Op zaterdag 9 augustus 1890  kwam de eerste groep Javaanse contract­ar­beiders in Suriname aan. Ter gelegenheid van de viering en herdenking 130 jaar Javaanse  immigratie publi­ceren wij dit artikel over deze bijzondere Surinaamse bevol­kings­groep. Tussen 1890 en 1939 zijn in totaal 32.956 Javanen van uit Indonesië naar Suriname gemigreerd. Bijna een kwart keerde terug tussen 1897–1938, namelijk 7.684 De overgrote deel waren net als Hindostanen contract­ar­beiders, die waren geworven om op de plantsages te werken. Maar een kleine groep van 990 personen die in1939 arriveerde, was vrije immigrant. Het integra­tie­proces onder de Javanen in Suriname voltrok zich veel later dan onder de Hindostanen. Dat had te maken met hun latere aankomst in Suriname; de laatste groep Javaanse immigranten kwam aan in 1939. Ook speelden velen tot de jaren zestig nog met het idee om terug te gaan naar Indonesië. Nog in 1954 was een actieve en redelijk goed opgeleide groep van ruim 1.000 Javanen vertrokken naar Indonesië. Daarnaast bleven veel Javanen lange tijd op de overge­bleven plantages wonen en werken. Bovendien hadden de meesten een voorkeur om in hun eigen gemeen­schap samen te leven. De Tweede Wereldoorlog zorgde echter voor de sluiting van nog meer plantages. Een deel van de werkloos geworden Javanen ging meestal werken in de bauxiet­mijnen. Veel Javanen trokken hierdoor naar de bauxiet­centra, zoals Moengo. Een kleine groep vestigde zich in Paramaribo. Als laatste in Suriname georga­ni­seerd aange­komen immigran­ten­groep hadden de Javaanse Surinamers lange tijd een achter­stand.

Aankomst van Javaanse contract­ar­beiders in Suriname met een stoom­schip. Let op de betere kleding verge­leken met Hindostaanse contract­ar­beiders.

Eigenlijk begon pas sinds de jaren zestig een inhaal­be­weging. Zo behaalden in 1959 de eerste twee Javanen hun diploma aan de Algemene Middelbare School (AMS) en pas in 1970 behaalde de eerste Javaan het Surinaamse geneesheer diploma. De trek naar Paramaribo kwam op gang en deze urbani­satie werd later versneld door de verbe­terde kansen op onderwijs, hogere salarissen, betere medische voorzie­ningen en een groter aanbod aan ontspanning. Vanaf de jaren zestig begon het aantal Javanen in andere beroepen gelei­delijk toe te nemen. Tegenwoordig zijn Javanen in vrijwel alle sectoren verte­gen­woordigd. Er zijn Javaanse academici, onder wie artsen, juristen en ingenieurs. Opmerkelijk blijft wel het relatief gering aantal hoogge­schoolde Javaanse vrouwen.

Taalachterstand
Javanen die naar Paramaribo trokken hadden meestal problemen als minderheid; zij werden vaak belachelijk gemaakt. Ook omdat velen een achter­stand hadden in de Nederlandse taal en een Javaans accent. Bepaalde Nederlandse woorden of letters konden zij niet goed uitspreken; bijvoor­beeld de v spraken zij uit als p. Dus voor werd uitge­sproken als por. Zo stond hun politiek leider Iding Soemita bij velen bekend als por; maar slim als hij was, gebruikte hij zijn stemrecht strate­gisch bij stemmingen in het parlement. Wanneer hij moest stemmen riep hij por nee tegge, tegge (tegen) en veinsde dat hij het een en ander niet goed begreep. Na de zogeheten revolutie van 1980 werd het plagen en belachelijk maken van bepaalde bevol­kings­groepen en verkeerd uitspreken van hun (achter)namen in de ban gedaan. Alle bevol­kings­groepen werden als nationale groepen beschouwd en gemobi­li­seerd voor de nationale opbouw. Veel Javanen bleken echter vaak er voor te kiezen om dicht bij elkaar te wonen. Er ontstonden ook enkele Javaanse concen­traties in en rond Paramaribo, zoals de wijk Blauwgrond waar Javaanse eethuizen (Warungs) floreren. Javanen wonen tegen­woordig in alle districten van Suriname. Ze vormen echter een meerderheid van de bevolking in ‘het Javaanse district’ Commewijne.  De bekende plaats Tamanredjo in Commewijne waar tegen­woordig een brede en goed geasfal­teerde weg doorheen loopt, wordt bijna uitsluitend door Javanen bewoond.

Iding Soemita met zijn zoon Willy Soemita die ook politicus werd.

Integratie Javaanse Stijl
Het is vermel­dens­waard dat de Javaanse groep in Suriname op een bijzondere manier geïnte­greerd is in de Surinaamse samen­leving. Op sociaal­eco­no­misch terrein zijn zij weliswaar doorge­drongen tot bijna alle beroepen, maar zij blinken hoogst zelden uit en zijn soms enigszins onzichtbaar. Zij zijn matig succesvol. Ook op cultureel terrein is matigheid te consta­teren. Zij hebben groten­deels hun cultuur behouden, maar elementen van hun cultuur zijn niet sterk doorge­drongen tot de mainstream cultuur. Wel is de Javaanse keuken bijzonder populair. Maar de Javaanse groep is sterk op de eigen gemeen­schap gericht. In de 21^steeeuw is Indonesië actiever richting Suriname en de banden met de Javaanse diaspora worden aange­haald. De Javaanse groep neemt een tussen­po­sitie in tussen de Hindostanen en Creolen (Afro-Surinamers en Gemengden). In 2012 waren zijn volgens gegevens van Algemeen Bureau voor Statistiek (ABS) zijn zij niet meer de derde groep, maar de vierde groep geworden wat betreft bevol­kings­aantal. De Marrons waren de tweede bevol­kings­groep geworden in de 21^ste eeuw, na de Hindostanen. De derde groep werd gevormd door de Afro-Surinamers. De Javaanse tussen­po­sitie komt sterk naar voren in politiek opzicht. Al in de jaren vijftig namen zij een tussen­po­sitie in ‑ook wel betiteld  als ‘wippo­sitie’- tussen de Gemengden (de Gekleurde midden­klasse) enerzijds en Hindostaanse partij VHP en de Afro-Surinaamse partij NPS ander­zijds. In de jaren zestig en zeventig namen zij een tussen­po­sitie in tussen de VHP en de NPS. Daarna  tussen VHP en NPS enerzijds en de dominante  nieuwe partij ‑de Nationale Democratische Partij- ander­zijds. De Javaanse groep is ook in politiek opzicht matig succesvol. Ik noem dit Integratie Javaanse stijl. Hoe dit integra­tie­proces precies is verlopen, zal ik in de periode 2021–2022 onder­zoeken.

Soekdew Choenni, de Mahashay van plantage Laarwijk

Rukun
Een belang­rijke factor voor de verklaring van de Integratie Javaanse Stijl vormt volgens mij het Javaanse ethos. Ethos wordt gedefi­nieerd als de ambities en dominante waarden van een etnische groep. Een belangrijk aspect van het Javaanse ethos is de Rukun gedachte oftewel het streven naar onder­linge harmonie en saamho­righeid. Conflicten worden zo veel mogelijk vermeden. Onderhuids kan wel spanning blijven bestaan, maar ze komt niet tot uiting. Daarnaast is beschei­denheid en daarmee samen­hangend niet op voorgrond willen treden en enigszins onzichtbaar blijven een belang­rijke waarde. Ook respect voor hiërarchie en soberheid zijn belang­rijke waarden. Een voorbeeld:
Begin jaren zestig werd de landerij op plantage Laarwijk van mijn paternale groot­vader ‑hij was ook dorps­hoofd-regel­matig gewied door een zestal Javaanse mannen. Op de landerij waren Citrus‑, koffie‑, cacao- en bananen­bomen. De Javaanse mannen traden vroeg ‘s morgens aan met vlijm­scherpe houwers. Met de handen tegen elkaar gedrukt groetten zij mijn groot­vader nederig met een Javaans accent prevelend: Namaste, Mahashay (grote heer). Zij stonden in het gelid om de orders aan te nemen en keken mijn groot­vader niet aan, maar naar de grond. Zij hadden hun lunch box bij zich. In de namiddag kwamen zij terug nadat zij ongeveer 2–3 hectare land netjes hadden gewied. Zij ontvingen dankbaar hun loon en vertrokken ‘onopvallend’ huiswaarts; zij waren als het ware onzichtbaar. Fascinerend! Als deze mannen mij tegen­kwamen waren zij zeer voorkomend tegen de Chota Mahase (de kleine heer) – zo werd ik genoemd. Als stads­jon­getje werd ik altijd verlegen wanneer ik van deze oudere mannen zoveel respect kreeg. Want in Paramaribo werd ik door oudere mannen vaak terecht­ge­wezen of moest bijvoor­beeld continu verslag uitbrengen over mijn school­vor­de­ringen.

De meeste Javanen zijn moslim. Maar hun Islamitisch geloofs­be­leving is sterk verweven met de Javaanse cultuur. De Javaanse cultuur is doordrongen van Hindoeïstische en Boeddhistische trekken. Ook de lokale, vaak animis­tische gebruiken zijn opgenomen in het geloof van Javanen. Deze vorm van Islam is meege­komen naar Suriname Ze bleven hun geloof zo belijden zoals ze dat op Java hadden gedaan. Tijdens het bidden wendden zij zich bijvoor­beeld naar het westen, omdat Mekka vanuit Indonesië in het westen ligt.

Biddende Javanen tijdens het Idul Adha (offer­feest) op het Onafhankelijksheidsplein.

De mensen op Java en in breder verband Indonesië, hingen vroeger het Hindoeïsme en het Boeddhisme aan; anderen hingen animis­tische religies aan. De monumenten, zoals de grote Prambanan tempel en Borobudur op Java herin­neren hier nog aan alsook het Hindoeïsme dat op het populaire toeris­tische eiland Bali overheerst. In 15^de eeuw werd door Arabische hande­laren en Indiase kooplieden die waren geïsla­mi­seerd de Islam geïntro­du­ceerd. De Islam drong door in de hele archipel door de tijd heen, maar bepaalde elementen van de eerder­ge­noemde godsdiensten hadden al de cultuur gevormd van de Indonesiërs. De laatste jaren intro­du­ceren de rijke Arabieren een zeer orthodoxe vorm van Islam, de Wahabi en Salafi variant. Zij bouwen grote moskeeën en proberen vooral de vrouwen te sluieren en terug te dringen uit het openbare leven. Ik heb deze ontwik­keling op het eiland Lombok meege­maakt. Maar ondanks de sluier blijven veel Indonesische vrouwen toegan­kelijk en vrien­delijk tegenover ‘vreemde mannen.’ Ik kocht bijvoor­beeld een kokosnoot bij een gesluierde Indonesische vrouw en zij kapte het met vaardige hand. In het Noorden van Sumatra (Atjeh) is echter de ‘sharia’ (strenge Islamitische wetgeving) ingevoerd en worden mensen in het openbaar gegeseld. Ook zijn er veel fanatieke lieden die geweld prediken en aanhangers van de brute Islamitische Staat (IS). In Suriname schijnt ook een kleine groep Javanen fanatieke en radicale moslims te zijn geworden. Hun vrouwen en soms ook kleine meisjes moeten hoofd­doeken dragen. Maar over het algemeen zijn de Javanen in Suriname vanuit hun cultuur zacht­moedige en tolerante mensen gebleven, die voor alle religies en ook ongelo­vigen respect hebben.

Het Javaanse immigra­tie­mo­nument op plantage Mariënburg in het “Javaanse district Commewijne.”

Westbidders en Oostbidders
In de Islam moet men zich tijdens het bidden wenden naar de Kaäba, het huis van aarts­vader Abraham, ‑gesym­bo­li­seerd door de heilige zwarte kubus. De Kaäba ligt in Mekka in Saoedi Arabië. Mekka ligt vanuit Indonesië gezien in het westen. De Javanen in Surinamers volgden de traditie van hun voorouders en gingen ook bidden richting het westen. Zij bleven zogeheten West bidders. Maar op gegeven moment ging een groep richting het oosten bidden, want vanuit Suriname gezien ligt Mekka in het oosten. Veel West biddersweigerden echter Oost bidders te worden. Er ontstond grote verdeeldheid in de Javaanse gemeen­schap hierdoor. De West bidders bouwen hun moskeeën naar het westen gericht en verde­digen zich door te stellen dat de Kaäba ook in het westen ligt — de wereld is immers rond. Bovendien richten zij hun gebeden enkel aan Allah en verwijzen naar de soera al-baqara 177 uit de Koran, waarin staat dat het geloof in God belang­rijker is dan de richting waarin men bidt.

Naast de Islam hangt een groep het Christendom aan. Daarnaast bestaat het Kejawen of Javanisme, een tradi­ti­onele Javaanse religie: een samengaan van animis­tische, boeddhis­tische en islami­tische geloven en praktijken. De belijders van deze geloofs­over­tuiging zijn op zoek naar spiri­tuele kennis en streven naar een goede en correcte manier van leven alsook het vinden van een goede relatie met God. Een andere belang­rijke traditie die vanuit Java is meege­nomen, is de slametan, een feest­maaltijd waarbij de geesten geres­pec­teerd en gezegend worden. Men meent zo hun gunst te winnen, zodat zij op hun beurt hun zegeningen zullen terug­geven. Slametans worden gehouden bij belang­rijke gebeur­te­nissen binnen het gezin, zoals bij geboorte, besnij­denis en de dood, en bij gemeen­schap­pe­lijke gebeur­te­nissen, zoals islami­tische feest­dagen. Op regel­matige tijdstippen en bij belang­rijke gebeur­te­nissen brandt men wierook en zet een klein beetje eten neer. Dat heet Sadjen en komt uit het boeddhisme en betekent letterlijk “de doden eten geven”.

Het aantal Christenen lijkt de laatste jaren toe te nemen onder de Javanen. Zo was in 1971 2004 bijna één op de zeven (14%) Javanen Christen en in 2012 was ruim één op de vijf al Christen (21%). In 1971 hing bijna één op de tien (9,8%) Javanen het Christendom aan. De Javaanse bevolking heeft in tegen­stelling tot bijvoor­beeld de Hindostaanse groep geen grote bevol­kings­groei gekend. In 1964 bedroeg het aantal Javanen 48.500 en in 1972 hun aantal toege­nomen tot 58.900. In 2004 was hun aantal toege­nomen tot 71.879 en volgens de volks­telling van 2012 waren er 73.975 Javanen in Suriname. Het aandeel van Javanen varieerde van 15% in 1964 tot 14% in 2012 van de totale Surinaamse bevolking. Een klein deel van de Javanen heeft zich vermengd met leden van andere bevol­kings­groepen.

Emigratie naar Nederland
Een klein deel van de Javanen is geëmi­greerd naar Nederland in de periode 1974–1975 en ‑volgens CBS gegevens van Nederland- heeft een nog groter deel in de periode 1979–1980 gekozen voor Nederland. Omdat de vijfjarige termijn voor het behouden de Nederlandse natio­na­liteit afliep in 1980 zijn velen alsnog geëmi­greerd naar Nederland. De zogeheten staats­greep op 25 februari 1980 deed sommige Javanen besluiten om naar Nederland te verhuizen. Omdat vaak niet bekend is dat tussen 1979–1980 meer dan 35.000 Surinamers het land hebben verlaten en voorna­melijk naar Nederland zijn vertrokken, vermelden wij hier de onder­staande tabel.

Tabel 1: Immigratie, emigratie en Netto migratie Suriname1972-1980

Bron: Bewerkte CBB-data; zie: Jack Menke (red), Mozaïek van het Surinaamse volk, ABS 2016: 100.

In totaal zijn 132.270 Surinamers geëmi­greerd uit Suriname tussen 1972–1980; het overgrote deel vestigde zich in Nederland. Er was ook immigratie in Suriname namelijk 26.919 in deze periode; vooral vanuit Nederland keerden Surinamers terug De netto migratie uit Suriname was dus 105.351 personen. Tussen 1970–1980 hebben zich ongeveer 120.0000 Surinamers zich gevestigd in Nederland.

Er zijn al met al duizenden Javanen tussen 1974–1980 Javanen geëmi­greerd naar Nederland. De groep van 1974–1975 is deels mede door het Nederlandse sprei­dings­beleid door het hele land verspreid. In het noorden van Nederland in Hoogezand-Sappemeer, Delfzijl en Groningen; in Noord Brabant in Tilburg, ‘s‑Hertogenbosch en Sint Michielsgestel woonden Javanen. Een groot deel woont echter in grote steden Amsterdam, Den Haag, Rotterdam. Almere en Utrecht.

Discussie over Javanen in Nederland. Stichting Javaanse immigratie (Stichji)

Javanen in Nederland
Het CBS heeft berekend dat in 2008 er ongeveer 21.700 Javanen (exclusief de derde generatie) waren in Nederland. Zij vormden toen 7% van Surinaamse bevolking in Nederland, terwijl hun aandeel in Suriname ongeveer 14% bedroeg. Wij schatten dat nu (in 2018) hun aantal circa 25.000 bedraagt. Dus samen met de Javanen in Suriname en een kleine groep Javanen op de Antillen en elders zijn er momenteel 100.000 Surinaamse Javanen. Wij kunnen dus stellen dat van de ongeveer 100.000 Javaanse Surinamers een kwart in Nederland woont en bijna driekwart in Suriname. Van de Javaanse Surinamers in Nederland was in 2008 iets meer dan de helft vrouw (53%) en het aandeel van de eerste generatie (in Suriname geborenen) was 60%. De Javaanse Surinamers en hun nakome­lingen vormen echter niet een doorsnede van de Javaanse populatie. De beter gesitu­eerden zijn geëmi­greerd en deze groep is dus niet te verge­lijken met de Javanen in Suriname in sociaal­eco­no­misch opzicht.

Tabel 2: Voltooid oplei­dings­niveau Javaanse Surinamers in Nederland in 2008 in % (N= 6.300)

Bron: Oudhof en Harmsen 2011: 51, CBS Bevolkingstrends, derde kwartaal.

Javaanse Surinamers in Nederland hadden ongeveer dezelfde gemiddeld oplei­dings­niveau als Hindostanen en Creolen; bijna een kwart van de Javanen tussen 25–35-jaar had een hoog oplei­dings­niveau (HBO + WO = 24,0%). Ter verge­lijking: in de leeftijds­groep van 25–35 jaar hadden 22,9% van de Hindostanen en 23,4 % van de Creolen een hoog oplei­dings­niveau. Deze jongere leeftijds­groep Javanen blijkt het goed te doen in het onderwijs. Slechts 0,9 % had basis­on­derwijs tegenover 6,3% van de Hindostanen en 5,0% van de Creolen en tegenover 15,1% van de Javanen tussen 45–55 jaar. Maar zoals eerder gezegd de Javaanse immigratie naar Nederland betrof doorgaans de beter gesitu­eerden uit deze gemeen­schap. Volgens CBS gegevens is het aandeel werknemers onder de Javaanse Surinamers hoger dan gemiddeld onder de Surinamers. En onder Javanen en Chinezen in Nederland is het aandeel uitke­ringen kleiner dan bij de andere Surinaamse groepen. Javaanse Surinamers zijn relatief vaak werknemers en Javaanse mannen werken vaker in de industrie. Chinese en Javaanse Surinamers kennen relatief weinig crimi­na­liteit verge­leken met Creolen en Marrons in Nederland (Oudhof en Harmsen 2011). Tenslotte is het opmer­kelijk dat de contacten tussen de Javaanse Surinamers en de zogeheten Indo’s en Indonesiërs niet zo intensief zijn; er is eerder sprake van afstand. Hun taal wordt door de laatsten als minder­waardig beschouwd. En de Javanen zijn in hun ogen sterk ‘gesuri­na­mi­seerd’. Tegelijkertijd hebben de Javaanse Surinamers een sterke gemeen­schap opgebouwd met een eigen culturele infra­structuur, terwijl de kontakten en relaties met de andere groepen Surinamers in Nederland minder wordt.

Prof. dr. Chan E.S. Choenni is emeritus hoogleraar. Hij schreef ondermeer in 2009 een boekje over de Javaanse leider Bapak Iding Soemita.

Over de contracttijd die geduurd heeft van 1873 tot en met 1920 is betrek­kelijk weinig bekend. De laatste groep contract­ar­beiders kwam in mei 1916 in Suriname aan en diende tot eind 1920 toen hun contract afliep. Na 1920 waren er nog steeds Hindostanen die als contract­ar­beiders werkten, omdat zij bijvoor­beeld een hercon­tract (tweede contract) waren aangegaan, maar het betrof vrij kleine aantallen. Vanaf 1921 begint dus een andere fase in de Hindostaanse geschie­denis waarbij identiteit en gemeen­schaps­vorming centraal staan. Over deze periode tot 1960 verwijs ik naar Sarnami Hindostani 1920–1960 van G.G. Choenni & C.E.S. Choenni gepubli­ceerd in 2012.

Hoofdtolk Sitalpersad Doobay (rechts met colbert en pochet) geflan­keerd door zijn echtgenote en dochter (links) en jongere broer rechts) op bezoek bij zijn pleeg­vader, de Agent-Generaal van Immigratie G. Barnet Lyon (met tropenhelm) Let op de lange trompet en de grote tulbanden.

De meeste Hindostaanse contract­ar­beiders werden opgevangen in het Immigratiedepot (meer bekend als het Koeliedepot) in Paramaribo, waar tegen­woordig het stand­beeld van Baba en Mai staat. Daarna werden zij toege­deeld aan de plantages. De contract­ar­beiders werden opgehaald en tewerk­ge­steld op de plantages van de eigenaren die immers ‘een bestelling hadden geplaatst en tevoren hadden betaald’ voor de werving en overkomst naar Suriname. Zoals eerder geschreven waren huisvesting en medische zorg gratis. Men werd gehuisvest in zogeheten ‘koelie­lines’ die in het begin van de immigratie vaak bestonden uit opgeka­le­fa­terde slaven­hutten. Later werden aaneen­ge­scha­kelde ‘koelie­wo­ningen’ gebouwd, meestal met een veranda. Er waren gezamen­lijke keukens, maar later hadden de woningen een eigen kookraam. Men kreeg ook een kostgrondje (van 20 x 50 meter; dus 100 vierkante meter) ter beschikking alsmede werktuigen. De eerste drie maanden kreeg men een voedsel­rantsoen en de kosten werden afgetrokken van het verdiende loon. De meeste contract­ar­beiders hebben hard gewerkt ‑ook naar tevre­denheid van de Surinaamse overheid en plantage-eigenaren. Zij verdienden een karig loon gebaseerd op de uitge­voerde werktaken en toch spaarden zij een deel van het verdiende loon. Zij werkten ook nog op hun kostgrondje en dat leverde ook wat centen op door verkoop van landbouw­pro­ducten, kippen en soms ook vee. Maar de arbeids­om­stan­dig­heden waren vooral op de suiker­plan­tages zwaar, omdat men vrijwel ononder­broken moest werken in de felle zon en in de regen, doorgaans van 7.00 uur tot 15.00 uur. Als men zijn dagtaak niet af had, werd er op zater­dag­ochtend ook gewerkt. Zaterdagmiddag was de uitbe­taling van het weekloon.

Het stand­beeld van Janey Tetary werd in 2017 geplaatst waar vroeger het borst­beeld van Agent Generaal Barnet Lyon heeft gestaan, namelijk op de hoek van de Grote Combéstraat en Henck Arron straat te Paramaribo.

Plantage Zorg en Hoop 1884
Er was regel­matig onenigheid over (de uitvoering) van de werktaken en de betaling. Vooral op de suiker­plan­tages in het district Commewijne zijn veertig kleine en grote opstanden uitge­broken over de arbeids­om­stan­dig­heden. Enkele grote opstanden zijn bloedig beëindigd. Bekend is de opstand aange­voerd door Ramjanee op plantage Zorg en Hoop (1884) waarbij Janey Tetary samen met een groep vrouwen weerstand heeft geboden tegen de militairen. Zij is in de rug doodge­schoten door een militair. Er vielen zeven doden.

Op 28 juni 1902 staakte, onder leiding van Jumpa Raygaroo, een grote groep Hindostaanse contract­ar­beiders op de suiker­plantage Alliance. De volgende dag zou de onrust opnieuw worden aange­wakkerd door inter­ventie van militairen. Maar door kundig optreden van de districts­com­mis­saris R. van Breen die het vertrouwen genoot van de contract­ar­beiders is verdere escalatie voorkomen. Ook de populaire Agent-Generaal Cateau van Rosevelt genoot het vertrouwen van de Hindostaanse contract­ar­beiders. Hij heeft in 1884 op plantage Zorg en Hoop de rust helpen bewaren. Agent-Generaal Cateau van Rosevelt heeft grote verdiensten gehad met betrekking tot de bescherming van de Hindostaanse contract­ar­beiders; hij werd ‘Koeliepapa’ genoemd. Zondags togen vele immigranten naar zijn woning in Paramaribo voor advies en het indienen van klachten jegens de opzichters. Bij aankomst in Suriname werden zij op het schip verwelkomd door Cateau van Roosevelt en hij was zo populair dat het immigra­tie­kantoor door de contract­ar­beiders Roosfeil werd genoemd. Nog voor hij met pensioen zou gaan overleed hij, enigszins plotseling, op 20 oktober 1891. De Hindostaanse immigranten woonden massaal zijn begra­fenis bij en Paramaribo zag ‘zwart van de mensen’, blijkens een foto van de begra­fe­nis­ce­re­monie. De schrijver en contract­ar­beider Rahman Khan en ook anderen noemden de nieuwe Agent-Generaal zelfs Roosphail.

Er waren dus zogeheten blanke koloniale ambte­naren die niet tot de onder­drukkers kunnen worden gerekend.

Overlijdensadvertentie in Het nieuws van den dag: kleine courant d.d. 24-10-1891 van Johannes François Adriaan Cateau van Rosevelt (1824–1891).

Anderzijds waren er bepaalde sardárs (Hindostaanse hoofd­mannen) die Hindostaanse contract­ar­beiders hebben onder­drukt en die soms heulden met de blanke bazen. Het beeld is dus niet zwart-wit: niet alle blanken waren onder­drukkers en onder de Hindostaanse contract­ar­beiders waren er ook onder­drukkers en criminele personen die moorden hebben gepleegd. Soms zijn opzichters ‘doodgekapt’ of verwond door ontevreden contract­ar­beiders.

Mariënburg 1902
De bloedigste opstand was op plantage Mariënburg in juli 1902. Er ontstond onenigheid over de uitvoering van de werktaken en de bijbe­ho­rende betaling. Enkele contract­ar­beiders hebben na een woorden­wis­seling met de planta­ge­di­recteur James Mavor – meer bekend als Massa Mewa – hem achter­volgd tot zijn direc­teurs­woning. Mavor is daarna op de bloedige wijze vermoord (met houwers doodgekapt). Mavor zou ook Hindostaanse vrouwen hebben misbruikt. De opgetrom­melde militairen kregen te maken met veel weerstand van de ontevreden Hindostaanse contract­ar­beiders. Er zijn toen na herhaal­de­lijke waarschu­wingen op 2 juli 1902 vele schoten gelost. Uiteindelijk zijn 24 Hindostaanse contract­ar­beiders bezweken. Een groot deel van hen is in een massagraf gedumpt en met ongebluste kalk overgoten. De beenderen zijn vergaan waardoor de locatie van het massagraf nog steeds niet is gevonden. Dit is een zwarte bladzijde in de Hindostaanse geschie­denis. Na deze trauma­tische ervaringen zijn echter nauwe­lijks opstanden meer geweest in Suriname.

Moslims en Hindoes vierden samen Muharram, namelijk de herdenking van de geweld­dadige dood Hoessein, kleinzoon van de profeet Mohamed). Tijdens de optochten werd een metershoge tajiyá – een symbo­lische praalgraf- vervoerd die vervolgens aan de oever van een rivier te ruste werd gelegd (met dank aan Bina Choenni-Makhan).

Het zij opgemerkt dat de meerderheid van de Hindostaanse contract­ar­beiders, meestal wonend in de andere districten, niet betrokken is geweest bij opstanden. Zij hebben zich aangepast aan de omstan­dig­heden (accom­mo­datie) en gepro­beerd het beste te maken van hun leven. Na 1902 is er van beide kanten meer weder­zijds begrip ontstaan, maar begon ook de neergang van de planta­ge­landbouw. De meeste uitge­diende Hindostanen werden klein­land­bouwers, dat is derde fase in de geschie­denis van de contracttijd. Het zij gezegd dat er onderling en vooral in de groeps­vor­mingsfase (de tweede fase van 1890–1902) solida­riteit ontstond, maar dat er ook rivaliteit bestond tussen plantages. Dat mondde uit in botsingen vooral tijdens de religieuze feest­dagen. Bekend is de Muharram (Tajiyá) botsing in 1891 in het district Commewijne. Na de rellen heeft het Nederlands gezag en in het bijzonder het ontac­tisch optreden van de procureur-generaal bewerk­stelligd dat de rust en vrede moest worden hersteld ten koste van vijf doden.

In de pioniersfase (de eerste fase 1873–1889) was er sterke onder­linge solida­riteit, maar ook eenzaamheid en vervreemding alsook problemen met aanpassing in het nieuwe land Suriname. Men was bijvoor­beeld in India gewend aan warme en koude seizoenen (zomer, lente, herfst en winter), terwijl Suriname een tropisch klimaat heeft. De Hindostaanse gemeen­schap was toentertijd ook niet zo groot. Deze pioniers hebben een belang­rijke rol gespeeld in de opvang van de contract­ar­beiders die na hen kwamen in Suriname.

Zeer zuinig
De meeste Hindostaanse contract­ar­beiders hebben zeer zuinig geleefd (pet kát-kát)). Zij hebben hun geld gespaard en konden na hun contract­pe­riode terug­keren of zich vestigen in Suriname. De meerderheid heeft zich gevestigd als klein­land­bouwers. Vooral nadat in 1895 zij 1,5 tot 2 hectare domeinland konden krijgen vrij van huur de eerste 6 jaar en 100 gulden, namelijk de waarde van de retour­passage. De meeste Hindostanen hebben één contract­pe­riode gewerkt (vijf jaar). De contract­ar­beiders ontvingen een premie van 100 gulden als zij een hercon­tract voor vijf jaar sloten. Een aanzienlijk deel heeft dat gedaan (bijna een derde, namelijk (9.725 van de ruim 30.874 volwas­senen) en sommigen hebben zelfs een derde hercon­tract gesloten. Zij hebben met dit gespaarde geld als uitge­dienden aanvan­kelijk een karig bestaan opgebouwd. Een klein deel heeft geld gestuurd naar familie­leden in India. Ook heeft een deel van de contract­ar­beiders gecor­res­pon­deerd met achter­ge­bleven familie­leden. Vooral door de vermin­dering c.q. stopzetting van het scheeps­verkeer tijdens de Eerste Wereldoorlog is het contact verwaterd of verbroken.

Hindostaanse contract­ar­beiders op balata-plantage Slootwijk in het district Commewijne. Let op de aaneen­ge­scha­kelde koelie­wo­ningen.

Kalkatiyá’s of Kantráki’s
Er waren allerlei verschillen naar regionale afkomst, maar vrij snel hebben de Hindostaanse contract­ar­beiders zich een gemeen­schap­pe­lijke identiteit aange­meten als Kalkatiyá’s (afgeleid van Calcutta) en kantráki’s (afgeleid van contract) en omstreeks als Hindostanen. De Hindostaanse contract­ar­beiders hadden, om de plantages tijdens de werkdagen te mogen verlaten een verlofpas nodig. Bijvoorbeeld wanneer men klachten wilde indienen over de manjhá’s (opzichters) bij de districts­com­mis­saris, de Agent-Generaal of de Britse consul in Paramaribo. Op zondag en zaterdag en feest­dagen, mocht men dus wel de plantage verlaten. En velen verlieten de plantages op vrije dagen en op de vele feest­dagen; men bezocht de jaháji bhái’s of bahins en/of (aange­nomen) familie. Maar de lange afstanden en het slechte vervoer vormden wel een probleem. Als wij uitgaan van vijf werkdagen per week dan komen wij per jaar op ongeveer 260 (5 dagen x 52 weken). Van deze 260 dagen moeten de religieuze feest­dagen en naar schatting 8 officiële dagen worden afgetrokken. We komen dus uit op 220 werkdagen. Uit verschil­lende verslagen en uit de Koloniale Verslagen blijkt echter dat de Hindostaanse contract­ar­beiders gemiddeld jaarlijks minder dan 220 dagen hebben gewerkt.

Voor de contract­ar­beiders die zich permanent hadden gevestigd in Suriname was Suriname ‘thuis’ (home) geworden. In tegen­stelling tot wat Bhagwanbali in zijn boek De nieuwe awatar van slavernij (2010) heeft beweerd, heeft niet de helft maar een veel grotere groep zich in Suriname gevestigd. Bhagwanbali trekt ten onrechte de ongeveer 16% (5.500) die gedurende de lange contracttijd is overleden af van het aantal (22.000) dat zich permanent heeft gevestigd. Maar bij dit aantal behoren ook contract­ar­beiders die lange tijd in Suriname hadden gewoond en zich hadden gevestigd. Bijvoorbeeld ook degenen die tegen het eind van de contract­pe­riode zijn overleden vanwege ouderdom. Velen zijn bezweken door uitputting of (infectie)ziekten, maar anderen door de verdrin­kingsdood, zelfmoord of onderling geweld met dodelijke afloop.

De onder­zoeker Bhagwanbali heeft verdien­stelijk werk verricht, maar hij focust zich te veel op uitbuiting en onder­drukking. Daardoor blijven andere aspecten van de Hindostaanse geschie­denis bij hem buiten beeld. Hij is af en toe slordig geweest. Twee voorbeelden ter illustratie: een eis was een verhouding van 40 vrouwen op 100 mannen bij vertrek uit India. Dat is 28,6% vrouwen (140:40) en dus niet 40% vrouwen, zoals Bhagwanbali ten onrechte heeft beweerd en hij trekt vervolgens onjuiste conclusies. Ook heeft bij met betrekking tot de kaste een zeer hoog percentage Brahmanen berekend, namelijk liefst 15,4%. Andere auteurs en ik komen op ongeveer 5%. Bhagwanbali heeft ten onrechte ook Chattri’s (de tweede kaste) opgeteld bij de Brahmanen. Vervolgens schrijft hij dat hij zijn hoge percentage niet kan verklaren (zie: R. Bhagwanbali, Contracten voor Suriname, 1996: 103,158).

Culturele heritage
India bleef voor de ex-contract­ar­beiders echter wel het land van oorsprong en van hun cultuur of culturele heritage. Velen hadden nieuwe banden gesmeed en andere Hindostanen tot familie ‘gemaakt’ (palwár banáwe) in Suriname, omdat zij als eenlingen waren gemigreerd. Anderen hadden een gezin gesticht in Suriname. In dit verband is de opstelling Rahman Khan exempla­risch. Hij had voldoende kennis van India en volgde ook de ontwik­ke­lingen in India op de voet. Toch koos hij voor Suriname en ondanks het verzoek van zijn familie ging hij niet terug. Ook niet voor een bezoek, terwijl hij zich dat finan­cieel wel kon permit­teren.

Het leven op de plantages bestond echter niet alleen uit werken. Het kan als zeer opmer­kelijk feit worden beschouwd dat aan de hindoes per jaar maar liefst 32 verlof­dagen – en aan de moslims 16 verlof­dagen – werden toege­staan om hun religieuze feest­dagen te vieren. Daarnaast had men verlof op de nationale feest­dagen, zoals de geboor­tedag van koningin Wilhelmina (kongfa­ryári in augustus vanaf 1880) en de chris­te­lijke feest­dagen, zoals Hemelvaartsdag. Men leefde dan ook als het ware naar deze feest­dagen toe. Vaak bezocht men vrienden en ‘gemaakte’ familie op andere plantages op deze dagen en op de (vrije) zondagen. De feest­dagen fungeerden ook als uitlaatklep voor de inspan­ningen van de week. Wij hebben al vastge­steld dat men niet alleen werkte voor de huurders, maar ook op het eigen kostgrondje. Er was dus ook behoefte aan ontspanning en vertier. Er werd dan ook veel gefeest. De gasten kregen gratis maaltijden en bleven vaak overnachten, omdat het reizen over water veel tijd kostte. Men moest roeien en rekening houden met de getijden. Rahman Khan vermeldt dat de pujá’s en maulud’s (moslim bidbij­een­komsten) door zowel hindoes en moslims werden bijge­woond. Men kwam bij elkaar op bezoek en at samen. Rahman Khan las tijdens de pujá’s als moslim­ge­leerde voor uit de heilige hindoe­boeken. Maar ook andere feesten zoals Holi/Phagwa (hindoe lente­feest) en Divali (hindoe licht­feest) werden gezamenlijk uitbundig gevierd. Er werden birhá’s (herders­lie­deren) en nostal­gische liederen gezongen die de toehoorders vaak met heimwee aan India deden terug­denken. Vaak werden ook muziek­in­stru­menten bespeeld. Ook muzikanten zijn gemigreerd; soms met medeneming van hun muziek­in­stru­menten naar Suriname. Dat werd toege­staan, omdat zij tijdens de lange zeereis zorgden voor ontspanning en plezier. Er waren echter ook enkele gespe­ci­a­li­seerde winkels van onder meer Lachman Singh en Radhakishun & Co tijdens de contracttijd die ‘Hindostaanse spullen en producten’ verkochten. Veelgebruikte muziek­in­stru­menten waren dholak (trommel), khajari (tamboerijn), nagárá (tweeledig slagin­strument), dhaplá (membrafoon), dandtál (ijzeren staaf), sarangi (snaar­in­strument) bulbul tarang (snaar­in­strument, banjo) en in enkele gevallen harmonium. Ook vrouwen zongen in het openbaar. Het zingen van sohars (bij de geboorte van een kind en bij het huwelijk) was populair. Ook het vertellen van bujhauni’s (raadsels) en het oplossen ervan was populair. Tevens werden toneel­stukken (nautanki verbasterd tot nátak) opgevoerd. Daarnaast waren er spelletjes zoals kabaddi (tikkertje), guli dandá (een soort cricket) en makkhan cor (men klimt op elkaars schouder om de boter die wordt opgehangen aan een hoge stok te pakken.

Door het vrouwen­tekort was er veel seksuele stress. Een deel van de mannen heeft geen vrouw ‘gehad’ en werden bekend als muglisiyá (vrijge­zellen). Zij hadden geen kinderen en speelden vaak de rol van oom voor kinderen. Er werd streng op toe gezien dat jonge vrouwen niet werden lastig gevallen. Velen waren al voor hun puberteit ‘getrouwd’; zij werden ‘ganwná’ en wanneer zij geslachtrijp waren trokken zij bij hun schoon­fa­milie in. Mannen die de geldende ijjat regels overtraden werden verstoten (kuját) uit de gemeen­schap en pas later na berouw weer toege­laten.

Plantage Geyersvlijt. Er werd zogeheten koelie­wo­ningen gebouwd op de plantages. In de ze woningen werden de Hindostaanse contract­ar­beiders gehuisvest.

Beter bestaan
Vanaf 1895 heeft bijna elke Hindostaan een stuk land gekregen waarvoor na 6 jaar jaarlijks een bescheiden grondhuur moest worden betaald. Met de 100 gulden premie en met gespaard geld hebben velen ook land in eigendom gekocht of gratis verkregen wanneer zij bereid waren het zelf te ontginnen. Er werd ook geld gespaard bij Chinese winke­liers en bij notarissen. Sommige notarissen hebben de Hindostaanse spaarders opgelicht. Het bekendste voorbeeld is notaris Theodoor de Miranda. Er wordt beweerd dat hij, maar ook zijn assistent – een Hindostaanse moslim­klerk – spaargeld zou hebben verduisterd. Na het overlijden van De Miranda liet zijn zoon in 1949 weten dat ‘vader Miranda’ failliet was. Ook de commies van het Immigratiedepartement H. F. Wesenhagen, die optrad als vervanger van de Agent-Generaal in finan­ciële zaken bleek spaargeld van Hindostanen te hebben verduisterd. Na zijn plotse­linge overlijden op 12 september 1922 bleek dat hij gelden van het Immigratiefonds en van Hindostanen ‘had verduisterd tot aanzien­lijke bedragen, voor zover is kunnen worden nagegaan tot een totaal bedrag van f 137. 179’ (Koloniaal Verslag 1923). Er zou ook gefrau­deerd zijn op het Immigratiedepartment. Zo heeft de Hindostaanse christen (EBG’er) Srimaansingh in 1910 een actie geleid tegen afpersing en mishan­deling van arme Hindostanen en ernstige corruptie op het Immigratiedepartement

Het is belangrijk te vermelden dat Hindostaanse contract­ar­beiders hun situatie in Suriname verge­leken met die in India. Al werden zij in Suriname uitgebuit, zij hadden het doorgaans beter dan in India. Suriname was en is een vruchtbaar en dunbe­volkt land met mogelijk­heden vooral in de landbouw. Het feit dat de meerderheid van de Hindostaanse contract­ar­beiders zich in Suriname heeft gevestigd en afzag van de kosteloze terugreis, toont aan dat het leven in Suriname voor hen stukken beter was dan in India. Een deel van de terug­keerders heeft bovendien spijt gehad en vaak tever­geefs gepro­beerd opnieuw een contract te krijgen voor Suriname. Enerzijds hebben de Hindostaanse immigranten de plantage-economie voor zover die nog bestaans­recht had door hun ijver en uithou­dings­ver­mogen op de been gehouden. De concur­rentie van rietsuiker door bietsuiker en andere omstan­dig­heden hebben de plantages echter de das omgedaan. Anderzijds hebben de Hindostaanse contract­ar­beiders en hun nakome­lingen het land Suriname in cultuur gebracht en verschil­lende producten geïntro­du­ceerd alsook de groente- en veeteelt verder ontwikkeld. Voorts hebben zij gezorgd voor een grote aanwas van de bevolking en voor de totstand­koming van voorzie­ningen, waaronder de genees­kundige school waardoor de gezond­heidszorg is verbeterd. Hindostaanse contract­arbeid bood dus een kans op een beter bestaan dan in India. En de meerderheid heeft deze kans gegrepen. De immigratie van Hindostanen naar Suriname kan dan ook worden beschouwd als een succes­verhaal.

Assertieve vrouwen
Het is van belang om oog te hebben voor de histo­rische veran­de­ringen. Bepaalde groepen zoals de lage kasten en de meeste vrouwen zouden in India niet de positie hebben kunnen verwerven die zij in Suriname hebben bereikt. Niet alleen in econo­misch opzicht maar ook sociaal. Veel contract­ar­beid­sters behoorden tot de groep ‘asser­tieve’ vrouwen. Het waren weduwen en naar vrijheid strevende vrouwen die India zijn ontvlucht alsook vrouwen die waren verstoten of overspel hadden gepleegd, soms ook danse­ressen en prosti­tuees. Door het tekort aan Hindostaanse vrouwen was hun positie sterker in Suriname en genoten zij een relatieve vrijheid. Hindoeweduwen zijn opnieuw getrouwd; dat was in India ondenkbaar. Doordat zij hun eigen inkomen verdienden was hun positie sterker in Suriname en zij genoten een relatieve vrijheid. Zij waren zelf vaak onafhan­kelijk en vrij van allerlei culturele beper­kingen. Zij rookten en dansten vaak. Velen dronken alcohol en gingen met andere mannen om en sommigen hadden meerdere partners. Door het vrouwen­telkort hadden zij een vrij sterke positie ten opzichte van de Hindostaanse mannen. Opmerkelijk is echter dat zij ten opzichte van hun dochters en klein­dochters meestal een zeer strenge houding ten toon hebben gespreid en de ijjat (eerbaarheid) voorop stelden. Pas in de jaren zestig en daarna raakten Hindostaanse vrouwen weer geëman­ci­peerd. Deze asser­tieve en sterke vrouwen hebben in Suriname respect verworven en bijge­dragen tot culturele homoge­ni­sering binnen de Hindostaanse gemeen­schap.

De mooie tempel (mandir) van de Arya Pratanidhi Sabha aan de voormalige Gravenstraat 9 Nu Henck Arronstraat) bestaat niet meer.

Mata Gauri en Mata Mahadei
In dit verband is Mata (Moeder) Gauri illustratief. Zij was een zeer bijzondere contract­ar­beidster. Gauri Sewbalak 723 R arriveerde op 23 april 1889 met het zeilschip Ganges I in Suriname. Zij was geboren in 1862 in West-Bihar en kwam met haar man Brahma Tewari naar Suriname. Zij werd tewerk­ge­steld op plantage Mon Souci waar ze haar eerste dochter kreeg, maar door slechte gezond­heidszorg in het planta­ge­hos­pitaal overleed het kind. Na afloop van hun contract in 1894 vestigde zij zich op Alkmaar. In 1919 vestigde zij zich in Paramaribo waar zij aan de Kwattaweg een groot erfperceel voor f 4.500 van de boeren­fa­milie Tammenga kocht. Zij was zeer onder­nemend en werd Mata Gauri genoemd. Haar echtgenoot overleed in 1928, maar Mata Gauri beheerde haar perceel op voortref­felijk wijze. Het was een bloeiend landbouw­be­drijf met vrucht­bomen, cacao en koeien. Nog op 100-jarige leeftijd werd Mata Gauri werkend aange­troffen op haar perceel. Mata Gauri stierf op 104-jarige leeftijd en schonk een deel van haar perceel voor sociale en culturele activi­teiten ten behoeve van de Hindostaanse gemeen­schap. Op dit perceel werd het Mata Gauri Centrum gevestigd.

De dochter van de politie­agent Jatan, die al in India politie­agent was geweest en in 1910 betrokken zou zijn geweest bij een complot (het zogeheten Killingercomplot) om de Surinaamse regering omver te werpen is ook een lichtend voorbeeld. Zij heette Mahadei en werd een rijke zaken­vrouw en stond bekend als ‘Gowtu mai’. De bekende en progres­sieve Brahmaan Rampersad Sukul trouwde met haar en bekeerde zich tot de Arya Samaj. Mata Mahadei behoorde niet tot de zogeheten hoge kaste. Zij waren kinderloos en hebben een jongen geadop­teerd. Hij werd ook zakenman (Budram Rampersad). Met het vermogen van Mata (moeder) Mahadei werd aan de toenmalige Gravenstraat een tempel (van de Arya Prathanidhi Sabha) en een internaat gebouwd. In dit internaat zijn vooral districts­jongens opgevangen die in Paramaribo onderwijs konden, zoals de politicus en minister Pannalal Parmessar en de bekende accountant Ram Hiralal.

Integratie Hindostani Stijl
Ook de lagere kasten hebben mobiliteit bereikt en werden menswaar­diger bejegend dan in India. Er ontstond meer gelijkheid en er waren zelfs hindoe-moslim en inter­kaste huwelijken. Met de kracht van hun cultuur gebaseerd op de Indiase culturele heritage hebben de meesten ondanks de zware omstan­dig­heden kunnen overleven. Hun ethos tot uitdrukking komend in hun ijver, vooruit­gangstreven en spaar­zaamheid en de sterke etnische identiteit die gaandeweg ontstond zijn groeps­ken­merken geweest die bijdroegen aan dit succes. Anderzijds hebben de omgevings­fac­toren, namelijk de kansen die er waren in Suriname, waaronder het vruchtbare land en het overheids­beleid dat toeliet dat men de eigen cultuur kon behouden en dat er land beschikbaar werd gesteld alsook een bescheiden bedrag, bijge­dragen tot dit succes. De discri­mi­natie die men ondervond ’als koelies’ droeg bij tot onder­linge solida­riteit en versterking van de etnische identiteit. Er was dus sprake van een wissel­werking tussen groeps­fac­toren en omgevings­fac­toren. De Hindostanen werden gaandeweg onderdeel van Surinaamse samen­leving. Langzamerhand werden zij vooral succesvol op sociaal­eco­no­misch terrein. Zij behielden hun eigen cultuur en bleven relatief geïso­leerd van de brede samen­leving op cultureel terrein. Op politiek gebied waren zij echter zwak. Pas na 1909 ontstonden enkele nationale organi­saties, zoals de SIV (Surinaamsche Immigranten Vereniging, later Bharat Oeday) en Khetiyar aur Hak (Landbouwers en Recht) die nauwe­lijks invloed verkregen en ook met elkaar in de clinch lagen. De contouren van een bepaalde integra­tie­stijl, die ik getypeerd hebben als Integratie Hindostani Stijl werden toen al zichtbaar.

De Hindostaanse contract­ar­beiders bleken dus niet louter willoze slacht­offers te zijn van een uitbui­tings­systeem. De meesten hadden agency en hebben zelf hun toekomst vormge­geven. Natuurlijk heeft een deel het niet gered. Deze kleine groep als uitgangspunt nemen voor de Hindostaanse geschied­schrijving is echter onjuist. In dit verband is het van belang om te wijzen op de onjuiste stelling van de bekende ideoloog Sandew Hira (Hira, in: Bhagwanbali 2010: 8–10) dat er geen causaal verband zou bestaan tussen het (latere) succes en de emigratie i.c. de contract­arbeid. Het is immers onmis­kenbaar dat velen de honger en armoede in India zijn ontvlucht en dat zij de geboden kansen in Suriname hebben gepakt. Ondanks onder­drukking en ‘misdaden van het koloni­a­lisme’ hebben de meesten het gered. Dat heeft te maken met de wissel­werking tussen de groeps­fac­toren en omgevings­fac­toren. Er is dus een duidelijk causaal verband tussen hun verleden in India en de histo­rische conti­nu­ïteit.

Monument ter herin­nering aan de opstand van Hindostaanse contract­ar­beiders van 30 juli 1902 met de namen van de geval­lenen op plantage Mariënburg (district Commewijne).

Bijzondere omstan­dig­heden
De Hindostaanse contract­ar­beiders in Suriname hadden verge­leken met de Indiase contract­ar­beiders in andere koloniën het beter getroffen. Dat is te danken aan enkele bijzondere omstan­dig­heden. Allereerst genoten de Hindostanen in Suriname een dubbele (rechts)bescherming. Naast de Agent-Generaal was er de Britse consul. Op de laatste consul na hebben vooral de consuls Cohen, Annesley en Wyndham zich goed van hun taak gekweten. Ten tweede hebben vrijwel alle Hindostanen die niet zijn terug­ge­keerd naar India een relatief groot stuk land gekregen tegen zeer gunstige voorwaarden en een premie van 100 gulden. In de andere koloniën was dit niet of in mindere mate het geval. Ten derde was en is Suriname een zeer vruchtbaar en dunbe­volkt land en er waren dus goede mogelijk­heden voor de landbouw. Ten vierde was het beleid van de Nederlandse overheid op cultureel gebied veel liberaler dan in andere koloniën. Sommige koloniale ambte­naren hadden respect voor de Indiase cultuur en beschaving. De Hindostanen hebben in grote mate hun eigen cultuur weten te behouden. Ten vijfde kon men vanuit Suriname al na vijf jaar contract­arbeid gratis terug naar India. In de andere koloniën kon dat meestal pas na tien jaar en moest men vaak ook een deel van de terug­keer­kosten betalen. Hindostanen konden dus gemak­ke­lijker besluiten om een tijdje in Suriname te blijven om hun geluk te beproeven en vervolgens besluiten om terug te gaan of zich permanent te vestigen.

Het feit dat 3.000 uitge­diende contract­ar­beiders uit het Caribisch gebied in de contracttijd 1873–1920 naar Suriname zijn geëmi­greerd, indiceert dat de kansen daar veel beter waren. Vanuit Suriname zijn maar weinig Hindostanen in deze periode gemigreerd naar andere delen van het Caribisch gebied.

Ten slotte zij vermeld dat wat betreft demogra­fische groei de Hindostaanse bevol­kings­groep honderd jaar na de aankomst van de laatste Hindostaanse contract­ar­beiders (in 1916) verge­leken met de andere koloniën de hoogste groei laat zien. Dat bewijst dat de basis hiervoor al in de contracttijd was gelegd. Ruim honderd jaar na de aankomst van de laatste lichting Hindostaanse contract­ar­beiders in mei 1916 vormen zij eenge­meen­schap van meer dan 300.000 mensen. Ongeveer 175.000 Hindostanen wonen in Nederland en bijna 150.000 in Suriname. Zowel in Suriname als Nederland zijn hun nakome­lingen een succes­volle etnische groep. Hun voorouders legden de funda­menten daarvan al in de contracttijd. Maar in beide landen is sprake van een bijzondere integra­tie­stijl, namelijk Integratie Hindostani Stijl. Zij zijn succesvol op sociaal­eco­no­misch terrein en relatief succesvol in cultureel opzicht. Op politiek terrein zijn zij echter als etnische groep minder succesvol gebleken. Tot slot een toepas­selijk citaat van dominee P. Legene, die onder meer samen met zijn vrouw het kinder­tehuis voor Hindostaanse kinderen te Alkmaar (in district Commewijne) honderd jaar geleden (in 1917) in Suriname heeft opgericht. Een groot aantal Hindostaanse kinderen is en wordt in dit tehuis opgevangen en verzorgd. Legene stelde in 1950 het volgende:

‘Wat deze immigranten als vrije burgers voor Suriname hebben gedaan, kan nooit genoeg gewaar­deerd worden, en het valt te betreuren, dat de emigratie uit Brits-Indië verboden werd. Want al was de behan­deling op de plantages niet naar wens, later kregen deze nijvere mensen kans te over om vooruit te komen en zich een positie te verwerven, die ze in hun vaderland nooit zouden hebben bereikt’ (zie P. Legêne Suriname, land mijner dromen, Den Haag: J.N. Voorhoeve. 1950: 72).