de beoor­deling van de levens­om­stan­dig­heden op de schepen onder­scheid te maken tussen de eerste zeilschepen zoals de Lalla Rookh en de laatste stoom­schepen die waren uitgerust met bijvoor­beeld reddings­boten en reddings­vesten, zoals ook te zien is op sommige foto’s. Ten behoeve van de overtocht van Hindostaanse contract­ar­beiders van India naar Suriname zijn voorna­melijk schepen ingeschakeld die toebe­hoorden aan drie trans­port­maat­schap­pijen. Tot 1888 was er enige concur­rentie tussen de maatschap­pijen: G.D. Tyser and Company, Sandbach Tinne & Co en de Nourse Line, alle Engelse trans­port­maat­schap­pijen. De rederijen moesten doorgaans inschrijven voor een transport op verzoek van het Surinaamse Immigratiedepartement, waarna na toekenning een contract werd gesloten. De meeste schepen zijn gebouwd in Groot-Brittannië en meestal in de scheeps­werven van Glasgow. In Glasgow waren verschil­lende scheeps­bouwers. Ook werden vaak schepen gekocht van andere rederijen om ingezet te worden voor het vervoer van Indiase emigranten. De bewering dat de schepen waar contract­ar­beiders mee zijn vervoerd gebouwd zijn in Calcutta is onjuist, zoals ten onrechte door auteurs als Mansingh & Mansingh is gesteld in 1999. Zij hebben een boek geschreven over de immigratie van contract­ar­beiders naar Jamaica. Volgens de histo­ricus Piet Emmer was zelfs geen enkel massa­transport in de negen­tiende eeuw met zulke hoge standaarden van transport uitgerust als dat van de Indiase contract­ar­beiders. De scheeps­ka­pi­teins en het scheeps­per­soneel werden onder constante druk van de regels en voorwaarden en vooral ook van de charter­maat­schap­pijen gezet. Je had bijvoor­beeld ook lifeboats (reddings­boten) op de schepen en vanaf 1903 was het verplicht dat ook lifebelts (reddings­vesten) op de schepen beschikbaar waren.

Stoomschepen

In totaal zijn voor de 64 trans­porten 36 schepen ingezet, waaronder 25 zeilschepen en 11 stoom­schepen. Al in de jaren 1870 waren er stoom­schepen gebouwd, maar rond de eeuwwis­seling nam de bouw van grotere stoom­schepen een hoge vlucht. Deze nieuwe stoom­schepen waren groter (meer dan 2.000 ton) en konden  750 tot 900 passa­giers vervoeren. Deze schepen waren zwaar vanwege de stoompijp en de opgeslagen kolen die als brandstof dienden. Er was ook minder scheeps­per­soneel nodig omdat er geen zeilen hoefde te worden bediend. Er waren overigens wel stokers nodig om de kolen continu te stoken. Deze immigran­ten­schepen bunkerden bij Kaap de Goede Hoop (Zuid-Afrika). Tijdens het laden van kolen in Zuid-Afrika zagen de Hindostaanse contract­ar­beiders van deze schepen voor het eerst ‘zwarten’ (‘negers’), omdat op de stoom­boten geen zwarten werkten als matroos. Een deel van de Hindostaanse immigranten die met zeilschepen de overtocht maakten hadden al eerder zwarten (‘negers’) gezien omdat op sommige schepen (zoals de Sheila en de Avon) ook ‘zwart’ personeel werkzaam was. De grotere stoom­schepen waren niet gebonden aan vaarsei­zoenen en konden op elk gewenste datum vertrekken. De duur van de zeereis naar Suriname werd verkort tot ongeveer een maand verge­leken met drie maanden bij zeilschepen.

Het eerste zeilschip, de Lalla Rookh (1.277 ton) die in Suriname aankwam met ongeveer 400 emigranten was veel kleiner dan het laatste (stoom)schip, de Dewa die met meer dan 800 emigranten op 24 mei 1916 in Suriname aanmeerde.

Het stoom- en zeilschip de Clive had een lengte van 313 voet (ongeveer 95 meter) en een breedte van 40 voet (ongeveer 12 meter) kwam naar Suriname in 1877. Bron: National Maritime Museum, Greenwich.

Voorzieningen

Doorgaans bestond een schip toentertijd uit drie dekken: bovendek, tussendek en benedendek (voor opslag van proviand en derge­lijke). Het gehele tussendek was voor het logies van de immigranten ingericht. Op het tussendek werd de ruimte verdeeld in drie compar­ti­menten. In het voorge­deelte (en op de stoom­schepen vóór de machi­ne­kamer) werden de alleen­staande mannen onder­ge­bracht, in het midden­ge­deelte de (gehuwde) partners en in het achter­ge­deelte de alleen­staande vrouwen. Op de zeilschepen werden de compar­ti­menten gescheiden door een wand van latwerk of voliè­regaas met een deur die ’s nachts op slot werd gedaan. Op de stoom­schepen was de scheiding tussen de drie compar­ti­menten aange­bracht met stalen kabels. De gescheiden compar­ti­menten van alleen­staande mannen en vrouwen en (gehuwde) paren hadden een eigen trap met leuningen die naar het bovendek leidde. Ook waren er gescheiden latrines (toiletten) voor mannen en vrouwen op het bovendek. Om te voorkomen dat mannen vrouwen ’s nachts zouden kunnen bezoeken met als smoes dat men naar de latrines ging, werd wacht gehouden. Om 10 uur ’ s avonds moest iedereen  zijn kajuit zijn. Het amusement moest om 8.00 uur ’s avonds stoppen. De mannen moesten twee keer per week de slaap­com­par­ti­menten luchten. Kleding werd dagelijks gelucht en  werd minstens twee keer per week gewassen. Dagelijks werd gebaad, waarbij de mannen werden afgescheiden van de vrouwen.

Streng regiem

Er heerste net als in het hoofd­depot een streng regiem en strikte disci­pline was vereist. Men werd doorgaans om 6.00 uur ’s ochtends gewekt. Daarna werden de dekens in bundels gebonden en aan de bamboe­palen gehangen in het tussendek. Dan ging men naar het bovendek. Tussen 8.00 en 8.30 uur werd er gebaad op het dek en kledij gewassen. Omstreeks 9.00 uur werd men geschouwd; ook om na te gaan of iedereen aan boord was en de gezondheid werd vastge­steld. Dit werd monstering (muster) genoemd en de monstering vond tevens elke avond plaats, ook om te laten blijken dat men constant in de gaten werd gehouden. Vervolgens werd het ontbijt geser­veerd op het bovendek. Op sommige schepen werden twee maaltijden (in de ochtend en in de middag) en op andere schepen drie maaltijden per dag geser­veerd. Ontbijt was in de ochtend, om 13.00 uur was er een middagmaal en om 17.00 uur het avondmaal op het bovendek. Een keer per week werd  er schapen- of geiten­vlees bij de maaltijd geser­veerd. Er werden per 100 personen meestal zes (levende) schapen of geiten meege­nomen. Groente was er twee keer per week. Voorts stonden pompoen, soms yams en aardap­pelen op het menu. Wanneer het slecht weer was en er niet gekookt kon worden kreeg men 1 libbs (circa een pond) choorah/curá (graan­koekjes) of awal (een soort scheeps­be­schuit), cuddeley/cuddali (een soort pap) en ongeveer 50 gram suiker. Volgens de contract­ar­beider Rahman Khan vond iedereen op zijn schip Avon I ingeblikt vlees bereid in ghee/ghiw (geklaarde boter) lekker en was men tevreden met het eten. Hij stelt dat niemand zich als ‘Brahmaan of Chattri kon laten voorstaan in Suriname omdat iedereen vlees moest eten op de schepen, want dat was onont­koombaar.’ Iedereen – hindoe of moslim – werd volgens hem aan boord gedwongen om vlees te eten. Als je niet wilde dan moest je ‘vasten’. Er was geen onder­scheid meer tussen hoge en lage kasten of hindoes en moslims of andere vormen van onder­scheid. Naar schatting was 20% van de hindoes (14% van de immigranten) vegetariër. Een deel van hen heeft hoogst­waar­schijnlijk ook vlees gegeten. Vaak was er aan het eind van de zeereis niets anders te eten dan ingeblikt vlees. Vooral aan het eind van de zeereis waren de groenten namelijk uitge­droogd. De fysieke conditie van de Hindostaanse contract­ar­beiders verbe­terde aan boord van de schepen. Het merendeel van hen kende in India nauwe­lijks de luxe van het regel­matig nuttigen van voldoende voedsel, laat staan eenmaal per week vlees. De immigranten moesten zich en elkaar twee keer per week met kokosolie of mosterdolie masseren, die zij ontvingen van de scheepsarts. Zo konden zij fit blijven en er bij aankomst gezond uitzien. De traditie van het insmeren van het lichaam met kokosolie is nog lang intact gebleven onder de Hindostaanse gemeen­schap in Suriname.

Jaháji bhái en Jaháji bahin

Het scheeps­per­soneel speelde een belang­rijke rol tijdens de maanden­lange reis over de oceanen naar Suriname. Naast de scheeps­ka­pitein was de scheepsarts zeer belangrijk; hij werd vaak aangeduid als de surgeon major of surgeon super­in­tendent. Het betrof immers kostbare ‘mense­lijke vracht’ waar al van tevoren geld in was geïnves­teerd door de planters en waar pas na aankomst en tewerk­stelling in Suriname rendement uit kon worden gehaald. Zoveel mogelijk overle­venden en het gezond en wel overbrengen naar Suriname was immers het ultieme doel van deze vaak riskante maanden­lange overtocht naar de andere kant van de wereld. De trans­port­maat­schap­pijen moesten opdrachten verwerven om ‘koelies’ te vervoeren en hadden dus een commer­cieel belang om de overtocht zo succesvol mogelijk te laten verlopen. Deze maatschap­pijen waren verplicht om zich aan de regels te houden, want het negeren van de regels betekende dat zij het recht verloren om contract­ar­beiders te vervoeren. De premies die werden uitbe­taald in Suriname aan de kapitein, de scheepsarts, de compounders en de sardaars voor elke aange­voerde levende immigrant  naar rato van het aantal immigranten dat heelhuids en gezond is overge­bracht. Dit heeft bijge­dragen aan het betrek­kelijk lage sterf­te­cijfer van gemiddeld 2%.

Daarom moest de voeding en medische zorg naar de maatstaven van die tijd zo optimaal mogelijk beschikbaar zijn. Strenge wette­lijke voorschriften van de Indiase emigra­tie­wet­geving werden toegepast en ook getoetst door regel­matige inspecties. De immigranten mochten op het dek in een aparte hoek roken. Er werd gesti­mu­leerd dat zij zich konden vermaken. Bij mooi weer mochten zij tot 8 uur ’s avonds op het dek blijven. Om de verveling van de maanden­lange reis te doorstaan was er van tijd tot tijd amusement zoals dans, zang (waaronder birhá’s, zogeheten treur­zangen), drummen, worstelen, schermen (gatká) en stokkenspel (láthimár). Soms waren er ook beroeps­ar­tiesten onder de contract­ar­beiders, zoals danse­ressen of worste­laars. Bekend zijn geworden de worstelaar Hari Sing (op het schip Indus I) en de danseres Allarakhi (op het schip Indus II). Eén transport heeft een groep ‘dansmeiden’ gehad. De Hindostaanse immigranten hielden zich in de regel rustig en vermaakten zich, evenals eerder in de depots, met het vertellen van mythen en sprookjes (khissá) en met kaart­spel­letjes.

Op de schepen kwamen de Hindostaanse immigranten als het ware in een ‘snelkookpan’ terecht. Meer nog dan in het hoofd­depot in Calcutta leidde dat tot vervlakking van de hiërar­chische relaties, vervaging van de onder­linge regionale verschillen en erosie van het kasten­systeem. Omdat zij als lotge­noten maandenlang als het ware in hetzelfde schuitje zaten, werden de onder­linge banden geïnten­si­veerd en werd de onder­linge solida­riteit versterkt. In het hoofd­depot kwamen nieuwe immigranten aan en anderen deser­teerden of werden terug­ge­stuurd. Maar op de schepen was er geen nieuwe instroom, tenzij door geboorte. Er was wel sterfte maar de samen­stelling van de groep bleef gedurende de hele reis stabiel. Men moest lief en leed dus met elkaar delen.

Verbastering van scheeps­namen

Meestal hadden de schepen namen van rivieren of van vrouwen of echtge­notes van scheeps­ei­ge­naren of kapiteins, zoals Sheila of Lena. De Hindostanen konden de namen vaak niet goed uitspreken en verbas­terden de namen meestal.

In een groeps­ge­sprek ten behoeve van mijn onderzoek liet een vrouw weten dat haar groot­moeder met het schip Jánjiwál was gekomen naar Suriname. Ik liet haar weten dat ik geen schip ken met deze naam; misschien was het een andere naam of verkeerd uitge­sproken. Wij hebben hierover uitge­breid gedis­cus­sieerd. De organi­sator zei daarop (op zachte toon) tegen haar dat ik professor ben en alle namen van de schepen ken. De betref­fende mevrouw merkte op dat een professor niet alles weet (Cáhe professor hai, sab cij thoro jáne hai!). Ik had haar beloofd dat ik nog eens goed zou nadenken en haar zou bellen. Ik vermoedde dat zij waarschijnlijk het schip Zanzibar bedoelde. Ik belde haar op. Toen ik zei Zanzibar, antwoordde zij enthou­siast: ja, Zanzibar Jánjiwál ekke hai (Het klopt, is hetzelfde). De z bestaat eigenlijk niet in het Hindi en wordt door de oudere generatie Hindostanen als ‘j’ uitge­sproken.

Bepaalde schepen zijn namelijk meerdere malen ingezet om immigranten over te brengen naar Suriname. Wij noemen alle 64 trans­porten en vermelden hoeveel malen deze schepen in Suriname zijn gearri­veerd, de scheeps­namen, het aantal aange­ko­menen en de reisduur.

Tabel 1: Eenmaal aange­komen schepen, aankomst­datum, aantal aange­ko­menen en reisduur in dagen

Wij zien dat de oudere stoom­schepen zoals de Clyde en Main betrek­kelijk lang (ruim drie maanden) over de zeereis deden, terwijl de Dewa in ruim 1,5 maand de route heeft afgelegd. Bepaalde schepen hebben vrij lang over de zeereis gedaan, zoals de Elbe die in 1889 in Suriname arriveerde met 659 Hindostaanse immigranten aan. De Elbe was een groot zeilschip en had een lengte van 257 voet (78 meter) en een breedte van 38,2 voet (11,5 meter). Tijdens het transport naar Suriname werd als cargo zout vervoerd. Er is door de inspectie in Calcutta nog een onderzoek gedaan voor het vertrek, maar men vond het geen bezwaar dat zout werd vervoerd, want er was geen risico voor de passa­giers. De Elbe heeft liefst 113 dagen (bijna vier maanden) gedaan over de overtocht, want het kwam onder meer in zwaar weer terecht in de Golf van Bengalen (de pagalá samundar). De Elbe heeft mede hierdoor een hoge sterfte gehad, namelijk 42 sterf­ge­vallen (6,5%). In de Golf van Bengalen stierven 17, tussen de evenaar en de Steenbokskeerkring 4 en daarna bezweken nog eens 11 immigranten op de route van het eiland St. Helena naar Suriname. Niettemin was het ziekte­per­centage op de Elbe slechts 4,5%; dat was lager dan het gemid­delde ziekte­per­centage (8,9%) op de zeilschepen. Het aantal geboorten was daaren­tegen relatief hoog, te weten: 15.

Acht zeilschepen hebben tweemaal Hindostaanse contract­ar­beiders overge­bracht van India naar Suriname. Het snelle stoom­schip Chenab heeft tweemaal telkens in ruim een maand Hindostanen getrans­por­teerd naar Suriname.

Tabel 2: Tweemaal aange­komen schepen, aankomst­datum, aantal aange­ko­menen en reisduur in dagen

Er zijn weinig beschrij­vingen bekend van de beleving van de zeereis  door de contract­ar­beiders. Een van de weinigen die dat wel hebben gedaan is de contract­ar­beider en schrijver Munshi Rahman Khan. Hij arriveerde in 1898 in Suriname met het zeilschip Avon I die hij Aibun noemde:

‘Opgewonden en gelukkig keken wij in spanning rond en beleefden iets waar onze ouders en voorouders nooit over hadden gedroomd. In de boeken was geschreven dat men op een schip op de oceaan tot het Opperwezen komt, want het is hier dat Zijn daden zich manifes­teren en alle zintuigen naar Hem zijn gericht. De uitge­strektheid van het water, de horizon, het spel van de natuur, alles leek zo wonder­baarlijk… Maar de volgende dag besefte ik dat ik helemaal ongelijk had. Velen van ons werden zeeziek en moesten overgeven. Ook ik werd niet gespaard en was bijna drie weken zeeziek. Daardoor kon ik niet goed eten, slechts een roti met tamarinde chutney kon ik verteren.’

Drie snelle stoom­schepen zijn driemaal aange­komen na 1907, namelijk de Ganges in 1908, 1908 en 1912, de Sutlej in 1909, 1910 en 1914 en de Mutlah in 1909, 1912 en 1913. Deze scheepstrans­porten hebben in de laatste fase (de zogeheten vesti­gingsfase) plaats­ge­vonden en deze immigranten hebben een minder zware zeereis gehad dan de groep pioniers die in de eerste fase in Suriname aankwamen.

Tabel 3: Driemaal aange­komen schepen, aankomst­datum, aantal aange­ko­menen en reisduur in dagen

Dokter Romein

Zoals gezegd had een groot aantal scheeps­artsen zich gespe­ci­a­li­seerd in de (medische) begeleiding op de Indiase ‘koelie­schepen’. Deze artsen hebben meerdere reizen gemaakt naar de verschil­lende koloniën, waaronder Suriname. Enkele waren zelfs geliefd en werden met voorkeur door de rederijen en op advies van het Surinaamse Immigratiedepartement aange­steld. Een van de succes­volste scheeps­artsen die trans­porten heen en weer van India naar Suriname heeft begeleid was dr. Richmond de St. Romaine. De eerste keer dat deze gewaar­deerde scheepsarts een transport naar Suriname begeleidde was in 1886. Dat was met het schip de John Davie. Hij heeft meer dan twintig trans­porten naar en van Suriname begeleid en zijn laatste transport was met de Indus IV in 1914. Hij raakte gespe­ci­a­li­seerd in de overtochten naar en van Suriname en beheerste de Hindostaanse taal. Eenmaal is een transport met een zeilschip Hereford I in 1891 eerder naar Suriname vertrokken vanuit Calcutta – dus vóór het vaarseizoen – omdat dokter St.Romaine eerder beschikbaar was. Een andere keer is een transport – met de Rhone I in 1903 – later vertrokken omdat men moest wachten op de aankomst van dokter St. Romaine in Calcutta; pas daarna kon het schip uitvaren. Hij was blijkbaar ook populair onder Hindostaanse emigranten want de naam dokter Romein is blijven voort­leven in de overle­vering. Helaas hebben wij via infor­manten, maar ook uit de schrif­te­lijke bronnen weinig kunnen achter­halen over deze scheepsarts. Wel werd in bepaalde Koloniale Verslagen nadruk­kelijk vermeld dat hij het betref­fende transport had begeleid, waarmee men waarschijnlijk bedoelde dat er een compe­tente scheepsarts was ingeschakeld. Ik heb de naam dokter Romein van infor­manten gehoord en ook in een gesprek tussen mijn paternale groot­vader Mahase Soekdew Choenni en de bekende pandit Soekram Hindorie:

De bekende pandit Soekram Hindorie kwam in de jaren vijftig toen ik een kleuter was regel­matig bij mijn ájá (paternale groot­vader) op bezoek. Mijn ájá stond bekend als de Maháse (geres­pec­teerde heer) Soekdew Choenni (1893–1972) van plantage Laarwijk. De heren keuvelden, terwijl ik in de hangmat op de schoot van mijn ájá lag. Toen ik de naam St.Romaine in de archieven tegenkwam, herin­nerde ik mij de naam dokter Romein. In hun gesprekken kwam deze naam voor, maar ik heb de naam Romein ook elders (bij infor­manten) gehoord. Romein is natuurlijk een verbas­tering van Romaine. Het blijft jammer dat niet alleen in Suriname maar ook in andere landen zo weinig is verteld en gesproken over het verleden. Een deel van de Hindostaanse geschie­denis is dus verloren gegaan. Soms kan ook laksheid een rol spelen. Mijn ájá werd 70 jaar in 1963. Hij had aange­kondigd dat hij belang­rijke ‘dingen over vroeger’ zou vertellen. De uitge­breide familie toog van Paramaribo naar plantage Laarwijk. Mijn neef had een tapere­corder meege­nomen om de toespraak op te nemen. Hij heeft de toespraak van ájá daadwer­kelijk op band opgenomen. Als 10-jarige ”trapte ik lol” op de zolder met mijn neven tijdens de toespraak en heb dus niks opgestoken van zijn toespraak. Na 40 jaar infor­meerde ik naar de band, maar niemand weet meer wat met de tapere­corder is gebeurd! Helaas raakte ik pas nadat mijn vader al was overleden in 1995 geïnte­res­seerd in de immigra­tie­ge­schie­denis van Hindostanen.  Ik  heb hem en zijn leeftijds­ge­noten niet kunnen inter­viewen.

Snel stoom­schip Indus

Tenslotte zijn er drie zeilschepen liefst viermaal aange­komen in Suriname met Hindostaanse contract­ar­beiders. Het betrof de ijzeren zeilschepen Erne, Hereford en Ailsa die tijdens de pioniersfase en de groeps­vor­mingsfase in de negen­tiende eeuw nog ongeveer drie maanden deden over de zeereis India-Suriname. Het snelle stoom­schip de Indus dat een snelheid had van 24 kilometer per uur heeft viermaal in de vesti­gingsfase Hindostaanse contract­ar­beiders overge­bracht in ongeveer 40 dagen.

Tabel 4: Viermaal aange­komen schepen, aankomst­datum, aantal aange­ko­menen en reisduur in dagen

Traumatische ervaring

De maanden­lange overtocht was voor velen een trauma­tische ervaring. Men zat als het ware gevangen op het schip en men kon alleen ontsnappen door overboord te springen. Velen had geen idee van waar zij naartoe gingen en hoe de reis zou eindigen. Maar door gebrek aan oogge­tui­gen­ver­slagen kunnen wij helaas geen compleet beeld schetsen van de beleving door de emigranten van deze overtochten. Bij de sterf­ge­vallen kreeg men het zeemansgraf (overboord zetten van het lijk in de namiddag), waarbij de emigranten niet aanwezig mochten zijn. De ‘begra­fenis’ daaraan vooraf­gaand ging gepaard met ceremo­niële rituelen afhan­kelijk van of het een hindoe of moslim betrof.

Er werden rouwdiensten gehouden om het leed te verzachten. Volgens kapitein Angel van het zeilschip Sheila hadden de immigranten nauwe­lijks een idee waar ze naartoe gingen. De zee werd kálá páni genoemd. Hij vertelt dat na een zeereis naar Trinidad de ‘coolies’ hem zeer dankbaar waren. Tijdens de ontscheping in Trinidad bogen ze met hun handen tegen het voorhoofd één voor één diep voor hem neer en bedankten hem met de woorden ‘Salám Bará Sáhib’.

Aankomst en identi­fi­ca­tie­nummers

Bij aankomst in Suriname werden na inspectie en medische keuring van het schip de immigranten ontscheept. Men had een gathari (grote zak/buidel) bij zich die zij hadden ontvangen om hun bescheiden in te bewaren en te vervoeren. Daarnaast contro­leerde de Agent-Generaal alle stukken waaronder de monster­rollen met de persoon­lijke gegevens. De immigranten kregen een identi­fi­ca­tie­nummer dat in alfabe­tische volgorde corres­pon­deerde met het nummer van het schip dat naar Suriname i.c. Guyana (een deel is in Guyana aange­komen en overge­bracht naar Suriname) vertrok. De immigranten zijn aan de hand van dit (scheeps)nummer te traceren naar schip, datum van vertrek uit India en jaar van aankomst in Suriname (zie: database Gahetna, Nationaal Archief Nederland). Het nummer van de immigrant zoals opgenomen in de monsterrol van het schip was een identi­fi­ca­tie­nummer gegeven door de Emigratie-Agent te Calcutta. Volgens de koloniale wetgeving moesten de gearri­veerde immigranten van een bepaalde ‘landaard’ onder een doorlopend volgnummer van dat jaar worden opgenomen. Elk jaar vanaf 1872 kreeg een letter, oplopend van A t/m Z en daarna van Aa t/m Ss. Men ging ervan uit dat al in 1872 de eerste Hindostaanse contract­ar­beiders zouden arriveren in Suriname en daarom was het nummer A al toegekend. De eerste Hindostaanse contract­ar­beiders arriveerden vanwege vertraging pas in 1873 in Suriname en niet in 1872. Daarom werd begonnen met de letter B, te beginnen bij de emigranten die met de Lalla Rookh arriveerden. De immigranten van 1873 hebben de nummers B/1 tot en met B/2541; die van 1874 hebben de nummers C/1 tot en met C/1413. Aangezien de immigratie uit India plaats vond in de periode 1873–1916, lopen de letters voor de Hindostaanse immigranten van B (1873) tot Ss (1916). Toen de letters tot Y (1896) waren vergeven, werd opnieuw begonnen, maar nu met Aa tot Ss. De letters geven het desbe­tref­fende jaar aan. De immigranten zijn aan de hand van dit (scheeps)nummer te traceren naar schip, datum van vertrek uit India en jaar van aankomst in Suriname (zie verder: C. Choenni 2016,Hindostaanse contract­ar­beiders, p 379–405). 

Met dank aan Radjin Thakoerdin voor alle onder­steuning.

Hindostanen zijn de nakome­lingen van de ruim 34.000 contract­ar­beiders die tussen 1873–1916 met 64 scheepstrans­porten van India naar Suriname zijn overge­bracht om op de plantages te werken. Ongeveer een derde is terug­ge­keerd naar India en tweederde heeft zich gevestigd in Suriname. Daarnaast hebben ongeveer 3.000 Hindostanen uit het Caraïbisch gebied zich gevestigd in Suriname. De Hindostaanse bevolking heeft zich binnen honderd jaar vertien­voudigd tot ruim 300.000 mensen. In 2015 woonden in Suriname ongeveer 150.000 Hindostanen en in Nederland ruim 175.000 Hindostanen. In dit artikel wordt in vogel­vlucht de Hindostaanse contract­arbeid en de werving in India behandeld. De emigratie van India naar Suriname heeft 44 jaar (1873–1916) geduurd en de contracttijd 48 jaar (1873–1920). Gedurende deze lange periode zijn veel verbe­te­ringen aange­bracht in het contract­ar­beidsysteem, maar bijvoor­beeld ook in de trans­port­tech­no­logie. Zo werden zeilschepen steeds meer vervangen door stoom­schepen die sneller waren, waardoor de reisduur van India naar Suriname van drie maanden werd verkort naar ongeveer een maand.

De Indiase arbeid­semi­gratie onder contract naar de koloniën kreeg de naam indenture (labour)system. Indenture duidt op het (vrijwillig) sluiten van een langdurig arbeids­con­tract, dat niet tussen­tijds kon worden beëindigd. Onder het contract­ar­beidsysteem zijn globaal ruim meer dan anderhalf miljoen Indiase contract­ar­beiders naar de koloniën in Azië, Afrika en Fiji en het Caribisch gebied getrans­por­teerd. Ruim een half miljoen (530.000) zijn naar het Caribisch gebied geëmi­greerd tussen 1838–1920. Ter verge­lijking: naar de toenmalige kolonie Mauritius zijn bijna een half miljoen Indiërs geëmi­greerd. Wij geven een overzicht en het eerste aankomstjaar in de belang­rijkste koloniën.

Deze en andere gegevens zijn gebaseerd op mijn studie (zie: Chan. E.S. Choenni (2016), Hindostaanse contract­ar­beiders 1873–1920, Volendam: LM Publishers). Wij zien dat de emigratie naar Suriname op die van de eilan­den­groep Fiji (gelegen in de Stille Oceaan) na, het laatst startte. Verhoudingsgewijs zijn ook minder contract­ar­beiders naar Suriname gemigreerd dan naar de andere grote koloniën. Er zijn verder kleine aantallen contract­ar­beiders naar de Britse koloniën Brits-Honduras (Belize) (3.000) en de eilanden Grenada (3.200), St. Vincent (2.472) en St. Lucia (4.350) overge­bracht. In de Deense kolonie St. Croix zijn in 1862 321 Indiase contract­ar­beiders aange­komen. Van St. Croix is in 1868 een van de overle­vende terug­ge­keerd naar India en ongeveer 80 bleven daar wonen. Op deze eilanden werden zij doorgaans heel slecht behandeld en was de sterfte hoog. India weigerde dan ook verdere emigratie naar deze eilanden.

Na de afschaffing van de slavernij in Suriname op in 1 juli 1863 nam de behoefte toe aan nieuwe arbeids­krachten op de plantages. Er werd veron­der­steld dat de voormalige tot slaaf­ge­maakten in mindere mate bereid zouden zijn, al was het tegen een loon, om op de plantages te blijven werken. Dat wezen de ervaringen in de naburige Britse koloniën Guyana en Trinidad uit. Daar waren na de afschaffing van de slavernij Indiase contract­ar­beiders ingeschakeld; zij bleken bovendien bereid dit werk tegen een gemiddeld lager loon naar tevre­denheid te verrichten. In Suriname wilden de plantage-eigenaren daarom ook Indiase contract­ar­beiders inscha­kelen om de plantage-economie te redden van de ondergang. Aanvankelijk wilde de Nederlandse overheid de verant­woor­de­lijkheid voor de inscha­keling van Hindostaanse contract­ar­beiders niet op zich nemen, maar dat overlaten aan de plantage-eigenaren. Na druk van verschil­lende kanten was de Nederlandse overheid bereid in 1870 een zogeheten traktaat te sluiten met de Britse regering. In het immigra­tie­traktaat –ook wel ‘koelie­traktaat’ genoemd – bestaande uit 27 artikelen werden ondermeer de rechten en plichten van de Hindostaanse contract­ar­beiders en hun werkgevers – de zogeheten huurders – geregeld. Echter pas na drie jaar, namelijk op 4 juni 1873 arriveerde de eerste lichting Hindostaanse contract­ar­beiders met het schip Lalla Rookh in Suriname; zij werden op 5 juni 1873 ontscheept te Fort Nieuw-Amsterdam. Wij gebruiken de term Hindostaanse contract­ar­beiders als het Suriname betreft en Indiase contract­ar­beiders voor degenen die in de andere koloniën terecht­kwamen. De vraag naar arbeids­krachten op de Surinaamse plantages is dus de belang­rijkste reden geweest voor Hindostaanse immigratie naar Suriname.

Arbeidscontracten van vijf jaar

Er is lang onder­handeld tussen de Nederlandse en Britse regering – India was toen een kolonie van Groot-Brittannië – om Hindostaanse contract­ar­beiders te mogen werven en te werk te stellen als tijde­lijke arbeids­krachten. Zij waren immers Britse onder­danen en hadden recht op speciale bescherming. Daarom werd een Britse consul in Suriname aange­steld. De Hindostaanse contract­ar­beiders kregen een arbeids­con­tract van vijf jaar met recht op gratis terugkeer naar India. Het afgesproken dagloon was 60 cent voor eersteklas arbeiders en 40 cent voor tweedeklas arbeiders en vrouwe­lijke arbeiders. Er werd uitgegaan van vijf dagen per week zeven uur werk op het veld of tien uur in de fabriek. Er werd tevens van uitgegaan dat dit loon niet alleen voldoende was om in hun levens­on­derhoud te voorzien, maar ook om een deel te kunnen sparen om na vijf jaar dit spaargeld mee te kunnen nemen naar India. Als dat niet het geval was, dan was het immers niet zinvol om in Suriname te komen werken en na vijf jaar terug te keren naar India. Een ingewik­kelde infra­structuur werd opgetuigd analoog aan de werving voor de Britse koloniën. In de havenstad Calcutta werd een agent­schap ingericht dat de werving en selectie van de Hindostaanse contract­ar­beiders op zich nam. In Suriname werd het Immigratiedepartement onder leiding van een zogeheten Agent-Generaal der Immigratie verant­woor­delijk voor het wel en wee van de Hindostaanse contract­ar­beiders.

Vrijwillig

De (Nederlandse) overheid was dus verant­woor­delijk voor de Hindostaanse contract­ar­beiders. Zij tekenden vrijwillig een contract met de Nederlandse overheid. Natuurlijk begreep niet iedereen het contract en is een kleine groep misleid. Maar de overgrote meerderheid heeft het contract ‑vaak met een duimafdruk- vrijwillig onder­tekend en zich verplicht om vijf jaar in Suriname te werken. Anders zou de Nederlandse overheid niet zoveel moeite doen en geld inves­teren om deze arbeiders te rekru­teren en naar Suriname over te brengen. De plantage-eigenaars waren de huurders van de Hindostaanse arbeiders; zij betaalden de lonen. De overheid was verant­woor­delijk voor de huisvesting en de gezond­heidszorg. Deze huurders betaalden van tevoren globaal vijf achtste (5/8) van de aanvoer- en terug­voer­kosten. Er werd dus een behoorlijk bedrag – gemiddeld ongeveer f 400 – geïnves­teerd per Hindostaanse contract­ar­beider. Daarom werd men bij weigering om arbeid te verrichten conform het arbeids­con­tract gestraft op grond van de zogeheten poenale sanctie. Werkweigering om ongeldige redenen werd als contract­breuk beschouwd; er volgde niet een civiel­rech­te­lijke, maar een straf­rech­te­lijke sanctie. Zogeheten ommegaande rechters –zij bezochten de Surinaamse districten- behan­delden de ingebrachte klachten over de contract­ar­beiders. Als men de opgelegde boete niet betaalde of kon betalen kreeg men gevan­ge­nis­straf. In sommige gevallen zijn veroor­deelde contract­ar­beiders zelfs dagenlang gevangen gezet in kromboeien. Het gebruik van de Poenale Sanctie nam echter in de loop van de tijd af.

Investering

De Hindostaanse contract­ar­beiders waren dus een inves­tering van de plantage-eigenaren en de Nederlandse overheid die rendement moest opleveren na vijf of tien jaar – dus na een tweede contract­pe­riode. Het is tegen deze achter­grond dat wij de maatre­gelen en behan­deling van de Hindostaanse contract­ar­beiders moeten bezien. Het was zaak om zo streng mogelijk te selec­teren en zo gezond mogelijke arbeiders te trans­por­teren die in het ‘moordende tropische klimaat’ in Suriname optimale arbeids­pres­taties moesten leveren. Vooral het verbouwen van suiker en in mindere mate cacao, koffie, bananen en katoen op de plantages vereiste een goede licha­me­lijke conditie. Het was dus niet zozeer vanwege humaniteit dat zo optimaal mogelijke medische voorzie­ningen tijdens het transport naar Suriname en op de plantages werden ingericht, maar vanwege het streven naar rendement! Hoge sterfte en ontevre­denheid uitmondend in onwil om te werken droegen immers niet bij tot het beoogde rendement.

De Brits-Indische contract­ar­beiders werden gaandeweg een etnische groep. Zij noemden zich vaak Kalkatiyá’s of Kantrákis, referend aan de vertrek­haven Calcutta of het arbeids­con­tract. Daarmee benadrukten zij het gemeen­schap­pe­lijke aspect en niet de onder­linge verschillen. Tegen het eind van contracttijd omstreeks 1920 werd de term Hindostanen (Hindostani) steeds meer gangbaar. Ondanks de onder­linge verschillen werden zij door de rest van de Surinaamse bevolking ook als één groep beschouwd en op tot op zekere hoogte als ‘koelies’ gedis­cri­mi­neerd en soms als indringers beschouwd. De term koelie(-arbeider) werd toentertijd regel­matig gebruikt voor de Hindostaanse contract­ar­beider, meestal zonder de negatieve conno­tatie die het woord naderhand kreeg.

Drie fasen

Gedurende de lange periode van 48 jaar was er sprake van een ‘vloeiende’ situatie, die wij globaal in drie fasen hebben ingedeeld. Er stroomden Hindostanen in uit India en er gingen Hindostanen na uitdiening van hun contract terug naar India. Voorts vestigden zich steeds meer uitge­dienden –degenen die hun contract­pe­riode hadden voltooid- in Suriname. Er werden ook kinderen geboren (de tweede generatie) en anderen bezweken op de plantages. In de pioniersfase (1873–1889) ‑de eerste fase-moesten de contract­ar­beiders het met elkaar rooien en waren de voorzie­ningen slechter. In de groeps­vor­mingsfase (1890–1902) ‑tweede fase- waren de voorzie­ningen verbeterd en vond steeds meer groeps­vorming plaats. Ook omdat er zich steeds meer uitge­dienden vestigden in Suriname en het aandeel van de tweede generatie groter werd en een deel volwassen was geworden. De jonge vrouwen geboren in Suriname werden, al dan niet gedwongen, de echtgenote van alleen­staande (veelal oudere) mannen uit India. De bekende gezegde Burhuwá hai ghare (is de oude man thuis) die vooral jonge Hindostaanse vrouwen vaak met enige humor bezigden ‑wanneer zijn infor­meerden naar de echtgenoot- heeft hiermee te maken.

In de klein­lan­bou­wersfase (1903–1920) ‑de derde fase – werd de meerderheid van de uitge­dienden klein­land­bouwer in Suriname. Vooral als produ­centen van voedsel (met name rijst) waren zij een onmisbaar deel van de Surinaamse samen­leving geworden. En aan het einde van de contracttijd omstreeks 1920 vormden zij al bijna een kwart van de Surinaamse bevolking.

Werving
Over de werving en selectie van de Hindostaanse contract­ar­beiders in India zijn vaak onjuiste beelden ontstaan. De werving en selectie vonden als volgt plaats in Noord-India, in het bijzonder in de staten Uttar Pradesh en Bihar. Het Suriname-agent­schap te Calcutta ontving vrijwel jaarlijks bestel­lingen uit Suriname om Hindostaanse contract­ar­beiders te werven en te selec­teren. Er werd tevens een hoofd­depot (Suriname depot) ingericht in het haven­gebied Garden Reach bij de Hooghlyrivier waar de schepen aanmeerden om de contract­ar­beiders in te schepen. De emigratie-agent in Calcutta gaf opdrachten aan zogeheten subagenten in de verschil­lende steden om de werving ter hand te nemen. De subagenten hadden subdepots in deze steden waar de poten­tiële contract­ar­beiders werden opgevangen. Voor Suriname waren in de staat Bihar in de steden Patna en Muzafferpur subdepots en in de staat Uttar Pradesh in Benares, Allahabad, Ghazipur, Mathura, Gorakhpur, Fyzabad, Kanpur en Bast. De subagenten schakelden legale wervers in. Deze wervers kregen jaarlijks een vergunning en droegen een herken­nings­teken – een badge (een soort penning). Er waren namelijk misstanden bij de werving. Mensen werden soms misleid en in sommige gevallen zelfs gekidnapt. Dat werd breed uitge­meten door de tegen­standers van de contract­arbeid. Met behulp van strenge wetten met betrekking tot de emigratie – en de wetten werden steeds strenger – trachtte de Brits-Indiase regering de misstanden te bestrijden. De wervers namen deels zelf de werving ter hand. Maar zij schakelden ook illegale wervers in. 

Arkathyá’s

Bekend en berucht werden de zogeheten arkáthi’s. Deze illegale wervers zagen hun kans schoon om voor een paar roepies –dat was toen gelijk aan het maandloon van een arbeider in India – een poten­tiële contract­ar­beider te werven en te motiveren om te emigreren naar Suriname. Zij hebben mensen soms misleid door al te mooie verhalen op te hangen over het werk en het leven in de koloniën. Maar er waren ook andere illegale wervers zoals duffadárs (hande­laars in aandelen), caukidárs (wijkmeesters in steden) en caprási’s (bewakers/boodschappers). Iedereen probeerde geld te verdienen en poten­tiële contract­ar­beiders af te leveren bij een subdepot om direct bij de legale werver hun vergoeding te incas­seren. Om het risico te vermin­deren op uitval tot en met de inscheping in Calcutta was echter een geraf­fi­neerd betalings­systeem ingesteld. De legale wervers en subagenten kregen betaald naar rato van het aantal ingescheepten. Het was dus zaak om vooral gemoti­veerde personen te werven en zo streng mogelijk te selec­teren. Niettemin was er sprake van uitval om uiteen­lo­pende redenen. De totale uitval in het hoofd­depot onder poten­tiële Hindostaanse contract­ar­beiders tussen 1873 en 1916 bedroeg 11.291 personen oftewel 21,57%. De overige uitval (groten­deels in de subdepots) bedroeg 6.644 personen oftewel 12,7%. Er zijn in totaal zijn 52.330 emigranten voor Suriname geworven en uitein­delijk zijn er 34.304 ingescheept. Dat wil zeggen dat ruim een derde (34%) van degenen die waren geselec­teerd voor Suriname deze kolonie niet hebben bereikt. De belang­rijkste redenen voor deze uitval was dat men naderhand op medische gronden werd afgekeurd of ongeschikt bevonden om gedurende vijf jaar zware fysieke arbeid te verrichten en/of een maanden­lange zeereis te doorstaan. Maar er vond ook desertie plaats (men had achteraf spijt van de beslissing) of werd teruggehaald/succesvol geclaimd door familie –vaak betrof het jonge mannen.

Verwarring

In het Nederlandstalig gebied is sprake van een verwarring over de legale wervers die werden ingeschakeld. De onder­zoeker Bhagwanbali maar ook De Klerk (1953) en anderen hebben het onder­scheid tussen de legale wervers en de arkathiyá’s (illegale wervers), niet of onvol­doende gemaakt. Ten onrechte is het beeld ontstaan dat de arkathiyá’s legale wervers waren en bijna alle contract­ar­beiders zouden hebben geworven. Sterker nog: dat ze de meeste Hindostaanse contract­ar­beiders zouden hebben misleid (bharmáe deis). In mijn uitge­breide studie heb ik aange­toond dat het onder­scheid tussen legale en illegale wervers zeer belangrijk was. De legale wervers moesten zich houden aan de wet, anders raakten zij hun jaarlijkse vergunning kwijt. De arkathiyá’s leverden de poten­tiele contract­ar­beider af bij de legale wervers en ontvingen hun betaling. De legale werver bracht de poten­tiële contract­ar­beiders naar de cutcherry (lokaal bestuurs­kantoor annex rechtbank). Daar onder­te­kende de poten­tiele contract­ar­beider (met een duimafdruk) een (voorlopig) arbeids­con­tract, nadat hij/zij had bevestigd bij de (assistent-)magistraat uit vrije wil te emigreren. Dan pas werd geïnves­teerd in deze contract­ar­beider. In het subdepot kreeg de contract­ar­beider voeding, medische zorg en huisvesting in afwachting van de reis naar Calcutta.

Mythe van misleiding

Veel contract­ar­beiders die achteraf ontevreden waren met hun keuze voor emigratie naar Suriname hebben de zogeheten arkathiyá’s verweten dat zij door hen zijn misleid. Uit rapporten van onder­zoekers die toentertijd veldwerk hebben gedaan in India blijkt dat er wel misleiding is voorge­komen, maar die was niet de voornaamste reden voor emigratie. Ook de toonaan­ge­vende onder­zoeker Hugh Tinker noemde in zijn boek uit 1974 getiteld A New system of Slavery: The Export of Indian Labour Overseas 1830–1929 (London: Oxford University Press) de contract­arbeid als een nieuw systeem van slavernij heeft geduid, geeft slechts enkele voorbeelden van misleiding. In het bijzonder met betrekking tot Suriname zouden velen zijn misleid omdat men het land Suriname heeft vertaald als Sri Ram desh (verheven land van Rama). De associatie werd gelegd met het heilige land van de hindoe­godheid Rama. Arkathiyá’s zouden hebben beweerd dat men in dit land uit gouden schalen zou eten en uit gouden bekers water zou drinken. Het verhaal over Sri Ram desh is doorverteld en is een eigen leven gaan leiden. Het fungeerde als een goed excuus en ratio­na­li­satie voor de emigratie uit India. De meeste Hindostaanse contract­ar­beiders waren immers niet zo naïef om dit verhaal te geloven. Bovendien heeft de emigratie naar Suriname 44 jaar geduurd. Er werd in de gebieden waar de meeste Hindostaanse contract­ar­beiders van afkomstig waren, namelijk de staten Uttar Pradesh en Bihar, vaak gesproken over de emigratie en er werden verhalen verteld over de koloniën. Er waren ook terug­keerders die infor­matie gaven en sommigen keerden na ontluis­te­rende ervaringen in India terug naar de koloniën i.c. Suriname. Anderen gingen terug om familie en vrienden mee te nemen naar de koloniën.

Antipropaganda

Voorts waren er allerlei enge verhalen over de koloniën in omloop; dat men in een hel (narak) terecht zou komen. Of dat men zijn kaste zou verliezen als men de kálá páni (het zwarte water, de zee dus) had doorkruist en niet meer zou worden geaccep­teerd in India bij terugkeer. Ook dat men onder dwang werd bekeerd tot het chris­tendom en gedwongen werd rundvlees en/of varkens­vlees te eten. Of dat men werd vermoord en dat er vervolgens olie werd geperst uit je hoofd (mimiái ke tel). Ondanks deze antipro­pa­ganda besloten velen toch te vertrekken uit hun geliefde India (janmabhumi).

Ten slotte: als de belofte over Sri Ram desh de belang­rijkste reden was voor de emigratie van Hindostaanse contract­ar­beiders naar Suriname, dan moet worden aange­toond hoe het komt dat tiendui­zenden mensen naar andere koloniën zijn gemigreerd. En ook nog vóór 1873, want men kon de term Sri Ram desh immers niet gebruiken voor de andere koloniën. Kortom: het verhaal over misleiding is groten­deels een mythe. Wij hebben aange­toond in de uitge­breide studie dat slechts een heel klein deel van de contract­ar­beiders is misleid.

Pull en pushfac­toren

Het blijkt dat er uiteen­lo­pende redenen zijn geweest om te emigreren van India naar Suriname. Deze kunnen worden onder­ver­deeld in pull- en pushfactoren. De pullfac­toren waren onder meer dat men als arbeider het veelvoudige aan loon zou kunnen verdienen: 12 anná’s (60 cent) per dag tegen een loon van 1 tot 2 anná’s in India. En dat men gedurende vijf jaar werk had, geld kon sparen en gratis terug kon keren naar India. Bovendien kreeg men gratis voedsel, kleding en gezond­heidzorg in India na de werving. Ook het transport naar Calcutta (met de trein!) en de zeereis naar Suriname was gratis. Er waren ook succes­volle terug­keerders uit de koloniën en er werd ook geld en brieven gestuurd naar familie in de dorpen vanuit de koloniën.

Naast deze pullfac­toren waren vooral de pushfac­toren van belang. Allereerst hadden vooral de lagere klassen en kasten in India een zeer armoedig bestaan. Vaak heerste er hongersnood door allerlei jaarlijks terug­ke­rende natuur­rampen, zoals droogte en overstro­mingen. Velen hadden schulden en werden uitgebuit en onder­drukt door landheren (zamindárs) en hun handlangers. Tevens had het Britse koloniale systeem en vernie­tiging van textiel­in­du­strie bijge­dragen tot een grote toename van de armoede.

Familieomstandigheden

Daarnaast zijn velen ook gevlucht vanwege familie­om­stan­dig­heden. Hindoeweduwen die werden verstoten en onheus bejegend en vrouwen die werden onder­drukt hebben gekozen voor emigratie. Jongere broers mochten niet eten voordat de oudere broers hadden gegeten. De stamvader van liefst vier Hindostaanse families waren jongere broers die deze regel hadden overtreden en daarom zijn gevlucht uit India, zo blijkt uit mijn onderzoek. Anderen hebben hun schoon­zuster (bhauji) verleid of de schoon­zuster is uit eigen beweging gevlucht vaak vanwege onder­drukking door de schoon­fa­milie. Er zijn ook crimi­nelen geëmi­greerd naar Suriname. Overigens met toestemming van de autori­teiten, omdat men meende dat door betere levens­om­stan­dig­heden zij fatsoen­lijke burgers konden worden. Al met al waren er respec­tabele redenen om te emigreren, verge­leken met de situatie in India. Men kon een beter bestaan verwerven in de koloniën en vooral met gespaard geld terug te keren naar India. Velen en vooral jonge­mannen zijn stiekem vertrokken en hebben bij rekru­tering valse namen opgegeven. Het zij met nadruk vermeld: een groot deel van de gerekru­teerden was al buiten hun dorpen op zoek naar werk en voeding. Men is niet zoals soms ten onrechte wordt gedacht in de kraag gegrepen en met gebruik van dwang naar Suriname en andere koloniën gezonden.

Schorsing

De Hindostaanse immigranten zijn over het algemeen zwaar geselec­teerd. Velen kwamen niet in aanmerking voor het zware werk op de plantages. Wij hebben al gecon­sta­teerd dat na de werving een derde alsnog is uitge­vallen en niet ingescheept voor Suriname. Tegen het einde van het Staatstoezicht in Suriname (1 juli 1873) was de vraag naar arbeids­krachten heel hoog. Daarom hebben binnen één jaar – tussen juni 1873 en mei 1874 – liefst acht schepen bijna 4.000 Hindostaanse contract­ar­beiders naar Suriname overge­bracht. Zij werden tewerk­ge­steld op verschil­lende plantages. Een aanzienlijk deel bezweek echter; in het begin waren er bijna 20% sterf­ge­vallen. Dit was te wijten aan allerlei (tropische) ziekten, slechte huisvesting en ontoe­rei­kende gezond­heids­voor­zie­ningen. Maar ook de haastige selectie in India was hier debet aan. De Britse consul adviseerde daarom eind 1874 om de emigratie naar Suriname te schorsen. Deze schorsing werd na een paar jaar opgeheven nadat betere huisvesting (de zogeheten koelie­wo­ningen) en gezond­heids­voor­zie­ningen waren gerea­li­seerd. Onder meer werd de genees­kundige school opgericht die ervoor heeft gezorgd dat er genees­heren werden opgeleid in Suriname; dit heeft bijge­dragen tot een relatief goede gezond­heidszorg.

Grote variatie

Na de schorsing werd de selectie in India beter. Niettemin zijn er niet uitsluitend land(bouw)arbeiders naar Suriname geëmi­greerd. Vooral in het begin van de emigratie lukte het niet gemak­kelijk uitsluitend land(bouw)arbeiders te rekru­teren, maar door de tijd heen lukte dat steeds beter. Vooral in de twintigste eeuw waren de werving en selectie sterk verbeterd. Door veran­dering van kleding en een valse naam of kaste op te geven, wisten velen die niet afkomstig waren uit de landbouw, alsnog te bewerk­stel­ligen dat zij werden geselec­teerd voor contract­arbeid. In principe werden Brahmanen (leden van de pries­ter­kaste) niet geselec­teerd. Niettemin was ongeveer 5% van de Hindostaanse emigranten van Brahmaanse afkomst; zij waren vaak verarmd in India. Er zijn ook Brahmaanse weduwen geëmi­greerd en een heel kleine groep Brahmanen is als priesters geworven en sommigen als sardár (voorman). Velen hebben Thákur (behorend tot de Chattri kaste, de tweede kaste) opgegeven en hebben later in Suriname hun kaste weer gewijzigd. Het is denkbaar dat anderen zich ten onrechte als Brahmaan (de zogeheten ‘Bootbrahmanen’) hebben laten inschrijven in Suriname. Anderen hebben singh achter hun naam geplaatst en zijn daardoor in de kasten­hi­ë­rarchie gestegen. Er zijn zowel personen van lage kasten en kaste­lozen als middel­kasten geëmi­greerd. Globaal behoorde twee vijfde tot de middel­kasten – veelal landbouwers – en bijna twee vijfde tot de lage kasten en kaste­lozen. Ongeveer een vijfde behoorde tot de hogere kasten.

Hindoe-moslim­re­laties

Door de kleine aantallen zijn er relaties ontstaan tussen verschil­lende kasten, waaronder huwelijken. Ook zijn er kinderen geadop­teerd die de kaste hebben gekregen van hun geadop­teerde ouders. Het kasten­stelsel heeft gaandeweg veel van zijn betekenis verloren. In India werd gesteld dat degene die de zee (kálá páni) had doorkruist zijn kaste had verloren, dus een kasteloze was geworden.

Ongeveer 17% was moslim. Veel moslim­mannen namen ‑mede vanwege de kleine aantallen- hindoe­vrouwen als echtgenote, die vaak moslim werden. De relatie tussen de hindoes en moslims was tijdens emigratie en in de contract­pe­riode vrij harmo­nieus. Er was een regeling dat er op 100 mannen 40 vrouwen (28,6%) moesten meegaan met elke scheepstransport. Bijna een derde van Hindostaanse contract­ar­beiders was vrouw. Een derde was getrouwd en tweederde was alleen­staand. De alleen­staande vrouwen waren vaak weduwen, vrouwen die vanwege familie­pro­blemen waren wegge­lopen of verstoten. Maar er zijn ook danse­ressen en enkele prosti­tuees gemigreerd naar Suriname.

Ongeveer 10% van de emigranten waren kinderen. Ruim tweederde was man en de meerderheid van de mannen was alleen­staand. De meerderheid had een leeftijd tussen de 18 en 35 jaar. Er zijn dus geen ouderen gemigreerd. Bovendien was men afkomstig uit vele dorpen en steden van India. Al met al was er sprake van een grote variatie in kenmerken. Ondanks deze diver­siteit moest men met elkaar samen­leven en samen­werken. Dat is door de tijd heen uitgemond in een sterke etnische identiteit en een Hindostaanse cultuur gebaseerd op de Indiase culturele heritage.

Calan

In India werden al inten­sieve banden gesmeed. Nadat er voldoende gerekru­teerden waren in een subdepot reisde men in een groep –een zogeheten calan – onder begeleiding van een caprási (een soort profes­si­onele boodschapper) of een durwan (bewaker) met de trein naar de havenstad Calcutta waar het Suriname-hoofd­depot zich bevond. In het hoofd­depot volgde opnieuw een medische keuring en werd nogmaals gevraagd door de beschermheer der emigranten of men uit vrije wil het arbeids­con­tract was aangegaan. In principe kon men zich ter plekke alsnog terug­trekken als men was misleid of spijt had gekregen van de eerdere beslissing. Ook werden regel­matig jonge­mannen die stiekem van huis waren vertrokken, geclaimd door hun familie. Sommigen hebben zich laten werven om een gratis reis naar Calcutta te kunnen maken. In Calcutta aange­komen deser­teerden zij vervolgens. Het arbeids­con­tract werd definitief gemaakt, nadat men nogmaals akkoord (rázi he ) was gegaan. Daarna werd men voorbereid voor de maanden­lange reis naar Suriname. Er was bijvoor­beeld dagelijks appèl in de ochtend, waarbij iedereen werd geïnspec­teerd. Nogmaals: het was niet in het belang van de Nederlandse overheid om te inves­teren in mensen die onwillig waren of die zouden zijn gedwongen om te emigreren. Immers, zij zouden zich gaandeweg terug­trekken en dat leverde alleen maar verlies op. Bovendien waren er strenge Indiase wetten. Er zijn natuurlijk uitzon­de­ringen en er zijn enkele juridische zaken geweest met betrekking tot kidnapping en misleiding. Maar op de bijna een half miljoen contract­ar­beiders die naar het Caraïbisch gebied zijn geëmi­greerd zijn dat verwaar­loosbare aantallen. Als er een voldoende aantal Hindostaanse emigranten was voor een scheeps­lichting werd men ingescheept voor de zeereis. In het subdepot in de verschil­lende steden hadden velen als lotge­noten al inten­sieve banden met elkaar gesmeed (dipu bhái en dipu bahin). Vóór de inscheping volgde een finale (medische) keuring. Men kreeg onder meer kleding, een tinnen bord, een aarden lota (drink­beker) en een kleine water­con­tainer evenals een buidel (gathari) om deze en de eigen spullen in te bewaren.

Lange zeereis

Het contract­ar­beidsysteem bestond al sinds 1834. Vergeleken met koloniën als Mauritius en Guyana hebben de Hindostaanse contract­ar­beiders het relatief beter gehad. Omdat zij aan het eind van de negen­tiende en begin twintigste eeuw zijn geëmi­greerd toen vooral de voorzie­ningen op de schepen steeds beter werden. Er zijn vooral (ijzeren) zeilschepen gebruikt voor de trans­porten en vanaf 1907 alleen maar stoom­schepen. Sommige schepen hebben meerdere malen emigranten naar Suriname overge­bracht en hebben terug­keerders meege­nomen naar India. De zeereis ging om het continent Afrika heen en de woeste Kaap de Goede Hoop moest worden óverwonnen ‘. Vervolgens werd richting Suriname gekoerst; in de meeste gevallen werd een tussenstop gemaakt bij het eiland St. Helena om water en vers voedsel in te slaan. Er werd dus ook een koude streek doorkruist. De zeereis naar Suriname duurde in de begin­pe­riode met de zeilschepen maar liefst drie maanden. Met de stoom­schepen die veel comfor­ta­beler waren, werd de reis verkort tot ongeveer een maand. Wat betreft voorzie­ningen op de schepen waren er allerlei regelingen getroffen, bijvoor­beeld over de minimale ruimte waarover iedere emigrant moest beschikken en de afscheiding van alleen­staande mannen van alleen­staande vrouwen. Er was een goed opgezet medisch regime en voedings­systeem. De kapitein, de scheepsarts en het scheeps­per­soneel kregen een extra premie als er zo weinig mogelijk ziekte en sterf­ge­vallen waren. Er is gemiddeld genomen over de 64 trans­porten een relatief lage sterfte geweest van 2,1%; op de zeilschepen 2,6% en op de stoom­schepen 1,2%. Er zijn ook kinderen geboren tijdens deze trans­porten; die moeten worden bijgeteld bij de emigranten. En er zijn ook een honderdtal vrije emigranten meege­komen naar Suriname. Het is overigens opmer­kelijk dat er zich hoogst zelden een scheepsramp heeft voorgedaan tijdens de 64 trans­porten. Wel heeft in 1884 het stoom­schip Peshwa schip­breuk geleden en moest men in Sri Lanka wachten; daarna is de lichting emigranten met het stoom­schip Laleham naar Suriname overge­bracht. 

Traumatische ervaring

De lange zeereis was zwaar; de meesten hadden nauwe­lijks een idee van de afstanden tussen conti­nenten. Vaak werd gezegd dat men zeven zeeën doorkruiste (sát samunder pár). Hoewel er was gezorgd voor ontspanning, zoals muziek, zang en spelletjes, was de maanden­lange reis voor velen een trauma­tische ervaring. Tijdens de zeereis werden de onder­linge banden inten­siever en allerlei verschillen minder relevant. Hindostanen van een scheepstransport beschouwden elkaar als jaháji bhái en jahaji bahin (scheeps­broeder en scheeps­zuster). Deze jaháji band is in Suriname lange tijd intact gebleven; men zocht elkaar regel­matig op en hielp elkaar. Het was een soort familie geworden, omdat de meesten – als eenlingen – geen familie hadden in Suriname.

Zoals gezegd werd het transport steeds beter door de doorge­voerde verbe­te­ringen en door veran­de­ringen in de trans­port­tech­no­logie, zoals het gebruik van stoom (ook voor de water­zui­vering en het koken) en later van elektrische lampen. De Hindostaanse contract­ar­beiders die in de derde fase naar Suriname zijn gekomen, hebben een veel kortere reis gemaakt dan de pioniers. De pioniers zijn meestal bijna vier maanden onderweg geweest. Bij de drie maanden op het schip moet namelijk het verblijf in het subdepot en in het hoofd­depot in Calcutta worden opgeteld. De pioniers hebben de volgers (behorend tot de tweede fase) en de nakomers (behorend tot de derde fase) opgevangen in Suriname.

Met dank aan Radjin Thakoerdin voor alle onder­steuning.

Hindorama publi­ceert een serie artikelen over de Hindostaanse migra­tie­ge­schie­denis van prof. dr. Chan E.S. Choenni. Tevens zijn wij bezig om oude foto’s en documenten uit de Hindostaanse geschie­denis te verza­melen, in het bijzonder foto’s uit de contract­pe­riode (1873–1920) en de periode 1921–1970. Uitgever Sampreshan en Hindorama willen samen een collectie samen­stellen en op deze wijze onze geschie­denis ook aan de hand van foto’s illustreren.

Hiervoor hebben wij jullie hulp nodig. We weten dat er veel foto’s zijn. Het is jammer als voor de geschie­denis waarde­volle foto’s zoekraken of wegge­gooid worden na overlijden of gewoon ergens wegge­stopt blijven. Het verzoek is om te kijken in oude foto albums en bij oudere familie­leden, vrienden en kennissen. Het gaat daarbij vooral om foto’s over de volgende thema’s met betrekking tot de Hindostaanse geschie­denis tot 1970:

1. Huisvesting/woningen op (hoge) neuten/erven/landerijen (jaghá)
2. Arbeid/werk/landbouw
3. Vervoer/transport bijv. karren, boten, bussen met Hindostanen
4. Religie/uitvoering van rituelen/mandirs/moskeeën
5. Cultuur/huwelijk (biyáh, nikáh)/ viering van hindoe- en islami­tische feesten / opvoering Rámlilá
6. Onderwijs/schoolbezoek/internaten
7. Personen/families, liefst contract­ar­beiders of personen geboren voor 1910/personen in oude kleder­drachten (dhoti, orhni)
8. Sport en spel (voetbal­ver­e­niging, worstel­wed­strijden)
9. Muziek/dans/toneel (nátak)
10. Belangrijke/bijzondere personen/leiders/politici

Schroom niet om foto’s te sturen, wij maken een mooie collectie die een waarde­volle bijdrage zal zijn aan de optekening van de geschie­denis van Hindostanen. Welkom zijn ook  foto’s die niet direct onder genoemde ca­te­gorieën vallen, maar die volgens u wel een bijzondere (histo­rische of culturele ) waarde hebben. Wij zullen zorgvuldig met jullie foto’s omgaan. We vragen daarom ook aan te geven of bij de foto’s de namen van de personen die erop staan, moeten worden vermeld of niet. Wij zullen wel jullie met naam bedanken voor de geleverde bijdrage, tenzij anders aange­geven.

Hoe en waar aan te leveren?

Appen: de oude foto’s/documenten met een mobiel fotogra­feren en appen naar +31 6 24284890

Mailen: foto’s/documenten kunnen worden gescand in jpg of png formaat (tif en eps ook geen enkel probleem) en deze mailen naar info@hindorama.com

Transferen: grote scans en bestanden kunnen getrans­fe­reerd worden via wetransfer.com naar info@hindorama.com

Komt u er niet uit, kunt u ons altijd mailen of appen. Voor meer infor­matie zie ook Hindorama Bibliotheek Migratiegeschiedenis

Alvast hartelijk dank | Radjin Thakoerdin
[Sampreshan|Hindorama]

En hierbij als voorbeeld enkele foto’s waar wij op zoek naar zijn:

De Hindostaanse contract­ar­beiders die naar Suriname kwamen tekenden in het hoofd­depot in Calcutta voor vertrek een definitief arbeids­con­tract. De meerderheid kwam per trein aan in Calcutta en pas na onder­te­kening van hun contract mochten zij gebruik maken van de voorzie­ningen, zoals huisvesting, voeding en derge­lijke. Zij kregen ook nieuwe kleding. De Nederlandse regering zou immers geen geld inves­teren in deze contract­ar­beiders als zij niet bereid zouden zijn om te werken op de plantages van Suriname. Bovendien kon men (juridisch) terug­vallen op dit onder­te­kende contract bij werkwei­gering. De tekst van dit arbeids­con­tract werd voorge­lezen in het Hind(ostán)i en aan werd hen gevraagd of ze akkoord gingen (rázi he). Wanneer ze akkoord waren volgde de onder­te­kening; de meesten tekenden met een afdruk van hun duim, omdat zij niet konden lezen en schrijven. Belangrijk is om nogmaals te benadrukken dat zij “als arbeiders waren besteld” door Suriname. Zij gingen een arbeids­con­tract aan met de Nederlandse i.c. Surinaamse overheid. En de plantage-eigenaren huurden als het ware de arbeid van de Hindostaanse contract­ar­beiders tegen betaling voor vijf jaar; zij werden dan ook ‘huurders’ genoemd. De plantage-eigenaren hadden van tevoren 3/8 deel van de aanvoer­kosten betaald en de rest werd betaald uit het zogeheten immigra­tie­fonds. Ruwweg waren de kosten gemiddeld per contract­ar­beider tussen f280,- f300,-en als wij de terug­voer­kosten( naar India) die gemiddeld f100,- bedroegen hierbij optellen, dan waren de totale kosten gemiddeld f400,- per contract­ar­beider. Van de 34.304 Hindostaanse immigranten hadden 112 hun eigen passage betaald.

De tekst van het arbeids­con­tract luidde:

De onder­ge­te­kende emigrant uit Brits-Indië naar Suriname verbindt zich om zijn werkgever, aan wie hij door het gouver­nement van Suriname zal toege­wezen worden, gedurende vijf jaar te dienen, gerekend van de toewijzing, onder voorwaarde van wekelijks in geld te ontvangen als loon voor een werkbare man f0,60 en voor een minder­jarige en voor een vrouw f0,40 per dag. Onder een werkbare man wordt begrepen mannen die 15 jaar of ouder zijn. De contractant zal zes dagen per week werken, van maandag tot en met zaterdag behalve op zondag en de officiële feest­dagen. De contractant zal per dag zeven uur op het veld of tien uur in de fabriek arbeiden. Er zal op behoor­lijke wijze in huisvesting en genees­kundige behan­deling worden voorzien gedurende de tijd van het contract. Na vijf jaar van dienst zal zorg worden gedragen voor de kosteloze terugvoer van de emigrant naar Brits-Indië.

Dit arbeids­con­tract was gebaseerd op het Immigratietraktaat ‑ook bekend als het ‘Koelietraktaat’- dat op 8 september 1870 na lange onder­han­de­lingen was gesloten tussen Groot-Brittannië en Nederland. Wanneer wij de relevante artikelen uit dit tractaat bestu­deren dan blijkt dat deze wette­lijke regeling vrij humaan was in de context van die tijd. De Britse regering heeft strenge eisen gesteld aan de Nederlandse regering ter bescherming van zijn onder­danen. De Nederlandse regering was primair verant­woor­delijk voor de Hindostaanse contract­ar­beiders en niet de plantage-eigenaren. Natuurlijk zijn regels in de praktijk niet altijd precies nageleefd. Er was sprake van een weder­zijdse verant­woor­de­lijkheid: de Hindostaanse contract­ar­beider had een arbeids­ver­plichting en de overheid had een zorgplicht. De niet- naleving van de aangegane arbeids­ver­plichting door de Hindostaanse contract­ar­beider werd straf­rech­telijk vervolgd. Het betekende in de praktijk dat toepassing van deze zogeheten Poenale Sanctie  onder meer bij werkwei­gering uitmondde in zware straffen, zoals gevan­ge­nis­straffen; soms zijn contract­ar­beiders in (krom)boeien geslagen. Bovendien zijn veel Hindostanen uitgebuit en een deel is bezweken aan het harde werk en het moordende klimaat. Maar het loon van 60 cent per dag respec­tie­velijk 40 cent voor vrouwen was niettemin voldoende om te sparen. Het was anders niet zinvol om te emigreren uit India naar Suriname. De vele vrije religieuze feest­dagen en het beleid van de Nederlandse overheid hebben mede ervoor gezorgd dat de Hindostaanse cultuur is behouden. De Hindostanen hebben de kansen die in Suriname waren gepakt om vooruit te komen. Zij verge­leken hun situatie met hun vroegere bestaan in India. In Suriname hadden zij een beter bestaan. Velen die waren teruggaan naar India hadden spijt, maar slechts een klein deel is het gelukt om weer uit India te vertrekken.

Immigratietraktaat

Het Immigratietraktaat, ook bekend als het ‘Koelietraktaat’, namelijk het Besluit tussen Groot-Brittannië en Nederland betref­fende de immigratie van vrije arbeiders uit Britsch Indië voor de kolonie Suriname, luidde:

Artikel 1 De Nederlandse regering zal de bevoegdheid hebben werklieden voor de Nederlandse kolonie Suriname te werven en aan te nemen in de Indische gewesten, die Groot-Brittannië toebe­hooren, en de emigranten in te schepen in de havens van Calcutta, Madras en Bombay, of eenige andere haven in Brits Indië, die daartoe later door het Britsch-Indische Bestuur zullen worden aange­wezen op de hierachter bedongen voorwaarden.

Artikel 2 De Nederlandse regering zal in elk middelpunt van aanwerving hare operatiën toever­trouwen aan een door Haarzelve gekozen agent. Deze keuzen moeten door het Britsche Gouvernement worden goedge­keurd. Zulk eene goedkeuring staat, wat het regt van haar te verleenen en in te trekken aangaat, gelijk met het exequatur, hetwelk aan de consu­laire agenten verleend wordt.

Artikel 3 De aanwerving zal geschieden overeen­komstig de regelen, welke nu bestaan of later zullen worden vastge­steld op de aanwerving van werklieden voor Britsche koloniën, en men is uitdruk­kelijk overeen­ge­komen, dat ten gevolge deze overeen­komst aan de Nederlandse regering noch te eeniger tijd, noch te eeniger plaatse, eenig privi­legie zal verleend worden op het stuk van emigratie, ‘t welk niet ter zelfder tijde en ter zelfder plaatse door de Britsche Koloniën zal genoten worden.

Artikel 4 De Nederlandse agent zal, wat betreft de hem opgedragen wervings­ope­ratiën, voor zich zelf en voor de personen van wie hij zich mocht bedienen, al de gerief­lijk­heden en voordeelen genieten, die aan de wervings­agenten voor de Britsche koloniën zijn verleend.

Artikel 5 De Regering van Hare Britsche Majesteit zal in de havens, waar emigranten mogen worden ingescheept, een agent aanstellen, in het bijzonder belast met de zorg voor hunne belangen.

Artikel 6 Geen emigrant zal mogen worden ingescheept, tenzij de in het vorig artikel genoemde agent in staat zij geweest zich te overtuigen dat zijne verbind­tenis vrijwillig is, dat hij volmaakt kennis draagt van den aard van zijne overeen­komst, van de plaats zijner bestemming, van den vermoe­de­lijke duur zijner reis en van de verschil­lende verplig­tingen en voordelen uit zijne verbind­tenis voort­vloeiende.

Artikel 7 De overeen­komsten van dienst, uitge­zonderd die, welke bedoeld worden in paragraaf 4 van art. 9 en in paragraaf 2 van art. 10, zullen in Indië gesloten worden, en zullen den emigrant verbinden bij zijne aankomst in de kolonie tot het dienen of van een bij name aangeduid persoon of van den persoon aan wien hij door de gestelde overheid zal worden toege­wezen.

Artikel 8 De overeen­komsten zullen bovendien bedingen bevatten betref­fende:

1. den duur van de verbin­tenis, na afloop waarvan de emigrant regt heeft op vrijen terugtogt naar Indië, ten koste van de Nederlandse Regering, en de voorwaarden waarop het hem zal vrijstaan van het regt op vrijen terugtogt af te zien;
2. het aantal der werkdagen en werkuren;
3. het loon, de rantsoenen, indien zij gegeven worden, alsook de wijze van betaling van buiten­gewoon werk, en al de aan den emigrant beloofde voordeelen;
4. kostle­looze genees­kundige behan­deling van den emigrant, behalve in de gevallen dat zijne ziekte, volgens het oordeel van de daartoe door het bestuur aange­wezen deskun­digen, ten gevolge van wangedrag, door eigen schuld zal zijn ontstaan. In elk contract of elke verbind­tenis zal opgenomen zijn een afschrift der artikelen 9, 10, 19 en 20 van deze overeen­komst.

 Artikel 9

1. De duur van de verbind­tenis van een immigrant zal niet langer zijn dan vijf jaren. In geval echter dat hem behoorlijk bewezen zal zijn dat hij vrijwillig het werk verzuimd heeft, zal hij verpligt zijn daaren­boven een gelijk aantal dagen te werken als hij verzuimd heeft.
2. Na afloop van dat tijdvak zal elke Indiër, die den leeftijd van tien jaren bereikt had bij zijn vertrek uit Indië, het regt hebben op vrijen terugtogt naar Indië op kosten van de Nederlandsche Regering.
   3. Indien hij kan bewijzen dat zijn gedrag goed is geweest en dat hij eigen middel van bestaan heeft, kan hem vergund worden in de kolonie te verblijven, zonder eenige verbind­tenis, maar van dat ogen blijk af aan verliest hij het regt op vrije terugreis.
3. Indien hij genegen is tot het aangaan van eene nieuwe verbind­tenis, heeft hij regt op eene premie en behoudt hij het regt op vrije terugreis na den afloop van dezer tweede verbind­tenis.
4. Aan iedere immigrant, die zijn diensttijd in de Nederlandse kolonie zal volbragt hebben, zal het vrijstaan in plaats van het zij in de kolonie te blijven, het zij naar Indië terug te keeren, op zijne eigene kosten zich naar eene andere kolonie of een ander land te begeven. Het regt van vrije terugreis van den immigrant strekt zich uit tot zijne vrouw, tot zijne kinderen, die Indië verlaten zullen hebben beneden de 10 jaren, en tot die, welke in de kolonie zullen geboren zijn.

Artikel 10 De immigranten zullen niet verpligt kunnen worden meer te werken dan zes dagen van de zeven, noch meer dan zeven uren per dag of tien uren in de fabriek. De voorwaarden van het werken op taak en elke andere soort van regeling, het werk betref­fende, zullen vrijelijk met den werkman geregeld worden. De verpligting om, op feest­dagen, zorg te dragen voor de verpleging van dieren en de behoeften van het dagelijksch leven, zal niet als arbeid beschouwd worden.

Artikel 11 De schik­kingen, die het vertrek van emigranten voorafgaan, zullen gelijk zijn aan die, welke door de bepalingen aan de Britsche koloniën zijn voorge­schreven.

Artikel 12 In de havens van inscheping zullen de emigranten de vrijheid hebben, met in achtneming der politie­ver­or­de­ningen op zulke inrig­tingen, de depots of elke andere plaats waar zij mogten zijn gehuisvest, te verlaten, ten einden zich met de Britsche agenten in gemeen­schap te kunnen stellen, welke op hunne beurt, op elk redelijk uur, de plaatsen, waar de emigranten opgenomen of gehuisvest zijn, kunnen bezoeken.

Artikel 13 Emigranten mogen in elk jaarge­tijde, met schepen van stoom-vermogen voorzien, uit Indië naar de kolonie Suriname vertrekken, maar met zeilschepen alleen van 1 augustus tot 15 maart. Elke emigrant, tusschen 1 maart en 15 september uit Indië vertrek­kende, zal, boven en behalve de hem gewoonlijk verstrekte kleeding, ten minste een dubbele deken bekomen, en hij zal daarvan gebruik kunnen maken, zoo lang het schip zich buiten de keerkringen bevindt.

Artikel 14 Elk schip, dat emigranten vervoert, moet een Europeschen heelkundige en tolk aan boord hebben. De gezag­voerders van schepen, die emigranten vervoeren, zullen verpligt zijn zich met elk pakket, dat hun door de Britschen agent in de haven van inscheping voor den Britschen consu­lairen agent in de haven van bestemming wordt ter hand gesteld, te belasten, om het terstond bij aankomst bij het koloniale Bestuur af te geven.

Artikel 15 Op elke schip, bestemd voor het vervoer van emigranten uit de havens van Calcutta, Madras, en Bombay of eenige andere havens in Britsch-Indië, die later door de Regering van Indië zullen aange­wezen worden voor de inscheping van emigranten, zullen de emigranten, hetzij tusschendeks, hetzij bovendeks, in stevig beves­tigde, geheel overdekte kajuiten, eene ruimte bezitten, uitsluitend voor hun gebruik bestemd. Bedoelde kajuiten en ruimte tusschendeks zullen op de geheele opper­vlakte eene hoogte hebben van niet minder dan zes (6) voet Engelsche maat. Geen vak zal meer dan een volwassen emigrant mogen bevatten op twaalf (12) voet, Engelsche maat, opper­vlakte op dek, en op elke kubieke ruimte van twee en zeventig (72) voet, Engelsche maat. Een emigrant boven den leeftijd van tien jaren zal voor een volwassene gerekend worden, en twee kinderen, tusschen een en tien jaren oud, zullen voor een volwassene gerekend worden. Op elke schip, dat emigranten vervoert, zal eene bepaalde en afgezon­derde ruimte tot hospitaal worden ingerigt. Vrouwen en kinderen zullen op het schip vakken bezetten, verschillend en afgezonderd van die voor de eenloopende gezellen.

Artikel 16 Bij elke verscheping van emigranten zal het getal der vrouwen minstens de helft bedragen van het getal mannen. Mogt later de verhouding, voor de Britsche koloniën vastge­steld, worden verhoogd tot de boven de helft, zoo zal dezelfde maatstaf toepas­selijk zijn op de Nederlandse kolonie.

Artikel 17 De Britsche agent zal bij de inscheping, op alle redelijke uren, het regt hebben om toege­laten te worden tot elk gedeelte van de schepen, hetwelk voor het gebruik van emigranten is ingerigt.

Artikel 18 Bij aankomst van een schip met emigranten in de Nederlandsche kolonie zal het bestuur zorg dragen dat al de bescheiden, welke het voor den Britschen consu­lairen agent ontvangen heeft, aan dezen worden ter hand gesteld, benevens:

1. eene naamlijst van alle ontscheepte werklieden;
2. eene lijst van de sterf­ge­vallen en de geboorten, die gedurende de reis op het schip zullen hebben plaats gehad. Het bestuur der kolonie zal de noodige maatre­gelen nemen, ten einde den Britschen consu­lairen agent de gelegenheid te verschaffen zich in gemeen­schap te stellen met de emigranten voor hunnen indeeling in de kolonie. Een afschrift van de lijst van de indeeling zal aan de Britschen consu­lairen agent worden ter hand gesteld. Hij zal worden verwittigd van alle sterf­ge­vallen en geboorten, die gedurende den duur der verbind­tenis plaats hebben, als ook van alle veran­dering van huurder en van elk vertrek gedurende de terugreis. Elke nieuwe verbind­tenis en elke acte van afstand van het regt op vrije terugreis zal aan den consu­lairen agent worden medege­deeld.

Artikel 19 Alle immigranten, vallende binnen de bepalingen van deze overeen­komst, zullen op dezelfde wijze als de overige onder­danen der Britsche kroon, en overeen­komstig de gewone regelen van het volkenregt, in de Nederlandsche kolonie het regt hebben den bijstand van den Britschen consu­lairen agent in te roepen, en geen hinderpaal zal den werkman in den weg staan om zich tot den consu­lairen agent te wenden of zich met hem in gemeen­schap te stellen, evenwel zonder inbreuk te maken op de verplig­tingen, die uit zijn verbind­tenis voort­vloeien.

Artikel 20 Bij de indeeling van werklieden zal geen man van zijne vrouw worden gescheiden, noch een vader of moeder van hunne kinderen beneden de 15 jaar. Geen werkman zal kunnen gedwongen worden, zonder zijne toestemming, van meester te veran­deren, tenzij hij door het Gouvernement mogt worden overge­nomen of door den persoon, die het goed waarop hij werkzaam is, in eigendom mogt hebben verkregen. Immigranten, die voort­durend ongeschikt tot werken zullen zijn geworden, zowel ten gevolge van ziekte als van elke andere oorzaak, buiten hun eigen toedoen, zullen terug­ge­zonden worden op kosten van de Nederlandsche Regering, welke tijd er ook nog mogt ontbreken, alvorens zij tot de vrije terugreis geregtigd zijn. 

Artikel 21 De immigratie kan in de Nederlandsche kolonie door Britsche en Nederlandsche schepen, zonder onder­scheid, geschieden. Britsche schepen, welke daartoe gebruikt worden, zullen verpligt zijn zich te houden aan alle veror­de­ningen van politie, gezondheid en uitrusting, welke op Nederlandsche schepen van toepassing zijn.

Artikel 22 De ordon­nantie voor taken en loonen voor Suriname van 1861 zal tot grondslag dienen voor de overeen­komsten, welke met de immigranten zullen aangegaan worden. De Nederlandsche Regering verbindt zich om in dit regelement geene veran­dering te brengen, ten gevolge waarvan de immigranten in eenen excep­ti­o­nelen toestand zouden geplaatst worden of hun voor hunnen arbeid voorwaarden zouden opgelegd worden, ongun­stiger dan die, welke in genoemd reglement zijn vastgelegd.

Artikel 23 De bepalingen van de tegen­woordige overeen­komst zullen niet slechts van toepassing zijn op de Indische onder­danen van Hare Britsche Majesteit, maar ook op de inboor­lingen van elken Indischen staat, die onder bescherming of onder het gezag van genoemde Majesteit staan, of welke bondge­nooten van het Britsche Gouvernement zullen zijn, of wier regering de oppermagt van de Britsche Kroon zal hebben erkend.

Artikel 24 Deze overeen­komst zal in werking treden twee maanden na de uitwis­seling der daartoe betrek­ke­lijke bekrach­ti­gingen; haar duur is bepaald op drie en een half jaar. Ze zal van kracht blijven, zoo zij niet opgezegd wordt in de loop der laatste maand van het derde jaar; daarna kan de opzegging alleen geschieden in den loop van dezelfde maand van elk achter­een­volgend jaar. Ingeval van opzegging, zal zij achttien maanden daarna eindigen. Desniettemin zal de Gouverneur-Generaal van Britsch-Indië, in Rade, overeen­komstig de resolutie van 19 september 1856, betref­fende de immigratie naar Britsche koloniën, het regt hebben de immigratie naar de kolonie Suriname ten allen tijde te schorsen, ingeval hij reden heeft te gelooven, dat in die kolonie de noodige maatre­gelen niet zijn genomen ter bescherming der emigranten bij hunne aankomst of gedurende hun verblijf aldaar, of voor hunne veilige terug­komst in Indië, of om hun de terugreis naar Indië te verschaffen ten tijde of omstreeks den tijd, wanneer zij tot zulk eene terugreis geregtigd zijn. Ingeval echter bedoeld regt, aan den Gouverneur-Generaal van Britsch-Indië voorbe­houden, ooit uitge­oefend wordt, zal de Nederlandschen Regering de bevoegdheid hebben terstond, indien zij dit noodig keurt, de geheele overeen­komst voor geëindigd te verklaren. Maar bij het eindigen dezer overeen­komst, om welke reden dan ook, zullen de bepalingen, betref­fende de Indische immigranten, die in de Nederlandsche kolonie zijn ingevoerd, van kracht blijven ten voordele van gezegde immigranten, totdat zij of naar hun eigen land zijn terug gezonden, of van hun regt op vrije terugreis naar Indië afstand hebben gedaan, of zich naar eene andere kolonie of een ander land hebben begeven.

Artikel 25 De Gouverneur-Generaal van Indië, in Rade, zal eveneens de bevoegdheid hebben, in geval van noodza­ke­lijkheid, de bepalingen van art. 13 van de tegen­woordige overeen­komst, wat betreft de datums, waarop emigranten Indië op zeilschepen mogen verlaten, zoomede de bepalingen van art. 16, wat betreft de getals­ver­houding tusschen mannen en vrouwen, in milderen zin toe te passen.

Artikel 26 Men is overeen­ge­komen, dat overal waar in deze overeen­komst gesproken wordt van de Nederlandse Regering, daarmee ook bedoeld wordt het Nederlandsch Koloniaal Bestuur van Suriname.

Artikel 27 De tegen­woordige overeen­komst zal worden bekrachtigd en de bekrach­ti­gingen zullen worden uitge­wisseld te ’s Gravenhage, zoodra mogelijk, nadat de overeen­komst voor zoveel noodig de goedkeuring der Staten-Generaal zal erlangd hebben. Ten blijke waarvan de weder­zijdsche gevol­mag­tigden haar hebben onder­teekend en met hun wapen bezegeld. Gedaan te ’s Gravenhage, den achtsten dag van september in het jaar duizend acht honderd zeventig.

Al met al waren de rechten en plichten duidelijk geregeld. Dat betekent natuurlijk niet dat in de praktijk de scheeps­ka­pitein, het scheeps­per­soneel, de plantage-eigenaren en ‑opzichters zich altijd aan deze regels hebben gehouden.  Zo was er sprake van slechte huisvesting en gezond­heidszorg voor de eerste groepen contract­ar­beiders ( 1873–1874)  met als gevolg veel doden (18%) op de plantages. De Hindostaanse immigratie is daarom in 1874 stopgezet (geschorst) door de Britse regering. Pas nadat er betere huisvesting en goede gezond­heidszorg waren  gegaran­deerd, is de immigratie  in 1877 hervat.

Met dank aan Radjin Thakoerdin voor alle onder­steuning.

Belangrijke data en bijzondere ontwik­ke­lingen met betrekking tot de Hindostaanse geschie­denis op een rij.

1863: Afschaffing van de slavernij op 1 juli in Suriname. Dit was een belang­rijke reden voor de Hindostaanse immigratie.

1870: Totstandkoming van het Immigratie traktaat (koelie­traktaat). Er werd toestemming verleend door de Brits-Indische regering aan de Nederlandse regering om Hindostaanse contract­ar­beiders te werven voor Suriname.

1873: Op 4 juni komt het eerste trans­port­schip de Lalla Rookh met 410 Hindostaanse contract­ar­beiders aan in Suriname. Op 5 juni  volgt ontscheping te Fort Nieuw Amsterdam. Daarom werd 5 juni de datum van de viering en herdenking van de Hindostaanse immigratie.

1873–1916: Ruim 34.000 Hindostaanse contract­ar­beiders kwamen naar Suriname. Bijna 12.000 zijn terug­gegaan naar India. Drieduizend Hindostanen uit het Caribisch gebied hebben zich tussen 1873–1920 gevestigd in Suriname.

1884: Opstand op suiker­plantage Zorg en Hoop. Er worden zeven Hindostaanse contract­ar­beiders doodge­schoten, onder wie Janey Tetary.

1895: Besluit om Hindostanen die zich permanent willen vestigen in Suriname een stuk land (domein­grond) van 1,5 tot 2,0 hectare te geven en honderd gulden.

1902: Grote opstand op 30 juli van Hindostaanse contract­ar­beiders op de suiker­plantage Mariënburg. Nadat Hindostaanse opstan­de­lingen de directeur James Mavor hadden vermoord, werd een bloedbad aange­richt door de militairen. Er waren uitein­delijk 22 doden te betreuren. Het massagraf werd met ongebluste kalk overdekt, waardoor de beenderen zijn vergaan.

1910: Verijdeling van het Killinger complot. De Inspecteur van Politie, F. Killinger, wilde een staats­greep plegen om de sociale noden van het Surinaamse volk te verlichten. De Hindostaanse politie­agent Jatan zou hierbij betrokken zijn. Met een grote groep Hindostaanse láthi (gevechts­stokken) vechters zou de kazerne van Fort Zeelandia worden veroverd. Hoewel Jatan later ontkende betrokken te zijn, werden een groot aantal láthi’s gevonden in een werkplaats te Paramaribo. Killinger, Jatan en andere schul­digen werden veroor­deeld, maar kregen later gratie.

1916: Het laatste trans­port­schip, de stoom­schip Dewa, kwam met 700 Hindostanen: 300 stapten uit in Suriname  en 400 in Jamaica. Door het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog kwam de immigratie tot stilstand.

1916:De Hindostaanse politieke leider Jagernath Lachmon wordt geboren in Corantijnpolder in het rijst­dis­trict Nickerie. Hij verhuisde later naar Paramaribo voor zijn vervolg­op­leiding.

1917: Stopzetting van Indiase contract­arbeid en per 1 januari 1918 volgt de officiële afschaffing. De afschaffing werd in Suriname betreurd, omdat men van mening was dat de Hindostanen in Suriname verge­leken met India het veel beter hadden. Er was vooral behoefte aan immigratie van Hindostaanse vrouwen vanwege het tekort. Pas na de Tweede Wereldoorlog kwam er evenwicht in het  aantal Hindostaanse mannen en vrouwen.

1920: De SIV (Surinaamse Immigranten Vereniging) gebruikt officieel de term Hindostanen/Hindostáni in plaats van Brits-Indiërs. De SIV beveelt de Hindostanen burgers te worden van Suriname en hun cultuur te behouden in plaats van terug te keren naar India.

1920: Hindostaanse delegatie met hoofdtolk Sitalpersad Dube, de zakenman Lutchmon Singh, de ambtenaar Harjalie Hajari en de arts Jang Bahadur Singh bezoekt India. Zij spreken met Mahatma K. Gandhi, de Ali Brothers en Chimman Lal (opsteller van een positief rapport over Hindostanen in Suriname) om de immigratie/contractarbeid te heropenen. Dat was tever­geefs.

1927: De in Suriname geboren Hindostanen worden van rechtswege Nederlands onderdaan.

1949: Oprichting van de Verenigde Hindostaanse Partij (VHP). De VHP wint 6 van de 21 zetels voor de Staten (het Surinaamse parlement) bij de algemene verkie­zingen in 1949. De denigre­rende term ‘koelie’ wordt afgewezen en steeds minder gebruikt om Hindostanen aan te duiden.

1958–1967: Bloeitijd van de zogeheten verbroe­de­rings­po­litiek. De VHP onder leiding van Lachmon en de Creoolse NPS onder leiding van Johan Adolf Pengel vormen de regering en de relaties tussen de tweede grootste bevol­kings­groepen blijven ondanks toene­mende concur­rentie op econo­misch gebied vrij harmo­nieus.

1969–1973: De VHPregeert samen met een kleine Creoolse partij PNP, maar krijgt veel oppositie. Vooral Creolen sterk verenigd in vakbonden bestrijden de regering fel wanneer Hindostanen in het kader van repre­sen­ta­ti­viteit worden benoemd op belang­rijke posten.

1971: Hindostanen worden officieel de grootste bevol­kings­groep (142.300 van de 384.900 inwoners oftewel 37%) volgens de algemene vierde volks­telling.

1973: De VHP verliest de verkie­zingen. Henk Arron van de NPK ( Nationale Partij Kombinatie) wordt Premier en kondigt aan dat Suriname op 25 november 1975 onafhan­kelijk zal worden.

1973–1975: Grote aantallen Hindostanen emigreren naar Nederland in verband met de naderende onafhan­ke­lijkheid en uit angst voor de politieke insta­bi­liteit in Suriname.

1975: Op 25 november wordt Suriname onafhan­kelijk na etnische spanningen en verzoening (een brasa) tussen de politieke leiders Lachmon en Arron.

 1980: Militaire staats­greep in Suriname. Etnische politiek en tegen­stelling tussen Hindostanen en Creolen wordt minder relevant in de politiek. Natievorming wordt belangrijk.

1982: In december worden promi­nente burgers, onder wie ook Hindostanen door militaire macht­hebbers doodge­schoten. De reden was volgens de militaire leiding dat zij een coup (machts­greep) aan het beramen waren.

1982: F. Ramdat Missier wordt de eerste Hindostaanse (waarnemend) President van Suriname.

1987: Herstel van democratie. De VHP en samen­wer­kende partners winnen de verkie­zingen. De Hindostaan R. Shankar wordt President van Suriname.

1996: Onthulling Baba en Mai monument ter herin­nering aan de Hindostaanse contract­ar­beiders op het terrein van het koelie­depot (immigra­tie­depot) te Paramaribo.

2000: Overlijden van de belang­rijkste Hindostaanse politieke leider Jagernath Lachmon in Nederland tijdens een werkbezoek.

2012: Er zijn 148.000 Hindostanen in Suriname volgens de zevende Algemene volks­telling. Het aandeel van Hindostanen in de totale bevolking (540.000) is gedaald tot 27 %, maar ze zijn nog steeds de grootste bevol­kings­groep in Suriname.

 2013: Er wonen in Nederland ongeveer 175.000 Hindostanen en dat is ruim1% van de Nederlandse bevolking. Ongeveer de helft van de Hindostanen is in Nederland geboren. Er wonen meer Hindostanen in Nederland dan in Suriname.

2015: Onthulling Mai-Baap monument in India te Kolkata (Calcutta) in wijk Matiaburz/Garden Reach ter herin­nering van de Hindostaanse contract­ar­beiders die naar Suriname zijn vertrokken.

Op 31 augustus 2018 heeft professor Michiel van Kempen tijdens de Jit Narain lezing in Den Haag de vraag geopperd of 5 juni 1873 nog steeds als datum van  de Hindostaanse immigratie moet blijven gelden. Hij heeft namelijk gegevens gevonden van de immigratie van 17 Hindostanen die in mei 1868 met het schip Crikket zijn  overge­bracht uit het Caribisch gebied (ingescheept op Barbados) om op een Surinaamse plantage te werken. Het is een grote verdienste van Van Kempen dat hij deze gegevens in het nationaal archief van Suriname heeft gevonden. Maar wij herdenken de immigratie vanuit India naar Suriname! Bovendien waren er ook andere Hindostanen al sinds 1868 vanuit Guyana naar Suriname geïmmi­greerd. In mijn boek uit 2016 over Hindostaanse contract­ar­beiders (zie Choenni 2016: 238) had ik al hierop gewezen. Er woonden  al 112 Hindostanen in Suriname vóór 1873. De conclusie is dan ook dat 5 juni 1873 als dag waarop de Hindostaanse immigranten vertrokken uit India met het schip Lalla Rookh in Suriname  ontscheepten, de datum moet blijven van  de herdenking van de Hindostaanse immigratie!