Het is nu 40 jaar geleden dat in Suriname de zogenoemde Decembermoorden plaatsvonden. Het hoger beroep in de strafzaak tegen de in eerste instantie veroordeelde hoofdverdachte D. Bouterse loopt nog en de rechtszaak geeft nog altijd veel stof tot discussie. Voor nabestaanden van de slachtoffers en Surinamers die rechtsstatelijke principes hoog houden, is het niet meer dan normaal dat degenen die verantwoordelijk zijn voor de moorden berecht en bestraft worden. Er zijn echter ook andere meningen.
Fanatieke aanhangers van de hoofdverdachte, die zich in de loop der jaren heeft ontwikkeld tot een politiek leider die zelfs tweemaal president is geweest, geloven niet dat er strafrechtelijke feiten zijn gepleegd ondanks keiharde bewijzen die op het tegendeel wijzen. Ze geloven slaafs wat door hun leider wordt verkondigd. Anderen zien wel in dat er moorden zijn begaan, maar menen dat vanwege de positie van betrokkene berechting en bestraffing zorgen voor polarisatie in de samenleving en daarom niet zouden moeten worden nagestreefd. Ook hoor je geluiden dat het allemaal al zo lang duurt – ‘Laten we ophouden met dat ding’. In haar recent uitgebrachte film Beste meneer Bouterse onderzoekt de 32-jarige filmmaker Ananta Khemradj hoe de na 1982 geboren generatie in Suriname moet omgaan met de nasleep van de militaire periode met als dieptepunten de moorden op 8 december 1982 en het bloedbad in Moiwana op 29 november 1986 tijdens de binnenlandse oorlog. Haar generatie heeft Bouterse in 2010 en 2015 aan de macht geholpen. Zij ervaart een diep verdeelde samenleving in Suriname en wil graag een dialoog die zo snel mogelijk de verschillende kampen tot elkaar moet brengen.
Moedig, maar ook ambitieus gezien de diepe wonden die zijn geslagen tijdens de militaire repressie en terreur. In tegenstelling tot de oudere generatie kunnen de jongeren zich daar niets bij voorstellen. Zo zijn er nu in Nederland generaties die zich niets kunnen voorstellen bij de verschrikkingen tijdens de Duitse bezetting in de Tweede Wereldoorlog en geen unheimisch gevoel hebben bij nazi-achtig gedachtegoed. Dat blijkt uit stemgedrag waardoor personen met bedenkelijke ideeën in de Tweede Kamer komen. Dit leidt al tot de nodige polarisatie, terwijl het hier niet eens personen betreft die, bijvoorbeeld, als NSB’ers verantwoordelijk zijn geweest voor de moord op diverse verzetsstrijders.
Heden ten dage gaan we in Nederland verder de geschiedenis in. Er is er volop discussie over excuses die Nederland moet aanbieden voor het slavernijverleden. Hier gaat het om misdaden die generaties geleden hebben plaatsgevonden. Noch de daders noch de slachtoffers en directe nabestaanden leven nog. Een strafzaak heeft dan ook geen zin. De huidige nazaten van de toenmalige slaven menen echter dat de pijn tot in het heden doorwerkt en dat een vorm van gerechtigheid op zijn plaats is. Na diverse onderzoeken en reeds aangeboden excuses door een aantal gemeenten en de Nederlandse Bank, heeft de Nederlandse regering op aandringen van de Tweede Kamer recent eindelijk besloten excuses aan te bieden (voorheen was slechts spijt betuigd). Het voornemen is dit op 19 december 2022 in de Caribische delen van het Koninkrijk en Suriname door verschillende bewindslieden te laten doen. Nu spelen er vragen of het om welgemeende of om pro forma excuses gaat. In Suriname is men ook niet tevreden met het eenzijdige besluit, de arbitraire datum van 19 december – 1 juli 2023 is veel passender – en het niveau van de afvaardiging. Het gaat om een gevoelige zaak en men wenst dat daar zorgvuldig mee wordt omgegaan.
Ik wil maar zeggen: Als er nu nog steeds gevoeligheden spelen met betrekking tot het koloniale verleden, hoe realistisch is het om de periode van de militaire terreur en repressie alsook de binnenlandse oorlog zo snel te willen gladstrijken. De Surinaamse samenleving is klein. Er zijn veel mensen met enorme pijn door het verlies van geliefden, door ontheemding, door onzekerheid vanwege afbraak van de rechtsstaat en daarmee gepaard gaande mensenrechtenschendingen. Er zijn kinderen die tegen wil en dank buiten Suriname zijn opgegroeid, de binding met Suriname hebben gemist en als het ware tussen wal en schip zijn geraakt. Ga zo maar door. De pijn wordt nog eens verergerd doordat de hoofdpersoon zichzelf welbewust met veel list en bedrog heeft gemanoeuvreerd in een prominente politieke positie. Echter, het land naar een betere bestemming besturen heeft hij nooit gedaan; hij heeft het land naar de afgrond geleid. Zijn positie heeft hij wel gebruikt om obstructie te voeren waardoor het Decembermoordenproces zo lang voortsleept. Hij heeft nooit enige oprechte wroeging getoond. Integendeel laat hij niet na de slachtoffers te ridiculiseren.
In een moderne samenleving is het niet meer dan normaal dat daders worden berecht en bestraft. Daar moeten we geen eeuwen over laten heengaan om dan excuses te gaan eisen van latere generaties. Recent hebben we gezien dat in landen als Argentinië en El Salvador personen worden berecht en bestraft voor grove misdaden gepleegd in de jaren tachtig. Niet normaal is dat een dader welbewust misbruik maakt van goedgelovigheid en van het gebrek aan historische kennis bij jongere generaties om met gebruikmaking van staatsmiddelen verdeeldheid te blijven zaaien met als doel: het ontlopen van straf. Ik hoop dat Ananta Khemradj dat gesprek met haar generatiegenoten zal voeren.